Ból mięśni i stawów

Jakie mogą być przyczyny bólu mięśni i stawów?

• urazy (np. naciągnięcie lub naderwanie mięśni, stłuczenie, zwichnięcie lub skręcenie stawu),
• zespół opóźnionego bólu mięśniowego, czyli tzw. zakwasy są wynikiem uszkodzeń włókien mięśniowych, których przyczyną może być zbyt intensywny trening, zbyt duże obciążenia, wykonywanie nieznanych dotąd ruchów lub aktywność fizyczna po dłuższej przerwie. Taki ból najbardziej odczuwalny jest od 24 do 72 godzin po wysiłku i może trwać nawet do tygodnia,
• choroby reumatyczne (potocznie zwane reumatyzmem), do których zaliczamy m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, chorobę zwyrodnieniową stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa czy zapalenie wielomięśniowe,
• niedoczynność tarczycy, której często towarzyszy sztywność oraz bóle mięśni i stawów, bolesne skurcze, a także obrzęki stawów i tkanek okołostawowych. Dolegliwości najczęściej występują w stawach kolanowych, nadgarstkowych i skokowych,
• choroba Hashimoto - schorzenie autoimmunologiczne, w którym układ odpornościowy atakuje tarczycę. Do głównych objawów Hashimoto należą m.in. bóle mięśni i stawów,
• cukrzyca – u osób z cukrzycą typu 2 ból mięśni i stawów jest zwykle powiązany ze zmniejszoną aktywnością fizyczną i otyłością, jednak istnieją również doniesienia, że wysoki poziom glukozy we krwi (hiperglikemia) może prowadzić do rozpadu kolagenu, który stanowi budulec mięśni i stawów,
• otyłość – zbyt wysoka masa ciała może prowadzić do przeciążenia stawów i mięśni,
• zakażenia wirusowe, np. przeziębienie, grypa, covid-19, różyczka, ospa wietrzna – ból pojawia się nagle i obejmuje całe ciało, prowadząc do ogólnego osłabienia organizmu. Występuje zarówno w ruchu, jak i spoczynku,
• zakażenia bakteryjne, np. borelioza – ból może pojawić się dopiero po kilku miesiącach, a nawet po kilku latach od zakażenia,
• zakażenia pasożytnicze, np. toksoplazmoza, włośnica,
• stosowanie niektórych leków – ból mięśni i stawów może okazać się działaniem niepożądanym stosowanych leków np. antybiotyków z grupy fluorochinolonów, sterydów, statyn, kwasu ryzedronowego czy izotretynoiny,
• niedobór potasu - może powodować bóle i skurcze mięśni, zwłaszcza nóg,
• stres - zwiększa wytwarzanie kortyzolu, powodując tym nadmierną stymulację układu nerwowego, co może prowadzić do powstania napięcia i bólu mięśni.

Jakie badania można wykonać, aby odnaleźć przyczynę bólu mięśni i stawów?

Rozpoznanie przyczyny bólu mięśni i stawów nie jest takie łatwe m.in. ze względu na subiektywny odbiór bólu przez pacjenta. Lekarz, poza przeprowadzeniem wywiadu i badania fizykalnego (przedmiotowego), może zlecić wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych i obrazowych.

Badania laboratoryjne:

• morfologia krwi obwodowej – ocena ogólnego stanu zdrowia pacjenta,
• białko C-reaktywne (CRP) oraz odczyn Biernackiego (OB) - wskaźniki stanu zapalnego w organizmie,
• czynnik reumatoidalny (RF) – wykrywanie obecności autoprzeciwciał powodujących odczyn zapalny w stawach w przebiegu schorzeń, takich jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, zespół Sjogrena, sarkoidoza lub borelioza,
• przeciwciała przeciwko cyklicznemu peptydowi cytrulinowanemu (anty-CCP) – podwyższony poziom przeciwciał może świadczyć o reumatoidalnym zapaleniu stawów.

