Jod ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, układu nerwowego i metabolizmu oraz zdrowie skory i włosów. Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na jod i kto jest szczególnie narażony na jego niedobór? Czym różni się płyn Lugola od jodyny oraz jakie mają zastosowania? Czym grozi przedawkowanie jodu? W jakiej formie stosuje się jod w przypadku skażenia promieniotwórczego?
Spis treści
Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie na jod?
Jakie są skutki niedoboru jodu?
Czy kelp jest dobrym źródłem jodu?
Jod, jodyna, płyn Lugola, jodoform - czym się od siebie różnią?
Środki do dezynfekcji i opatrunki z jodem
Czy w Polsce występuje niedobór jodu?
Po co joduje się sól spożywczą?
Czy można stosować jod do inhalacji?
Czy można stosować jod w chorobie Hashimoto?
Jak działa radioaktywny jod I-131?
Do czego potrzebny jest jod?
Jod to pierwiastek, który organizm człowieka musi pozyskać z zewnątrz, a który jest konieczny do produkcji hormonów tarczycy - tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Są one kluczowym regulatorem wszystkich ważnych procesów życiowych - wzrostu, rozwoju i metabolizmu, a w szczególności przemian energetycznych. Tarczyca ma unikalną zdolność wychwytywania jodu ze środowiska - w tym gruczole znajduje się prawie 80% całkowitej ilości jodu obecnego w organizmie.
Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie na jod?
Dorosły człowiek powinien przyjmować przeciętnie 150 mcg (mikrogramów - µg) jodu. Zapotrzebowanie jest mniejsze u dzieci, a większe u kobiet w ciąży i karmiących piersi. Z tego powodu przyszłym i karmiącym mamom zaleca się przyjmowanie tego pierwiastka, a suplementy przeznaczone dla tych grup pacjentek zawierają od 150 do 200 µg jodu (np. Doppelherz aktiv Mama Premium, Falvit mama, Symvital Mama, Femibion).
Jakie są skutki niedoboru jodu?
Niedobór jodu skutkuje rozwojem wola (przerostem tarczycy), a przy dużych deficytach może rozwinąć się niedoczynność tarczycy. Typowe objawy to:
spowolnienie metabolizmu,
senność,
kłopoty z suchą skórą i włosami.
Niedobór jest bardzo niebezpieczny dla rozwijającego się płodu oraz dzieci i młodzieży w okresie wzrastania, ponieważ zaburza rozwój intelektualny i fizyczny. U kobiet w ciąży braki jodu mogą prowadzić także do poronień i przedwczesnych porodów.
Skąd pochodzi jod?
Jod obficie występuje w produktach pochodzenia morskiego - rybach (szczególnie w dorszu, halibucie, śledziu), owocach morza i wodorostach morskich. W Polsce jego źródłem jest także mleko krowie i jego przetwory, jaja oraz sól jodowana.
Warto jednak wspomnieć, że są też pokarmy, które zawierają tak zwane substancje wolotwórcze (goitrogeny), czyli związki antyodżywcze zaburzające wchłanianie jodu. Są to związki chemiczne bogate w siarkę, obficie występujące w warzywach kapustnych. Mogą zaszkodzić, jeśli są spożywane na surowo w dużej ilości, jednak gotowanie w dużym stopniu je dezaktywuje.
Czy kelp jest dobrym źródłem jodu?
Kelp czy też kombo to potoczne określenie mieszaniny kilku gatunków wodorostów - wymienia się tutaj listownicę, wielkomorszcz czy morszczyn. Obficie rosną one w płytkich oceanach tworząc "podwodne lasy". Kelp jest naturalnym i bogatym źródłem jodu, ale także witamin (zwłaszcza z grupy B), mikroelementów, barwników, a nawet białka. Jest jadalny i stanowi częsty komponent kuchni azjatyckiej. W aptekach dostępne są suplementy diety z kelpem, zawierające w jednej tabletce od 100 do ponad 200 µg jodu (np. Apteo Kelp, Sea Kelp, Olimp Kelp). Kelpowi oprócz funkcji odżywczych przypisuje się właściwości wspomagające redukcję masy ciała.
