Opioidy znane są ludzkości już od ponad 2 tysięcy lat. Ich działanie przeciwbólowe było i jest szeroko wykorzystywane. Poza niskimi dawkami kodeiny, leki te dostępne są wyłącznie na receptę lekarską. W niektórych przypadkach musi być to specjalny druk, który zarezerwowany jest wyłącznie dla leków narkotycznych.
Jak działają opioidowe leki przeciwbólowe?
Słabe i silne opioidy stanowią kolejno II i III stopień drabiny analgetycznej, czyli zdefiniowany przez Światową Organizację Zdrowia schemat stosowania leków przeciwbólowych. Leki te łączą się ze specyficznymi receptorami w naszym organizmie, tj. z receptorami: μ (mi), δ (delta) oraz κ (kappa).
Leki opioidowe skutecznie uśmierzają ból, a także poprawiają funkcjonowanie, nie tylko u chorych na nowotwór, ale również u osób z bólem nienowotworowym pochodzenia receptorowego i neuropatycznego. Wykorzystywane są między innymi w przypadku:
- choroby zwyrodnieniowej stawów i reumatoidalnego zapalenia stawów,
- półpaśca,
- neuropatii cukrzycowej,
- bólów fantomowych,
- bólu po urazie kręgosłupa,
- bólu porodowego,
- bólu po zabiegach chirurgicznych.
Słabe opioidy
Jeżeli po zastosowaniu nieopioidowych leków przeciwbólowych, ból nie ustąpi lub nasili się, lekarz może zadecydować o wprowadzeniu słabych opioidów. Leki te znalazły zastosowanie w leczeniu bólu umiarkowanego i silnego. Zaliczamy do nich następujące substancje lecznicze:
- tramadol - występuje w postaci kapsułek (np. Poltram), tabletek (np. Tramal Retard), kropli (np. Tramal), czopków (np. Tramal) i iniekcji (np. Tramal); w leczeniu bólu ostrego wykorzystuje się także jego połączenie z deksketoprofenem (np. Skudexa) lub paracetamolem (np. Doreta),
- kodeina - ze względu na silne działanie zapierające stolec, została w dużym stopniu wyparta przez tramadol; w niskich dawkach wykorzystywana jest jako lek przeciwkaszlowy bez recepty (np. Thiocodin) ,
- dihydrokodeina - wykazuje dwa razy silniejsze działanie przeciwbólowe niż kodeina i ma mniej działań niepożądanych, występuje w postaci tabletek (np. DHC Continus).
Silne opioidy
Leki te wprowadzane są w sytuacji braku skuteczności słabych opioidów, gdy ból staje się bardzo silny. Zaliczamy do nich następujące substancje lecznicze:
- morfina - najczęściej stosowany lek przeciwbólowy, stosowany w zwalczaniu przewlekłych bóli nowotworowych, występuje w postaci tabletek (np. Sevredol) oraz iniekcji (np. Morphini Sulfas WZF),
- fentanyl - sto razy silniejszy od morfiny, występuje w postaci systemów transdermalnych (np. Matrifen), aerozoli do nosa (np. Instanyl) i tabletek podjęzykowych (np. Effentora);
- buprenorfina - dostępna w postaci tabletek podjęzykowych (np. Bunondol) i plastrów (np. Transtec),
- oksykodon - posiada właściwości podobne do morfiny, występuje w postaci tabletek (np. OxyContin) i roztworów do wstrzykiwań (np. Oxycodone Molteni),
- petydyna - stosowana tylko w leczeniu bólu ostrego, np. pooperacyjnego; nie nadaje się do leczenia bólu przewlekłego, występuje w postaci iniekcji (np. Dolcontral),
- pentazocyna - wyłącznie w postaci iniekcji, nie powinna być stosowana w leczeniu bólu przewlekłego, występuje w postaci iniekcji (np. Pentazocinum WZF),
- metadon - kilkukrotnie silniejszy od morfiny, stosowany w leczeniu bólu przewlekłego, a także w terapii substytucyjnej u osób uzależnionych od opioidów, występuje w postaci syropu (np. Methadone Hydrochloride Molteni).
Nalokson jest lekiem, który odwraca działanie opioidów. Stosowany jest przede wszystkim w przypadkach zatruć opioidami. Bywa również dodawany do leków przeciwbólowych zawierających inne opioidy, takie jak oksykodon (np. Oxyduo), w celu przeciwdziałania występowaniu działań niepożądanych opioidów w postaci zaparć.
Działania niepożądane opioidów
- senność,
- zmiana nastroju, halucynacje,
- depresja oddychania,
- spadek ciśnienia tętniczego,
- nudności i wymioty,
- zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego (zaparcia).
Należy oczywiście pamiętać, że działania niepożądane nie występują u wszystkich pacjentów.
Obejrzyj film!
2022-03-22
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 22.03.2022 12:05:41
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.