Badania obrazowe:

• rentgen (RTG) - wykonuje się w celu rozpoznawania zmian pourazowych w stawach (np. zwichnięć czy skręceń), a także zaburzeń struktury kości w chorobach reumatycznych,
• ultrasonografia (USG) – umożliwia diagnostykę uszkodzeń mięśni oraz wykrycie stanu zapalnego, wysięku oraz innych nieprawidłowych zmian w obrębie stawów i mięśni,
• rezonans magnetyczny (MR) – jest najdokładniejszą metodą obrazowania tkanek ludzkich, opartą na wykorzystaniu pola magnetycznego. Umożliwia wykrycie urazów, stanów zapalnych, a nawet zmian nowotworowych w obrębie mięśni, stawów i kości.

W niektórych przypadkach konieczne mogą być specjalistyczne badania, takie jak badanie płynu stawowego lub badania histologiczne wycinka mięśniowego.

Jak radzić sobie z bólem mięśni i stawów?

• regularna aktywność fizyczna - wzmacnia mięśnie i stawy oraz zwiększa ich ukrwienie, co sprzyja regeneracji,
• dobrze zbilansowana dieta – ułatwia utrzymanie prawidłowej masy ciała, dzięki czemu stawy nie są obciążone i zmniejsza się ryzyko wystąpienia zwyrodnień. Dodatkowo odpowiednia dieta dostarcza składniki tworzące kolagen (podstawowy budulec stawów), aminokwasy tworzące białka włókien mięśniowych oraz mikroelementy odpowiedzialne za prawidłową aktywność skurczową mięśni.
• terapia manualna (np. masaż) – pomoże rozluźnić spięte mięśnie, a także pobudzi krążenie, przyśpieszając tym ich regenerację,
• kinesiotaping tzw. plastrowanie dynamiczne - odpowiednio naklejony plaster wspomaga pracę mięśni oraz stabilizuje stawy. Może wspomagać regenerację po urazach oraz zapobiegać kontuzjom,
• kinezyterapia – wykorzystanie ćwiczeń w celu przywrócenia prawidłowej sprawności u osób z bólem stawów lub mięśni,
• przezskórna stymulacja nerwów prądem elektrycznym (TENS)- zmniejsza odczuwanie bólu blokując sygnały bólowe oraz stymulując wydzielanie endorfin – hormonów o silnych właściwościach uśmierzających ból,
• krioterapia, czyli leczenie zimnem – zabieg wykorzystuje naturalne reakcje obronne organizmu na działanie bardzo niskich temperatur. Zabieg działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo, dzięki czemu przynosi ulgę osobom cierpiącym na ból stawów lub mięśni,
• farmakoterapia - stosowanie leków zaleca się jeśli dolegliwości pojawiły się w wyniku infekcji, długotrwałego schorzenia o charakterze zapalnym, urazu lub uniemożliwiają codzienną aktywność. Jeśli przyczyna bólu nie jest znana należy jak najszybciej udać się do lekarza, ponieważ samodzielne przyjmowanie leków przeciwbólowych może jedynie maskować chorobę.

Jakie leki na ból mięśni i stawów można dostać w aptece bez recepty?

Początkowo leczenie bólu można zacząć od preparatów przeznaczonych do stosowania miejscowego, ponieważ obarczone są mniejszym ryzykiem działań niepożądanych w porównaniu do leków doustnych. Zaliczamy do nich:

• żele zawierające substancje z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takie jak diklofenak (np. Voltaren Max, Olfen Max, Diklofenak Omega Pharma), ibuprofen (np. Dolgit, Ibuprom Sport), naproksen (np. Naproxen Emo, Opokan Actigel), i etofenamat (np. Traumon, Difortan),
• maści o działaniu chłodzącym lub rozgrzewającym, np. Bengay, Viprosal B, Neo-capsiderm, 
• plastry zawierające działający przeciwbólowo i przeciwzapalnie diklofenak (np. Itami, Olfen Patch) lub ibuprofen (np. Nurofen mięśnie i stawy),
• aerozole z diklofenakiem (np. Diky 4%), indometacyną (np. Elmetacin) lub etofenamatem (np. Traumon) o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym.

