Czy mogę przerwać branie tabletek na cukrzycę, gdy cukier jest w normie? Co zrobić, gdy mam za niski poziom cukru? Na jak długo wystarczy mi opakowanie leku? Jaki suplement diety powinienem stosować, jeśli mam cukrzycę i czy może on zastąpić leki na receptę? Odpowiadamy na najczęstsze pytania związane z cukrzycą na Zapytaj Farmaceutę.
Na naszej stronie pod hasłem “cukrzyca” znajduje się ponad 1400 pytań. Pacjenci pytają o to, w jaki sposób działają ich leki, ile kosztują, czy są skuteczne, czy mogą powodować działania niepożądane oraz czy wyniki ich poziomu cukru są dobre. Nie brakuje również pytań o dostępność glukometrów, wstrzykiwaczy czy skuteczność suplementów diety.
Spis treści
“Lekarze go nienawidzą! Lek na cukrzycę jest w Twojej kuchni!”, czyli gloryfikacja suplementów diety
Jesteś lekiem na całe zło! Czy lek na cukrzycę zrobi za nas wszystko?
Nowoczesne leczenie cukrzycy typu 2 i otyłości
Działania niepożądane, czyli biegunka, nudności, zakażenia układu moczowego
Interakcje leków na cukrzycę z lekami, żywnością i alkoholem
Insulina - lek, którego trzeba się nauczyć
Ile kosztuje życie z cukrzycą?
Edukacja diabetologiczna - działamy za późno!
Mój cukier jest już w normie
Cukrzyca typu 2 jest chorobą przewlekłą i zwykle leczenie wymaga intensyfikacji (potrzebujemy coraz więcej różnych leków). Z jednej strony, za pomocą odpowiedniej terapii i wprowadzeniu realnych, trwałych zmian w stylu życia, możliwe jest, że pacjent nie będzie potrzebował już niektórych preparatów. Z drugiej strony praktyka pokazuje, że nie zawsze osoby z cukrzycą zdają sobie sprawę z tego, że to właśnie leki odpowiadają za utrzymywanie cukru w ryzach. W każdym razie, w przypadku tego typu wątpliwości nie należy podejmować pochopnych decyzji i najlepiej jest porozmawiać ze swoim lekarzem.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o rezygnację z dawki leku, pytanie o przerwę w terapii)
“Lekarze go nienawidzą! Lek na cukrzycę jest w Twojej kuchni!”, czyli gloryfikacja suplementów diety
Jest wiele surowców roślinnych oraz składników odżywczych, które badane są pod kątem wpływu na poprawę tolerancji glukozy i zmniejszenie insulinooporności. Niektóre z wyników badań wyglądają nawet obiecująco. Jednak berberyna, morwa biała, cynamon cejloński, cynk, chrom - żaden z nich nie zastąpi i nie da lepszych rezultatów, niż trwała zmiana nawyków żywieniowych, aktywność fizyczna, ograniczenie używek (papierosy, alkohol) i stosowanie zaleconych leków.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (łączenie suplementu z insuliną i lekiem doustnym)
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o berberynę)
Z moich obserwacji wynika, że przyjmowanie suplementów diety (gdy nie mają na celu uzupełnienia pewnych niedoborów) lub wyrobów medycznych czy ziół zwykle nie przynosi istotnych klinicznie korzyści. Część z tych środków nie figuruje nawet w rejestrze Głównego Inspektoratu Sanitarnego jako suplement diety i można nabyć je tylko poprzez strony internetowe (więcej: Dlaczego warto kupować leki tylko w aptece?).
W całej sytuacji, z mojej perspektywy, najbardziej szkodliwe wydaje się upatrywanie w zastosowaniu danego środka ogromnych nadziei na wyleczenie. Bardzo często spotykam się z tym, że tego typu środki uznawane są za przełomowe, dotychczas nieznane odkrycie, które rozwiąże wszystkie problemy pacjentów. Warto jednak zwrócić uwagę, że wiele tego typu preparatów to suplementy diety, zatem z definicji nie mogą one "leczyć", ani zastąpić leków. Suplementację stosuje się wtedy, gdy mamy potrzebę uzupełnienia stwierdzonych niedoborów. W przypadku cukrzycy jest to witamina B12 przy długotrwałej terapii metforminą oraz witamina D. Więcej o suplementacji i witaminach dla diabetyków pisaliśmy tutaj.
Łatwo jest manipulować pacjentem i wykorzystywać jego nadzieję, dlatego tak ważne są podstawy edukacji o zdrowiu, które powinny pojawiać się już na etapie szkolnym.
