Ospa wietrzna i półpasiec

Spis treści

Co to jest i jak wygląda ospa?

Jaki jest przebieg ospy i jakie objawy jej towarzyszą?

Jak długo trwa wysyp ospy wietrznej?

Czy ospa jest zaraźliwa?

Jakie mogą być powikłania ospy i kto jest na nie narażony?

Co to jest i jak wygląda półpasiec?

Jakie są objawy półpaśca?

Ile trwa wysypka półpaścowa?

Kto jest narażony na półpaśca?

Czy półpasiec jest zaraźliwy?

Jakie mogą być powikłania półpaśca?

Jak leczyć ospę i półpaśca?

Czym smarować wysypkę w przebiegu ospy i półpaśca?

Czy można się kąpać z ospą lub półpaścem?

Czy półpasiec przejdzie sam?

Szczepienia na ospę - czy warto?

Czy dziecko może zachorować na półpaśca?

Czy półpasiec sygnalizuje nowotwór?

Co to jest i jak wygląda ospa?

Ospa, inaczej zwana też wiatrówką, to choroba zakaźna wywołana zakażeniem wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Charakteryzuje się swędzącą wysypką w postaci czerwonych plamek, na których pojawiają się niewielkie pęcherzyki wypełnione płynem. Początkowo zajmuje skórę głowy i tułowia, a następnie ramiona i kończyny dolne. Rzadziej pojawia się na rękach i stopach. Ilość krostek może być różna - od kilku do nawet kilkuset. W niektórych przypadkach zmiany mogą wystąpić również na błonie śluzowej jamy ustnej i gardła, narządów płciowych oraz na spojówkach i rogówce.

Jaki jest przebieg ospy i jakie objawy jej towarzyszą?

• 1-2 dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki mogą wystąpić objawy grypopodobne (częściej u młodzieży i dorosłych).

• W początkowym stadium na skórze można zaobserwować swędzące, zaczerwienione plamki, na których pojawiają się pęcherzyki z płynem (tzw. osutka). Zmiany te wychodzą rzutami w ciągu pierwszych 3-4 dni.

• Po 2-3 dniach powstają krostki, a po kolejnych 3-4 dniach zasychają w strupki.

• Strupki odpadają pozostawiając drobne blizny i przebarwienia, które samoistnie znikają.

Zwykle w czasie pierwszych 4 dni choroby występuje gorączka. Może jej również towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych i zapalenie gardła.

Jak długo trwa wysyp ospy wietrznej?

Od czasu pojawienia się pierwszych czerwonych plam na skórze do momentu ich całkowitego wyschnięcia i odpadnięcia zwykle mija około 10–12 dni.

Czy ospa jest zaraźliwa?

Ospa to choroba zaraźliwa, przenoszona drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z chorym na ospę lub rzadziej na półpasiec. Zakaźność dla osób w bezpośrednim kontakcie jest bardzo duża i sięga nawet 90%. Chory zaraża od 48 h przed wystąpieniem wysypki, aż do zaschnięcia ostatnich zmian w strupki (zwykle ok. 7 dni). Czas od chwili zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby to średnio 14 dni. Po przechorowaniu ospy wietrznej większość osób uzyskuje dożywotnią odporność i nigdy ponownie się nie zarazi.

Jakie mogą być powikłania ospy i kto jest na nie narażony?

U dzieci ospa ma zazwyczaj łagodny przebieg, jednak osoby dorosłe (szczególnie powyżej 20. roku życia) są znacznie bardziej narażone na ciężki przebieg choroby i tym samym jej powikłania. Do grupy szczególnego ryzyka zaliczamy kobiety w ciąży, osoby o obniżonej odporności i stosujące leczenie immunosupresyjne oraz noworodki, których matki zachorowały na ospę na krótko przed porodem.

Do najczęstszych powikłań ospy zaliczamy:

• nadkażenie bakteryjne zmian skórnych,

• zapalenie płuc,

• zapalenie mózgu, móżdżku lub opon mózgowo-rdzeniowych.

Co to jest i jak wygląda półpasiec?

