Kwas foliowy (witamina B9, witamina B11, folacyna), mimo że kojarzony jest głównie z suplementacją w okresie ciąży, stanowi związek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki, a jego niedobór może prowadzić do rozwoju anemii, miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Kto powinien suplementować kwas foliowy?
Kwas foliowy - czym jest i jaką rolę pełni w organizmie?
Kwas foliowy to syntetyczny związek zaliczany do witamin z grupy B, określany jako witamina B9 bądź witamina B11, biorący udział w:
- syntezie materiału genetycznego,
- prawidłowym funkcjonowaniu układu krwiotwórczego, nerwowego i sercowo-naczyniowego,
- tworzeniu i dojrzewaniu czerwonych krwinek.
Kwas foliowy, metylowany kwas foliowy a foliany - czym się różnią?
Kwas foliowy jest syntetyczną formą witaminy B9 występującą w lekach i suplementach diety. Foliany to sole kwasu foliowego występujące w żywności. Kwas foliowy i foliany w organizmie przekształcane są do aktywnej biologicznie formy - metylowanego kwasu foliowego (metylofolianu, 5-metylotetrahydrofolianu).
Źródła kwasu foliowego w diecie
- zielone warzywa liściaste: brokuły, brukselka, kapusta włoska, szpinak, sałata, szparagi, kapusta
- rośliny strączkowe: groch, fasola, soja
- owoce cytrusowe
- drożdże, wątroba, żółtka jaj
- produkty pełnoziarniste
Foliany łatwo ulegają rozkładowi pod wpływem wysokiej temperatury, światła czy niskiego pH, dlatego najbardziej wartościowym ich źródłem są surowe bądź krótko gotowane produkty.
Z uwagi na fakt, iż foliany charakteryzują się niemal dwukrotnie mniejszą przyswajalnością w porównaniu do kwasu foliowego obecnego w lekach i suplementach diety, pomimo prawidłowo zbilansowanej diety, w niektórych przypadkach suplementacja kwasu foliowego może być konieczna.
Kto jest narażony na niedobory kwasu foliowego?
- Kobiety ciężarne - ze względu na zwiększone zapotrzebowanie związane z intensywnym podziałem komórek płodu
- Osoby nadużywające alkoholu i palące papierosy - związki te upośledzają wchłanianie kwasu foliowego
- Osoby ze schorzeniami upośledzającymi wchłanianie składników odżywczych - celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego
- Osoby z mutacją genu MTHFR skutkującą obniżeniem aktywności enzymu przekształcającego kwas foliowy w jego aktywną formę - metylofolian
- Osoby przyjmujące leki osłabiające działanie kwasu foliowego - m.in. leki przeciwpadaczkowe, przeciwgruźlicze, cytostatyki, doustne środki antykoncepcyjne
Skutki niedoboru kwasu foliowego
- Wady cewy nerwowej u płodu - jedno z najczęstszych powikłań niedoboru kwasu foliowego. Niedobór kwasu foliowego spowalnia syntezę DNA, zwiększając ryzyko wystąpienia wad układu nerwowego u płodu
- Niedokrwistość megaloblastyczna - anemia związana z zaburzeniami dojrzewania komórek krwi w wyniku upośledzenia syntezy DNA spowodowanego niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12
- Zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych w wyniku hiperhomocysteinemii - niedobór kwasu foliowego prowadzi do wzrostu stężenia homocysteiny we krwi - aminokwasu, który w dużych stężeniach jest czynnikiem ryzyka zawału serca, udaru mózgu, choroby wieńcowej, zakrzepów, sprzyjającym rozwojowi zmian miażdżycowych
Suplementacja kwasu foliowego w okresie ciąży i karmienia piersią
Korzyści suplementacji kwasu foliowego w ciąży
- Zapobiega wadom cewy nerwowej u płodu - zmniejsza ryzyko wad rozwojowych mózgu i rdzenia kręgowego średnio o 72%
- Zmniejsza ryzyko odklejenia łożyska i porodu przedwczesnego
- Zapobiega niskiej masie urodzeniowej dziecka
Kiedy rozpocząć i jak długo suplementować kwas foliowy w ciąży?
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) zaleca wdrożenie suplementacji kwasem foliowym co najmniej 3 miesiące przed zajściem w ciążę i jej kontynuowanie w okresie ciąży i karmienia piersią. Kluczowy jest jednak okres przed zapłodnieniem i pierwszy trymestr ciąży - wady cewy nerwowej powstają w pierwszych 4 tygodniach ciąży.
Jaką dawkę kwasu foliowego stosować w okresie ciąży i karmienia piersią?
- Grupa niskiego ryzyka - zdrowe kobiety bez obciążeń: 0,4 mg kwasu foliowego na dobę w okresie ciąży i karmienia piersią
- Grupa pośredniego ryzyka - kobiety otyłe, z cukrzycą, przyjmujące leki przeciwpadaczkowe, ze stwierdzonymi wadami płodu w rodzinie bądź obniżoną aktywność enzymu MTHFR: 0,8 mg, w tym aktywne foliany i witamina B12
- Grupa wysokiego ryzyka - występowanie wady cewy nerwowej u matki, ojca lub ich potomstwa: 5 mg/dobę, w tym aktywne foliany oraz witamina B12 (12 tygodni przed planowaną ciążą i w I trymestrze ciąży), 0,8 mg/dobę (w II i III trymestrze oraz w okresie laktacji)
Obejrzyj film!
Preparaty z kwasem foliowym
Suplementy diety i leki dostępne bez recepty zawierające kwas foliowy
- Dostępne w postaci tabletek, kapsułek i proszku do sporządzania zawiesiny doustnej
- Standardowa dawka kwasu foliowego wynosi 0,4 mg (400 µg), często obok kwasu foliowego w składzie znajduje się równoważna ilość metylofolianu – łącznie 0,8 mg (800 µg), rzadziej spotyka się produkty zawierające wyłącznie metylofolian
- Kwas foliowy może występować w nich samodzielnie lub jako jeden ze składników suplementów diety dla kobiet planujących ciążę i ciężarnych, matek karmiących, preparatów uzupełniających dietę w składniki zalecane osobom ze skłonnością do anemii i suplementów diety dla mężczyzn wspomagających płodność
Leki na receptę zawierające kwas foliowy
- Dostępne w postaci tabletek doustnych
- Zarejestrowane w dwóch rodzajach dawek - 5 i 10 mg
- Stosowane m.in. u pacjentów z chorobami krwi, osób dializowanych, z chorobą alkoholową i niedożywieniem oraz u chorych stosujących leki osłabiających działanie kwasy foliowego
Kiedy brać kwas foliowy - rano czy wieczorem?
Preparaty z kwasem foliowym można stosować o dowolnej porze dnia, niezależnie od posiłku.
2022-03-09
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 09.03.2022 11:22:26
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.