Jesteś lekiem na całe zło! Czy lek na cukrzycę zrobi za nas wszystko?
Mówi się, że cukrzyca nie boli. Początkowo, w przypadku cukrzycy typu 2 nie widać wyraźnych objawów. Podobnie, jeśli chodzi o powikłania - przez lata zaniedbań skradają się na palcach. To samo (niestety) można powiedzieć o efektach leczenia. W przypadku większości leków (poza insuliną) poprawa nie pojawia się z dnia na dzień. W wielu przypadkach nie pojawi się również po tygodniu.
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o Glucophage 1000 XR, pytanie o Metformax)
Rozumiem zniecierpliwienie pacjentów, bo widoczne efekty mogą być świetną motywacją do tego, aby wytrwać w regularnym stosowaniu leków oraz zdrowszym stylu życia. Niesamowicie ważne jest rozpoczęcie terapii ze świadomością, że stosowanie leku to tylko połowa sukcesu.
Bardzo często pacjenci traktują leki przeciwcukrzycowe jako leki na odchudzanie. I choć bardzo ważną komponentą działania tego typu leków jest pomoc w zmniejszeniu masy ciała, to nie są to tylko leki “odchudzające”.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o Jardiance, pytanie o Siofor, pytanie o Glucophage)
Cukrzyca to choroba przewlekła, która wymaga ogromu cierpliwości i motywacji. Często niezbędne jest wsparcie psychologiczne, które niestety nadal jest pewnym luksusem, jeśli chodzi o kompleksową opiekę nad pacjentem.
Nowoczesne leczenie cukrzycy typu 2 i otyłości
Pacjenci coraz częściej pytają o nowoczesne leki, w tym o te wpływające na układ inkretynowy. Układ inkretynowy działa m.in. poprzez pobudzanie wydzielania insuliny w odpowiedzi na spożyty pokarm. Odpowiadają za to tzw. hormony inkretynowe, dlatego nowe leki to substancje powstałe na wzór związków działających w obrębie wspomnianego układu.
Analogi GLP-1* (agoniści receptora GLP-1; GLP-1 = glukagonopodobny peptyd 1) są lekami, które naśladują działanie hormonu jelitowego (inkretynowego). Hormon ten reguluje poziom cukru we krwi poprzez nasilenie wydzielania insuliny przez komórki β trzustki, ale dopiero jako odpowiedź na zjedzony posiłek. Hamuje również wydzielanie glukagonu, spowalnia opróżnianie żołądka i hamuje łaknienie.
Lek sam w sobie nie powoduje tycia, czy efektu jo-jo, jednak w końcu może nadejść moment odstawienia leku i wtedy bardzo ważne jest utrzymanie zdrowego stylu życia.
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o inne leki, pytanie o efekt jo-jo)
Wiele wątpliwości pojawia się również odnośnie prawidłowej obsługi wstrzykiwaczy. Obecnie większość leków z grupy analogów GLP-1 dostępna jest w postaci automatycznie napełnionych penów, które umożliwiają podawanie leku podskórnie. W tym zakresie niezwykle pomocne byłyby instruktaże na ćwiczeniowych egzemplarzach w gabinetach lekarskich lub aptekach.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o wstrzykiwacz)
Działania niepożądane, czyli biegunka, nudności, zakażenia układu moczowego
Przyjmowanie każdego leku wiąże się z większym lub mniejszym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Z tego względu stosowanie choćby wspomnianych już analogów GLP-1 czy metforminy, rozpoczyna się od niższych dawek, stopniowo je zwiększając i obserwując tolerancję leku przez pacjenta. W wielu przypadkach pojawiają się takie dolegliwości, jak nudności, biegunka, bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, wymioty. U znacznej części pacjentów przemijają one po pierwszych tygodniach leczenia.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o ból brzucha i biegunkę, pytanie o nudności)
Można spotkać się również z zaleceniem, aby niektóre leki, np. metforminę stosować wraz z wieczornym posiłkiem - co pozwala przespać ewentualne dolegliwości. Nie jest to uniwersalna rada, nie u każdej osoby się sprawdzi.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o porę przyjmowania leku)
Terapia cukrzycy typu 2 bardzo często składa się ze stosowania kilku leków, które mają różne mechanizmy działania. Dlatego czasami wprowadzenie nowego leku umożliwia odstawienie innego lub obniżenie jego dawek, jednak nie zawsze jest to możliwe.