Jod, jodyna, płyn Lugola, jodoform - czym się od siebie różnią?
Jod jako pierwiastek ma postać stałą - występuje na ogół w postaci kryształków. W układzie okresowym jego symbolem jest literka "I", chociaż dawniej jod oznaczano symbolem "J". Jego nazwa pochodzi od starogreckiego słowa “ioeides”, czyli fioletowy, ponieważ sublimuje (przechodzi ze stanu stałego w gazowy) parując widowiskowo na intensywnie fioletowy kolor.
Jod źle się rozpuszcza - szczególnie w wodzie - jednak udało się opracować receptury płynnych produktów zawierających jod. Dzięki dodatkowi jodku potasu można rozpuścić jod pierwiastkowy w wodzie uzyskując płyn Lugola. Natomiast jodyna jest roztworem alkoholowym jodu. Oba produkty różnią się proporcją jodu do jodku potasu, natomiast ich wspólną cechą jest zastosowanie do użytku zewnętrznego w celu odkażania skóry.
Warto wspomnieć także o jodoformie, który chemicznie jest trójjodometanem. Wykorzystywany jest w stomatologii do leczenia kanałowego zębów jako "wkładka antyseptyczna" (środek odkażający). W kontakcie z tkanką rozkłada się z wydzieleniem wolnego jodu, który działa przeciwbakteryjnie, osuszająco, hamująco na drobne krwawienia i słabo znieczulająco.
Obejrzyj film!
Środki do dezynfekcji i opatrunki z jodem
Jak wspomniano, jod jest silnym środkiem antyseptycznym, co oznacza, że niszczy bakterie, grzyby i wirusy. Jednak nie należy stosować go na otwarte rany. W preparatach aptecznych - oprócz roztworów - jod często występuje w postaci kompleksu jako jodopowidon (np. globulki Betadine, płyn Braunol, maść Braunovidon). Działa on dłużej niż roztwory jodu, jednak podobnie jak one, może brudzić ubrania na brązowo. Związki jodu zawierają także opatrunki specjalistyczne na rany (np. Inadine, Iodosorb).
Czy w Polsce występuje niedobór jodu?
Dzięki jodowaniu soli kuchennej Polska nie jest już obszarem powszechnego niedoboru jodu. Bardziej zagrożone mogą być osoby mieszkający na południu Polski, z daleka od morza czy spożywające mało ryb. Niebezpieczeństwo niedoboru dotyczy także dzieci, kobiet w ciąży oraz karmiących piersią u których dieta może nie zaspokajać zwiększonego zapotrzebowania.
Po co joduje się sól spożywczą?
Problem niedoboru jodu w populacji był bardzo poważnym zagrożeniem dla zdrowia wielu ludzi - także w Polsce - do czasu, aż nie wprowadzono powszechnego jodowania soli kuchennej (jodkiem potasu lub jodanem potasu). Jednak nasze dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać 5 gramów, ponieważ zawiera ona podnoszący ciśnienie sód. Jest to ilość odpowiadająca zaledwie jednej płaskiej łyżeczce od herbaty, a przeciętna zawartość jodu w takiej ilości soli to około 115 μg. Zatem aby samą solą zrealizować standardowe dzienne zapotrzebowanie na 150 μg jodu, trzeba by jej zjeść około 6,5 grama, czyli przekroczyć rekomendacje. Dobrym dla zdrowia rozwiązaniem wydaje się ograniczenie spożycia soli do zalecanego poziomu z jednoczesnym zwiększeniem innych źródeł jodu w diecie.
Czy jod można przedawkować?
Nadmiar jodu w organizmie nie jest korzystny, ponieważ może skutkować zaburzeniami pracy tarczycy (powodując zarówno nadczynność, jak i niedoczynność). Do przedawkowania może dojść na przykład wskutek nadmiernego pobierania tego pierwiastka z suplementami czy lekami.