Leki do stosowania doustnego można włączyć do leczenia, jeśli działanie miejscowe okaże się niewystarczające. Najskuteczniejsze w leczeniu bólu mięśni i stawów są leki z grupy NLPZ:

• ibuprofen w postaci tabletek (np. Ibuprom, Nurofen) lub kapsułek (np. Ibuprom Sprint, Nurofen Express Forte),
• ketoprofen w postaci kapsułek (np. Ketonal Active, Ketolek) lub granulatu do sporządzenia roztworu doustnego (np. Ketonal Sprint),
• naproksen w postaci tabletek (np. Aleve, Naxii),
• deksketoprofen w postaci tabletek (np. Dexak, Metafen Dexketoprofen) lub granulatu do sporządzenia roztworu doustnego (np. Dexak SL).

Jeśli leki z grupy NLPZ są przeciwwskazane można zastosować paracetamol w tabletkach (np. Apap, Paracetamol Biofarm) lub tabletkach musujących (np. Efferalgan) oraz paracetamol w połączeniu z kodeiną (np. Antidol) lub kodeiną i kofeiną (np. Solpadeine).

Jakie leki na ból mięśni i stawów może przepisać lekarz?

W przypadku chorób reumatycznych oraz bardzo nasilonego bólu mięśni i stawów lekarz może zalecić stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych dostępnych na receptę.

Leki stosowane miejscowo:

• ketoprofen w żelu (np. Ketonal, Ketoprofenum Fastum) lub aerozolu (np. Ketospray Forte).

Leki stosowane doustnie:

• diklofenak (np. Diclac, Olfen),
• aceklofenak (np. Biofenac),
• etorykoksyb (np., Roticox),
• celekoksyb (np. Aclexa).

Jeśli występuje bardzo silny ból (np. po urazach) lekarz może zalecić stosowanie doustnych leków opioidowych, takich jak tramadol (np. Tramal), tramadol w połączeniu z paracetamolem (np. Doreta) i oksykodon (np. OxyContin) lub plastrów z buprenorfiną (np. Transtec).

Jeśli przyczyną bólu stawów jest np. reumatoidalne zapalenie stawów lub zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa lekarz może zalecić iniekcje dostawowe z glikokortykosteroidami:

• betametazonem (np. Diprophos),
• lub metyloprednizolonem (np. Depo-Medrol).

Inne preparaty na ból mięśni i stawów

Leczenie bólu mięśni i stawów można wspomóc stosując preparaty regenerujące chrząstki stawów zawierające:

• siarczan glukozaminy (np. Arthron Complex, Artresan Optima),
• siarczan chondroityny (np. Collaflex, Gold Glucosamine),
• oraz niezmydlające się frakcje oleju awokado i oleju sojowego (np. Piascledine).

U osób z chorobą zwyrodnieniową stawów ulgę w bólu może przynieść również spożywanie żelatyny (ok. 2 g dziennie). Choć kolagen zawarty w żelatynie rozkłada się w układzie pokarmowym, to dostarcza organizmowi składniki do samodzielnej jego produkcji w tkankach.

Ulgę w bólu mięśni i stawów mogą przynieść również plastry rozgrzewające zawierające:

• kapsaicynę i salicylan glikolu (np. Prel-red, Hot Pepper),
• lub żelazo i węgiel aktywowany (np. Apap Thermal, Pyralgina Thermo Hot),

oraz żele i maści rozgrzewające oparte na wyciągach i olejkach roślinnych m.in. z pieprzowca, goździków czy sosny (np. Neuro Terapia żel, Perskindol Active, Balsam z sadła świstaka).

Do rozgrzewania lub chłodzenia bolesnego miejsca, można również wykorzystać kompresy żelowe, np. Nexcare ColdHot.