Każdą zmianę w stosowaniu leków warto skonsultować ze swoim lekarzem prowadzącym. Jednym z zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego jest to, aby terapia nie tylko była skuteczna z naukowego punktu widzenia, ale była akceptowana przez pacjenta. Współpraca w tym zakresie jest niesamowicie ważna i rzutuje na efekty leczenia.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o łączenie leków)
Ze względu na skutki uboczne, pacjenci odstawiają często leki na własną rękę. Wszelkie zmiany w terapii warto konsultować z lekarzem, ponieważ w razie chęci powrotu do leczenia to on będzie najlepiej wiedział, w jaki sposób ponownie stosować lek, od jakich dawek zacząć i upewni się, czy nie pojawiły się żadne przeciwwskazania.
Interakcje leków na cukrzycę z lekami, żywnością i alkoholem
Pacjenci kierują do farmaceutów również pytania dotyczące interakcji, zarówno między innymi lekami, jak i między lekami przeciwcukrzycowymi a np. alkoholem.
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o Nasometin, pytanie o alkohol, pytanie o paracetamol)
Prawdopodobnie nikogo nie zdziwi fakt, że żadnych leków nie zaleca się łączyć z alkoholem. Co może się stać, jeśli się do tego nie zastosujemy? W najlepszym wypadku objawy zatrucia, czyli tzw. kac, będą dla nas o wiele bardziej dotkliwe. Czy każdy, najmniejszy łyk alkoholu jest szkodliwy? Wśród specjalistów jest wiele dyskusji na ten temat. W przypadku metforminy NHS (National Health Service), czyli odpowiednik polskiego NFZ, uznaje za bezpieczne spożycie 2 jednostek alkoholu, czemu odpowiada np. 1 kieliszek wina (175ml). Natomiast w ulotce dla pacjenta przeczytamy, że alkohol w każdej ilości jest przeciwwskazany. Pewne jest to, że zarówno ze względu na leki, jak i sam fakt choroby przewlekłej, zaleca się ograniczanie spożycia napojów zawierających alkohol. Ostre zatrucie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem kwasicy mleczanowej, szczególnie w przypadku głodzenia lub niedożywienia.
Insulina - lek, którego trzeba się nauczyć
Stosowanie insuliny nie jest prostym zadaniem dla pacjenta. Sposoby jej dawkowania i korzystanie z poszczególnych rodzajów insulin może wyglądać różnie. Najczęściej decyduje o tym typ cukrzycy i potrzeby pacjenta. Lekarz może ustalić stałe dawki insuliny lub wprowadzić tzw. intensywną insulinoterapię (zwykle w cukrzycy typu 1).
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o cukier po śniadaniu, pytanie o pen)
Po wyjściu z gabinetu lub szpitala pacjent pozostaje sam i wiele decyzji terapeutycznych spada właśnie na niego. To ogromne wyzwanie. Osoba z cukrzycą musi nauczyć się przewidywać spadki i wzrosty poziomu cukru, planować aktywność fizyczną czy obsługiwać pen (wymiana wkładu z insuliną lub igły).
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (poziom cukru po śniadaniu)
Ile kosztuje życie z cukrzycą?
Poza pytaniami dotyczącymi leków, działań niepożądanych, poziomu glukozy we krwi, efektów terapii, otrzymujemy również wiele pytań dotyczących refundacji. Najczęściej dotyczą one nowszych leków przeciwcukrzycowych, ponieważ ich ceny nadal są stosunkowo wysokie.
Żródło: Zapytaj Farmaceutę (zniżka na Trulicity, zniżka na Forxiga, zniżka na Ozempic)
Aby skorzystać z refundacji tzw. nowoczesnych leków przeciwcukrzycowych (flozyny, np.: Forxiga, Jardiance, Invokana i analogi GLP-1, np.: Saxenda, Ozempic, Victoza, Trulicity), pacjent musi spełnić warunki, takie jak m.in. wynik hemoglobiny glikowanej HbA1c ≥ 8 %. W praktyce, według ekspertów tworzących raport “Ocena dostępu do nowoczesnej farmakoterapii (inhibitory SGLT-2, analogi GLP-1)", oznacza to wymóg celowego i świadomego odsunięcia w czasie intensyfikacji terapii. Jest to niezgodne zarówno z zapisami standardów diabetologicznych, ale także stoi w sprzeczności z etyką lekarską. W przypadku leków inkretynowych BMI musi dodatkowo przekraczać 35.
