Narkotyczne leki przeciwbólowe - opioidy

Marta Janocha, mgr farm.

Jak działają opioidowe leki przeciwbólowe?

Słabe i silne opioidy stanowią kolejno II i III stopień drabiny analgetycznej, czyli zdefiniowany przez Światową Organizację Zdrowia schemat stosowania leków przeciwbólowych. Leki te łączą się ze specyficznymi receptorami w naszym organizmie, tj. z receptorami: μ (mi), δ (delta) oraz κ (kappa).

Leki opioidowe skutecznie uśmierzają ból, a także poprawiają funkcjonowanie, nie tylko u chorych na nowotwór, ale również u osób z bólem nienowotworowym pochodzenia receptorowego i neuropatycznego. Wykorzystywane są między innymi w przypadku:

• choroby zwyrodnieniowej stawów i reumatoidalnego zapalenia stawów,
• półpaśca,
• neuropatii cukrzycowej,
• bólów fantomowych,
• bólu po urazie kręgosłupa,
• bólu porodowego,
• bólu po zabiegach chirurgicznych.

Słabe opioidy

Jeżeli po zastosowaniu nieopioidowych leków przeciwbólowych, ból nie ustąpi lub nasili się, lekarz może zadecydować o wprowadzeniu słabych opioidów. Leki te znalazły zastosowanie w leczeniu bólu umiarkowanego i silnego. Zaliczamy do nich następujące substancje lecznicze:

• tramadol - występuje w postaci kapsułek, tabletek, kropli, czopków i iniekcji; w leczeniu bólu ostrego wykorzystuje się także jego połączenie z deksketoprofenem lub paracetamolem,
• kodeina - ze względu na silne działanie zapierające stolec, została w dużym stopniu wyparta przez tramadol; w niskich dawkach wykorzystywana jest jako lek przeciwkaszlowy (bez recepty),
• dihydrokodeina - wykazuje dwa razy silniejsze działanie przeciwbólowe niż kodeina i ma mniej działań niepożądanych.

Silne opioidy

Leki te wprowadzane są w sytuacji braku skuteczności słabych opioidów, gdy ból staje się bardzo silny. Zaliczamy do nich następujące substancje lecznicze:

• morfina - najczęściej stosowany lek przeciwbólowy, stosowany w zwalczaniu przewlekłych bóli nowotworowych,
• fentanyl - sto razy silniejszy od morfiny, występuje w postaci systemów transdermalnych, aerozoli do nosa i tabletek podjęzykowych;
• buprenorfina - dostępna w postaci tabletek podjęzykowych i plastrów,
• oksykodon - posiada właściwości podobne do morfiny, występuje w postaci tabletek i roztworów do wstrzykiwań,
• petydyna - stosowana tylko w leczeniu bólu ostrego, np. pooperacyjnego; nie nadaje się do leczenia bólu przewlekłego,
• pentazocyna - wyłącznie w postaci iniekcji, nie powinna być stosowana w leczeniu bólu przewlekłego,
• metadon - kilkukrotnie silniejszy od morfiny, stosowany w leczeniu bólu przewlekłego, a także w terapii substytucyjnej u osób uzależnionych od opioidów.

Nalokson jest lekiem, który odwraca działanie opioidów. Stosowany jest przede wszystkim w przypadkach zatruć opioidami.

Działania niepożądane opioidów

• senność,
• zmiana nastroju, halucynacje,
• depresja oddychania,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• nudności i wymioty,
• zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego (zaparcia).

Należy oczywiście pamiętać, że działania niepożądane nie występują u wszystkich pacjentów.

2020-03-18