Zioła na ból mięśni i stawów

• Arnika górska (Arnica montana) – kwiaty arniki bogate są w flawonoidy, dzięki którym stosowana zewnętrznie wykazuje działanie przeciwzapalne, zmniejszając bolesność i obrzęki po urazach oraz w reumatyzmie. W aptece można dostać maści (np. maść arnikowa, arcalen) i żele (np. żel arnikowy, Arnithei) zawierające koszyczki arniki, a także nalewkę, którą po rozcieńczeniu można nasączyć okład. Do okładu można również wykorzystać napar z kwiatów arniki.
• Wierzba biała (Salix Alba) - napar z kory wierzby białej można stosować wspomagająco w leczeniu chorób reumatycznych. Zawiera salicylany, które w przewodzie pokarmowym zostają przekształcone do kwasu salicylowego o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. W aptece można zakupić tabletki (np. Salicortex) zawierające korę wierzby.
• Wiązówka błotna (Filipendula ulmaria) - napary z kwiatów wiązówki działają łagodząco na zakwasy i obrzęki mięśni po intensywnym treningu oraz łagodzą ból w chorobach reumatycznych, dzięki zawartości salicylanów. Wiązówka błotna stanowi składnik mieszanek przeciwreumatycznych, np. tabletek Reumaherb.
• Jeżówka purpurowa (Echinacea Purpurea)– ziele jeżówki wykazuje działanie przeciwzapalne, dzięki zawartości flawonoidów. W łagodzeniu bólu w chorobach reumatycznych napar z jeżówki może być podawany zarówno doustnie, jak i zewnętrznie w formie okładów. Jeżówka wchodzi w skład mieszanek przeciwreumatycznych, np. tabletki Reumaherb.
• Czarci pazur, czyli hakorośl rozesłana (Harpagophytum procumbens) - korzenie hakorośli zawierają glikozydy irydoidowe o działaniu przeciwobrzękowym, przeciwbólowym i przeciwzapalnym, dzięki czemu zmniejszają sztywność i bolesność stawów. Czarci pazur może być stosowany doustnie w postaci naparu lub kapsułek zawierających ekstrakt (np. Reumaphyt, Artrobon) oraz zewnętrznie w formie plastrów (np. Active Plast Thermal, czarci plaster rozgrzewający z kapsaicyną), maści (np. Aboca czarci pazur biomaść) lub żelów (np. Virde czarci pazur).
• Żywokost lekarski (Symphytum officinale) – zawiera kwasy fenolowe, którym zawdzięcza działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Napary i nalewki z korzenia żywokostu wykorzystuje się przede wszystkim do nasączania okładów do stosowania w przypadku stłuczeń, sportowych kontuzji oraz dolegliwości bólowych, które towarzyszą reumatyzmowi. W aptece można również zakupić maści (np. maść żywokostowa) i żele (np. żel żywokostowy) z wyciągiem z korzenia żywokostu.

Na bolące mięśnie i stawy można też zastosować okłady z roślinnych olejków eterycznych o właściwościach przeciwzapalnych. Po urazach lub na zakwasy sprawdzą się olejki wywierające uczucie chłodu, takie jak np. miętowy i rumiankowy, a w łagodzeniu bólu i stanu zapalnego w chorobach zwyrodnieniowych olejki rozgrzewające, jak np. goździkowy, rozmarynowy, tymiankowy czy eukaliptusowy.

Jak złagodzić ból mięśni po treningu, czyli co na zakwasy?

Lepiej zapobiegać niż leczyć zakwasy, dlatego należy pamiętać, aby:

• podczas treningów stopniowo zwiększać intensywność wysiłku,
• zarówno przed, jak i po treningu przeznaczyć czas na ćwiczenia aerobowe, które przygotują organizm do intensywnych ćwiczeń, a po treningu pozwolą wyciszyć pracę mięśni,
• zadbać o odpowiedne odżywienie i nawodnienie organizmu.

Zakwasom można również zapobiegać wykonując po treningu ćwiczenia rozciągające (tzw. stretching). Stymulują one krążenie krwi, a tym samym wymianę składników odżywczych i tlenu w komórkach mięśniowych, wspomagając ich regenerację i zmniejszając wystąpienie zmian we włóknach mięśniowych. Ponadto elastyczny mięsień jest mniej podatny na urazy. Sportowy masaż wykonany po wymagającym treningu również skraca czas regeneracji, a także zapobiega bolesności mięśni.

Jeśli jednak zakwasy już wystąpiły i utrudniają normalne funkcjonowanie, można zastosować leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, miejscowo lub doustnie.