Choć po przechorowaniu ospy wietrznej, większość osób nigdy ponownie się nie zaraża, to pozostały w organizmie, uśpiony wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV) może ulec reaktywacji w postaci półpaśca. Choroba ta objawia się jednostronnym występowaniem bolesnych pęcherzyków zwykle na tułowiu, wzdłuż żeber. Bardzo rzadko wysypka jest rozsiana - na ogół u osób ze znacznie osłabionym układem odpornościowym. Mamy wtedy do czynienia z półpaścem rozsianym, którego trudno odróżnić od ospy wietrznej.

Jakie są objawy półpaśca?

• pieczenie, swędzenie, mrowienie i ból w miejscu zmian skórnych (często występuje na kilka dni, a nawet tygodni przed wysypką i utrzymuje się przez cały czas choroby),

• pęcherzykowe wykwity, które występują zwykle jednostronnie i w skupiskach na tułowiu, tworząc charakterystyczny “pas”. Po 3-5 dniach zasychają tworząc strupki.

Ile trwa wysypka półpaścowa?

Wysypka, wraz z pozostałymi objawami półpaśca, ustępuje zwykle w ciągu 2-4 tygodni. Po odpadnięciu strupków na skórze mogą pozostać trwałe blizny.

Kto jest narażony na półpaśca?

Na półpaśca narażone są osoby, które przechorowały ospę oraz:

• mają osłabioną odporność,

• przyjmują leki immunosupresyjne,

• są po 50. roku życia (z kolei po 85. roku życia ryzyko półpaśca wynosi aż 50%),

• cierpią na choroby osłabiające układ odpornościowy, takie jak nowotwory czy AIDS.

Czy półpasiec jest zaraźliwy?

Półpasiec jest znacznie mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna. Osoba z półpaścem zaraża, tylko gdy na jej skórze znajduje się nie zaschnięta wysypka (wirus VZV może rozprzestrzeniać się poprzez bezpośredni kontakt z płynem z pęcherzyków). Zarazić mogę się jedynie osoby, które nie przechorowały ospy, a w wyniku rozwinie się właśnie ospa wietrzna, a nie bezpośrednio półpasiec. Mając półpaśca można wychodzić z domu, jednak zaleca się, aby chora osoba przykrywała wysypkę odzieżą, co zmniejsza zaraźliwość dla otoczenia.

Jakie mogą być powikłania półpaśca?

• neuralgia popółpaścowa - przewlekły ból w miejscu występowania wysypki, pomimo jej ustąpienia,

• nadkażenia zmian skórnych,

• pogorszenie ostrości widzenia lub utrata wzroku - może wystąpić w przypadku zajęcia przez wirusa pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego, czyli półpaśca ocznego,

• zaburzenia słuchu, np. jednostronny ubytek słuchu - może do niego dojść w wyniku zajęcia przez wirusa nerwu słuchowego, czyli półpaśca usznego.

Jak leczyć ospę i półpaśca?

Na początku chorobie często towarzyszy świąd, dlatego można zastosować doustne leki przeciwhistaminowe I generacji, które działają przeciwświądowo, np. Fenistil.

Jeśli choroba przebiega z gorączką, można ją zbić podając paracetamol. W leczeniu objawów zarówno ospy wietrznej jak i półpaśca, należy unikać preparatów na bazie ibuprofenu, gdyż leki te mogą prowadzić do rozwoju nadkażeń bakteryjnych skóry.

W przypadku półpaśca oraz ciężkich postaci ospy u dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia, może zajść konieczność zastosowania leków przeciwwirusowych. Preparaty z acyklowirem w postaci tabletek w niskich dawkach (200 mg i 400 mg) dostępne są bez recepty (np. Heviran Comfort, Heviran Comfort Max), a w wyższych (800 mg) oraz w postaci zastrzyków - wyłącznie na receptę (np. Heviran, Aciclovir Jelfa). Na receptę dostępny jest również inny lek przeciwwirusowy stosowany w leczeniu półpaśca - walacyklowir. Aby leczenie było skuteczne, należy rozpocząć podawanie leku, jak najszybciej po pojawieniu się wysypki. Na ten moment nie ma wystarczających dowodów na to, że stosowanie acyklowiru na ospę u młodszych dzieci jest skuteczne, dlatego w ich przypadku zaleca się wyłącznie leczenie objawowe.

