Kwas foliowy - witamina B9

Kwas foliowy - czym jest i jaką rolę pełni w organizmie?

Kwas foliowy to syntetyczny związek zaliczany do witamin z grupy B, określany jako witamina B9 bądź witamina B11, biorący udział w:

• syntezie materiału genetycznego,
• prawidłowym funkcjonowaniu układu krwiotwórczego, nerwowego i sercowo-naczyniowego,
• tworzeniu i dojrzewaniu czerwonych krwinek.

Kwas foliowy, metylowany kwas foliowy a foliany - czym się różnią?

Kwas foliowy jest syntetyczną formą witaminy B9 występującą w lekach i suplementach diety. Foliany to sole kwasu foliowego występujące w żywności. Kwas foliowy i foliany w organizmie przekształcane są do aktywnej biologicznie formy - metylowanego kwasu foliowego (metylofolianu, 5-metylotetrahydrofolianu).

Źródła kwasu foliowego w diecie

• zielone warzywa liściaste: brokuły, brukselka, kapusta włoska, szpinak, sałata, szparagi, kapusta
• rośliny strączkowe: groch, fasola, soja
• owoce cytrusowe
• drożdże, wątroba, żółtka jaj
• produkty pełnoziarniste

Foliany łatwo ulegają rozkładowi pod wpływem wysokiej temperatury, światła czy niskiego pH, dlatego najbardziej wartościowym ich źródłem są surowe bądź krótko gotowane produkty.

Z uwagi na fakt, iż foliany charakteryzują się niemal dwukrotnie mniejszą przyswajalnością w porównaniu do kwasu foliowego obecnego w lekach i suplementach diety, pomimo prawidłowo zbilansowanej diety, w niektórych przypadkach suplementacja kwasu foliowego może być konieczna.

Kto jest narażony na niedobory kwasu foliowego?

• Kobiety ciężarne - ze względu na zwiększone zapotrzebowanie związane z intensywnym podziałem komórek płodu
• Osoby nadużywające alkoholu i palące papierosy - związki te upośledzają wchłanianie kwasu foliowego
• Osoby ze schorzeniami upośledzającymi wchłanianie składników odżywczych - celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego
• Osoby z mutacją genu MTHFR skutkującą obniżeniem aktywności enzymu przekształcającego kwas foliowy w jego aktywną formę - metylofolian
• Osoby przyjmujące leki osłabiające działanie kwasu foliowego - m.in. leki przeciwpadaczkowe, przeciwgruźlicze, cytostatyki, doustne środki antykoncepcyjne

Skutki niedoboru kwasu foliowego

• Wady cewy nerwowej u płodu - jedno z najczęstszych powikłań niedoboru kwasu foliowego. Niedobór kwasu foliowego spowalnia syntezę DNA, zwiększając ryzyko wystąpienia wad układu nerwowego u płodu
• Niedokrwistość megaloblastyczna - anemia związana z zaburzeniami dojrzewania komórek krwi w wyniku upośledzenia syntezy DNA spowodowanego niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12
• Zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych w wyniku hiperhomocysteinemii - niedobór kwasu foliowego prowadzi do wzrostu stężenia homocysteiny we krwi - aminokwasu, który w dużych stężeniach jest czynnikiem ryzyka zawału serca, udaru mózgu, choroby wieńcowej, zakrzepów, sprzyjającym rozwojowi zmian miażdżycowych

Suplementacja kwasu foliowego w okresie ciąży i karmienia piersią

Korzyści suplementacji kwasu foliowego w ciąży

• Zapobiega wadom cewy nerwowej u płodu - zmniejsza ryzyko wad rozwojowych mózgu i rdzenia kręgowego średnio o 72%
• Zmniejsza ryzyko odklejenia łożyska i porodu przedwczesnego
• Zapobiega niskiej masie urodzeniowej dziecka

Kiedy rozpocząć i jak długo suplementować kwas foliowy w ciąży?

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) zaleca wdrożenie suplementacji kwasem foliowym co najmniej 3 miesiące przed zajściem w ciążę i jej kontynuowanie w okresie ciąży i karmienia piersią. Kluczowy jest jednak okres przed zapłodnieniem i pierwszy trymestr ciąży - wady cewy nerwowej powstają w pierwszych 4 tygodniach ciąży.

Jaką dawkę kwasu foliowego stosować w okresie ciąży i karmienia piersią?

• Grupa niskiego ryzyka - zdrowe kobiety bez obciążeń: 0,4 mg kwasu foliowego na dobę w okresie ciąży i karmienia piersią
• Grupa pośredniego ryzyka - kobiety otyłe, z cukrzycą, przyjmujące leki przeciwpadaczkowe, ze stwierdzonymi wadami płodu w rodzinie bądź obniżoną aktywność enzymu MTHFR: 0,8 mg, w tym aktywne foliany i witamina B12
• Grupa wysokiego ryzyka - występowanie wady cewy nerwowej u matki, ojca lub ich potomstwa: 5 mg/dobę, w tym aktywne foliany oraz witamina B12 (12 tygodni przed planowaną ciążą i w I trymestrze ciąży), 0,8 mg/dobę (w II i III trymestrze oraz w okresie laktacji)

Preparaty z kwasem foliowym

Suplementy diety i leki dostępne bez recepty zawierające kwas foliowy

• Dostępne w postaci tabletek, kapsułek i proszku do sporządzania zawiesiny doustnej
• Standardowa dawka kwasu foliowego wynosi 0,4 mg (400 µg), często obok kwasu foliowego w składzie znajduje się równoważna ilość metylofolianu – łącznie 0,8 mg (800 µg), rzadziej spotyka się produkty zawierające wyłącznie metylofolian
• Kwas foliowy może występować w nich samodzielnie lub jako jeden ze składników suplementów diety dla kobiet planujących ciążę i ciężarnych, matek karmiących, preparatów uzupełniających dietę w składniki zalecane osobom ze skłonnością do anemii i suplementów diety dla mężczyzn wspomagających płodność

Leki na receptę zawierające kwas foliowy

• Dostępne w postaci tabletek doustnych
• Zarejestrowane w dwóch rodzajach dawek - 5 i 10 mg
• Stosowane m.in. u pacjentów z chorobami krwi, osób dializowanych, z chorobą alkoholową i niedożywieniem oraz u chorych stosujących leki osłabiających działanie kwasy foliowego

Kiedy brać kwas foliowy - rano czy wieczorem?

Preparaty z kwasem foliowym można stosować o dowolnej porze dnia, niezależnie od posiłku.