Cukrzyca typu 2 zwiększa 2-4-krotnie ryzyko sercowo-naczyniowe. Według Raportu Narodowego Funduszu Zdrowia z 2019 roku osoby z cukrzycą stanowiły 30-40% pacjentów z niewydolnością nerek, chorobą niedokrwienną serca lub udarem. Tymczasem dysponując lekami, które mają udowodnione ograniczanie powstawania tego typu powikłań, lekarze nie mogą stosować ich u wszystkich pacjentów, ponieważ nie wszystkich z nich na to stać i niewielu spełnia wymogi refundacyjne. W takim przypadku pozostaje realizacja recepty na lek z grupy flozyn lub analogów GLP-1 ze 100% odpłatnością, co wiąże się z kosztem w granicach od 170,00 do 400,00 zł za opakowanie. Inną kwestią dotyczącą kosztów leczenia jest brak refundacji systemów FGM (flash glucose monitoring) i CGM (continuous glucose monitoring) dla pacjentów powyżej 26 r.ż. z cukrzycą typu 1.
Są również dobre wieści. Z początkiem roku 2022 na liście refundacyjnej znalazły się igły do penów, czyli wstrzykiwaczy do podawania insuliny. Każdemu pacjentowi, który stosuje insulinę, przysługują 4 opakowania po 100 sztuk rocznie, co pozwoli znacznie ograniczyć zjawisko wielokrotnego stosowania tej samej igły. Regularna zmiana igieł zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań skórnych, epizodów niewyjaśnionej hipoglikemii, czy też obniżenie skuteczności przyjmowanego leczenia.
Edukacja diabetologiczna - działamy za późno!
Myśląc o profilaktyce i leczeniu cukrzycy na pierwszy plan wysuwają się nowoczesne leki i technologia. Dostęp pacjentów do nowych terapii i systemów monitorowania glikemii jest niepodważalnie ważny w całym procesie. Jednak jest jeszcze jeden, równie istotny i niestety często zaniedbywany aspekt efektywnej terapii - edukacja diabetologiczna. Bez niej nawet najlepsze terapie i najnowocześniejsze systemy w dłuższej perspektywie mogą niewiele zmienić.
Co mają zrobić pacjenci, którzy nie potrafią posługiwać się insuliną lub nie wiedzą co oznaczają ich poziomy cukru? Jedyne, co przychodzi na myśl, to udać się do diabetologa. Jednak jestem świadoma skali problemu oraz braków kadrowych, utrudnionego dostępu do specjalistów lub edukatorów. Pomocna może okazać się aktywność w kołach Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków (PSD). Polskie Stowarzyszenie Diabetyków posiada oddziały wojewódzkie i rejonowe, które są jednostkami nadrzędnymi dla około 350 kół terenowych w całym kraju. Pacjenci z cukrzycą różnych typów tworzą pomocną społeczność, która w wielu sytuacjach służy wsparciem.
Farmaceuci w aptekach spotykają wszystkich pacjentów z cukrzycą, ponieważ każdy z nich wykupuje leki na receptę czy wyroby medyczne, np. paski do glukometru, zestawy infuzyjne. Co więcej - farmaceuta spotyka w aptece nawet tych diabetyków, którzy nie mają dostępu do specjalisty, diabetologa (choćby ze względu na wykluczenie komunikacyjne), może być więc wsparciem dla lekarza POZ w edukacji tych chorych.
Potrzeba zaangażowania farmaceutów w procesy edukacyjne z zakresu diabetologii jest według mnie oczywista. Jednocześnie niezbędnym elementem jest edukacja samych medyków. Cukrzyca jest tak złożoną grupą zaburzeń i gromadzi tak wiele różnych typów pacjentów, że nie sposób się w tym odnaleźć, będąc świadomym również innych chorób przewlekłych, czy po prostu potrzeb innych grup pacjenckich. W mojej opinii niezbędna jest specjalizacja farmaceutów w pomocy i edukacji pacjentów diabetologicznych. Wymaga to jednak zmian systemowych oraz rozwiązania wielu problemów, choćby tych związanych z brakami kadrowymi w aptekach.
Pytania, które pacjenci zadają na Zapytaj Farmaceutę pokazują, że istnieje ogromna potrzeba edukacji w zakresie profilaktyki i leczenia cukrzycy. Staramy się wypełniać tę lukę i jak najlepiej wyjaśniać zawiłości związane choćby z systemem refundacji czy sposobem działania leków na cukrzycę.
Co ważne, niezbędne jest zaangażowanie pacjenta w cały proces. Pacjent diabetologiczny nie powinien oczekiwać od edukacji tylko jednostronnych działań, czy rozwiązywania problemów za niego. Ponadto edukacja to nie tylko szkolenie samego pacjenta, ale też rodziny, opiekunów (w przypadku osób starszych i dzieci) oraz jak już wspomniałam - innych specjalistów, w tym farmaceutów.