Czym smarować wysypkę w przebiegu ospy i półpaśca?

Choć odkażanie zmian skórnych fioletem gencjanowym wciąż cieszy się dużą popularnością, to aktualnie na rynku dostępnych jest wiele innych i równie skutecznych, a mniej brudzących preparatów odkażających, jak np. Octenisept, Oktaseptal.  

W początkowym etapie choroby, kiedy zmiany są swędzące i wypełnione płynem często stosuje się tzw. pudry płynne (np. Pudroderm, Puder płynny), które zwykle zawierają znieczulającą benzokainę, chłodzący mentol i wysuszający zmiany tlenek cynku. Puder pomoże złagodzić intensywny świąd i przyniesie ulgę, jednak może "zapychać" i zasłaniać rany zwiększając ryzyko wystąpienia nadkażenia bakteryjnego. W zamian można zastosować specjalistyczne pianki łagodzące świąd, np. Poxclin Bodymousse, Poxclin Coolmousse, Virasoothe. 

Dodatkowo, aby przyspieszyć gojenie zmian i zapobiec ich zabliźnianiu się, warto smarować skórę delikatnymi, nawilżającymi kremami, np. Linoderm, Linomag, Alantan. 

Czy można się kąpać z ospą lub półpaścem?

Zarówno w przebiegu ospy, jak i półpaśca bardzo ważne jest codzienne dbanie o higienę. Kąpiele nie dość, że zapobiegają zakażeniom zmian skórnych, ale także łagodzą świąd. Kąpiel nie powinna być zbyt długa, a po należy delikatnie osuszyć skórę czystym ręcznikiem. Można dodać do niej nadmanganian potasu (wystarczy zaledwie kilka kryształków - tak, aby woda miała jasnoróżowy kolor), który pomoże dodatkowo odkazić skórę.

Czy półpasiec przejdzie sam?

W przebiegu półpaśca często wystarczające może być leczenie objawowe (leki przeciwbólowe, preparaty odkażające na skórę), jednak leki przeciwwirusowe mogą zmniejszyć nasilenie i czas trwania choroby. Niestety nie wykazano, aby ich zastosowanie zmniejszało ryzyko wystąpienia powikłań, takich jak neuralgia.

Leczenia szpitalnego w wyniku powikłań półpaśca wymaga około 1–4 % chorych. Zwiększonym ryzykiem obarczone są osoby starsze i z osłabionym układem odpornościowym.

Szczepienia na ospę - czy warto?

Szczepionkę przeciwko ospie wietrznej (np. Varilix) można podawać już od 9. miesiąca życia i przeznaczona jest wyłącznie dla osób, które nie chorowały na ospę wietrzną. Szczepionka składa się z dwóch dawek, które podaje się w odstępie co najmniej 6 tygodni. Aktualnie nie jest to szczepienie obowiązkowe i w większości przypadków jest pełnopłatne. W Polsce szczepienie jest refundowane dla dzieci uczęszczających do żłobka. Szczepienie szczególnie warto rozważyć w przypadku starszych dzieci i dorosłych (a szczególnie kobiet planujących ciążę), którzy nie chorowali na ospę, ponieważ są bardziej narażeni na ciężki przebieg choroby w przypadku zarażenia.

Czy dziecko może zachorować na półpaśca?

Choć jest to bardzo rzadkie, to dziecko, które przechorowało ospę wietrzną, może zachorować na półpaśca. W przypadku podejrzenia choroby warto udać się do lekarza.

Czy półpasiec sygnalizuje nowotwór?

Wystąpienie półpaśca nie wskazuje na rozwój choroby nowotworowej. Mit ten może wynikać z tego, że osoby z nowotworem lub w trakcie chemioterapii są bardziej narażone na zachorowanie i chorują częściej niż osoby zdrowe.