Zatrucie jodem objawia się:
piekącym bólem jamy ustnej i przełyku,
brązowym wybarwieniem śluzówek,
dolegliwościami gastrycznymi (wymioty, biegunka, ból brzucha),
a w skrajnej postaci - nawet wstrząsem i zapaścią krążeniową.
Może także dojść do zapalenia nerek, ponieważ nadmiar jodu jest wydalany głównie z moczem.
Czy można stosować jod do inhalacji?
Naturalnym sposobem wdychania jodu są spacery morskim brzegiem przy wietrznej pogodzie, gdyż wówczas w powietrzu znajduje się dużo jodu. Jodki wchodzą także w skład solanek (np. Zabłocka mgiełka solankowa jodowo-bromowa, Bocheńska Lecznicza Sól Jodowo-Bromowa), które przeznaczone są do inhalacji, płukania jamy ustnej oraz nawilżania pomieszczeń.
Czy można stosować jod w chorobie Hashimoto?
Choroba Hashimoto to dolegliwość na tle autoagresji, czyli sytuacja, gdy organizm wytwarza przeciwciała przeciwko własnym tkankom. W przypadku Hashimoto są one skierowane przeciwko peroksydazie tarczycowej i tyreoglobulinie. Powodują, że tkanka tarczycy zanika i dochodzi do niedoczynności.
Badania wskazują, że jod jest niewskazany w tej chorobie, ponieważ może prowadzić do jej zaostrzenia. Wyjątkiem są kobiety w ciąży, które powinny prowadzić suplementacją ściśle według zaleceń lekarza. Zjawisko szkodliwości jodu w Hashimoto tłumaczy się tym, że aby organizm mógł przyswoić wchłonięty jod, musi dojść do procesów uwalniających nadtlenek wodoru, który ma właściwości utleniające, przez co może uszkodzić tkanki tarczycy. Przypuszcza się również, że wysoce jodowana tyreoglobulina (Tg) jest bardziej immunogenna.
Jak działa radioaktywny jod I-131?
Jod promieniotwórczy (izotop I-131, czyli "odmiana" pierwiastka), jaki mógłby pojawić się w niekontrolowanych ilościach w środowisku wskutek skażenia, ma właściwości uszkadzające tarczycę oraz potencjał kancerogenny, czyli do wywoływania nowotworów w kolejnych latach po narażeniu.
Z tego powodu po awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu w 1986 roku, kiedy nad Polską pojawiła się radioaktywna chmura znad Ukrainy, polskie władze zdecydowały o podjęciu szeroko zakrojonej akcji podawania stabilnego jodu w jedynej łatwo wówczas dostępnej formule - płynu Lugola. Te działania opierały się na zjawisku określanym jako efekt Wolffa-Chaikoffa, który polega na tym, że duże dawki jodu krótkotrwale blokują tarczycę, co zapobiega pochłanianiu I-131.
Obecnie płyn Lugola nie jest już stosowany jako produkt hamujący jodochwytność tarczycy. W przypadku potwierdzonego skażenia zastosowanie znajdują tabletki jodku potasu w odpowiednio wysokiej, dostosowanej do wieku dawce (np. Jodek Potasu G.L. Pharma, Jodek Potasu Hameln). Nie należy - w obawie przed skażeniem, czy też "na wszelki wypadek" - przyjmować samodzielnie produktów zawierających większe dawki jodu. Może to poważnie zaszkodzić zdrowiu. Czytaj więcej: Czy wypić płyn Lugola w razie wybuchu elektrowni jądrowej? Plan na wypadek skażenia radioaktywnego.
Warto nadmienić, że właściwości jodu I-131 są też wykorzystywane w diagnostyce i leczeniu nadczynności tarczycy oraz niektórych jej nowotworów. Izotop ten rozpada się do stabilnego ksenonu-131, emitując promieniowanie gamma oraz promieniowanie beta, które niszczy komórki rakowe. Na potrzeby medycyny dużą część zasobów dostarcza działający w Polsce reaktor jądrowy Maria.
2023-04-12
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 12.04.2023 13:16:55
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.