Metformina (metformin)

Metformina jest doustnym lekiem przeciwcukrzycowym dostępnym na receptę. 

Spis treści

Jak działa metformina?

Kiedy lekarz może zalecić stosowanie metforminy?

Jakie leki z metforminą można kupić w aptece?

Czy metforminę można łączyć z innymi lekami na cukrzycę?

Jak stosuje się leki z metforminą?

Kiedy metformina zaczyna działać?

Jakie są działania niepożądane leków z metforminą?

Jakie suplementy warto stosować podczas leczenia metforminą?

Z jakimi lekami nie należy łączyć metforminy?

Czy podczas stosowania metforminy można pić alkohol?

Czy podczas ciąży i karmienia piersią można stosować metforminę?

Źródła

Jak działa metformina?

Metformina poprawia tolerancję glukozy, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, hamuje wchłanianie glukozy, co finalnie zmniejsza stężenie tego cukru we krwi. Ponieważ nie pobudza wydzielania insuliny, nie powoduje hipoglikemii (zbyt niskiego poziomu cukru we krwi). 

Poza wpływem na cukier, matformina zmniejsza stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego, LDL, VLDL oraz pomaga zmniejszyć masę ciała. Dlatego jest lekiem pierwszego wyboru u pacjentów z cukrzycą typu 2, zwłaszcza u pacjentów z nadwagą, gdy za pomocą ściśle przestrzeganej diety i ćwiczeń fizycznych nie można uzyskać prawidłowego stężenia glukozy we krwi. 

Kiedy lekarz może zalecić stosowanie metforminy?

Metformina jest lekiem przeciwcukrzycowym, głównie stosowanym u osób z cukrzycą typu 2. Jednak jest również szeroko stosowana poza wskazaniami (tzw. off-label)  m.in. przy insulinooporności, stanie przedcukrzycowym, zespole policystycznych jajników (PCOS), u pacjentów z cukrzycą typu 1. 

Jakie leki z metforminą można kupić w aptece?

• doustne tabletki jednoskładnikowe o natychmiastowym uwalnianiu (np. Formetic, Siofor, Glucophage),

• doustne tabletki o modyfikowanym, przedłużonym uwalnianiu (np. Metformax SR, Glucophage XR, Symformin XR),

• doustne tabletki dwuskładnikowe, które w jednej tabletce mogą zawierać metforminę i gliptynę (m.in. sitagliptynę np. Janumet) lub metforminę i flozynę (m.in. dapagliflozynę np. Xigduo).

Czy metforminę można łączyć z innymi lekami na cukrzycę?

U dorosłych można stosować ją samodzielnie lub w skojarzeniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insuliną. U młodzieży i dzieci w wieku od 10 lat może być stosowana samodzielnie lub w skojarzeniu z insuliną. W przypadku stosowania jednocześnie metforminy i insuliny, dawkę insuliny ustala się na podstawie badania stężenia glukozy we krwi. W połączeniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi (insuliną, pochodnymi sulfonylomocznika) może zwiększać ryzyko hipoglikemii.

Jak stosuje się leki z metforminą?

Zazwyczaj dawka początkowa to 500 mg lub 850 mg chlorowodorku metforminy, podawana 2 lub 3 razy na dobę w czasie lub bezpośrednio po posiłku. Dawka maksymalna metforminy to 3 g na dobę w podzielonych dawkach. Aby poprawić tolerancję leku przez przewód pokarmowy i uniknąć działań niepożądanych, zaleca się stopniowe zwiększanie dawki i również z tego powodu zalecane jest stosowanie leków z metforminą w czasie posiłku lub po nim. W przypadku preparatów o przedłużonym uwalnianiu początkowa dawka to zwykle 500 mg z wieczornym posiłkiem.

Kiedy metformina zaczyna działać?

Efekt działania metforminy może nie być widoczny od razu. Zwykle pojawia się w ciągu kilku dni do 2 tygodni od pierwszego podania. Ponadto stosowanie metforminy powinno być połączone z modyfikacją dotychczasowych nawyków żywieniowych, czyli dietą o odpowiednim zróżnicowaniu i kaloryczności oraz aktywnością fizyczną.

Jakie są działania niepożądane leków z metforminą?

Podczas rozpoczynania leczenia najczęstszymi objawami niepożądanymi są: nudności, wymioty, metaliczny posmak w ustach, zaburzenia smaku, biegunka, ból brzucha i utrata apetytu, które w większości przypadków ustępują samoistnie. 

Biegunki to bardzo często występujące działania niepożądane, jednak zwykle są łagodne i przemijają z czasem stosowania leku lub po zmniejszeniu dawki. U niektórych pacjentów mogą pojawić się również po pewnym czasie od rozpoczęcia leczenia. Stosowanie leku wraz z posiłkiem może pomóc w zmniejszeniu dolegliwości. 

Kwasica mleczanowa jest niebezpiecznym, ale bardzo rzadkim działaniem niepożądanym metforminy. Wynika to ze sposobu działania tej substancji i etapów metabolizmu, które zachodzą w wątrobie. W wyniku ich zahamowania w organizmie pojawia się nadmiar kwasu mlekowego, który wywołuje niebezpieczne objawy. Jednak tym działaniem niepożądanym zagrożone są szczególnie osoby z zaburzoną czynnością nerek lub uzależnione od alkoholu. 

Jakie suplementy warto stosować podczas leczenia metforminą?

Po kilku miesiącach stosowania metforminy może pojawić się niedobór witaminy B12, ponieważ metformina zmniejsza wchłanianie tej witaminy. Objawy niedoboru mogą nie pojawić się od razu, a dopiero po kilku latach. W związku z tym, zalecenie suplementacji witaminy B12 u pacjentów stosujących przewlekle metforminę znalazło się w Zaleceniach Towarzystwa Diabetologicznego. 

Z jakimi lekami nie należy łączyć metforminy?

Należy zachować ostrożność przy stosowaniu metforminy z m.in.: glikokortykosteroidami (podawanymi ogólnie i miejscowo), sympatykomimetykami (np. fenylefryną, pseudoefedryną, ksylometazoliną, fenoterolem). W przypadku tych leków konieczna może być częstsza kontrola stężenia glukozy we krwi, szczególnie na początku leczenia.

Ponadto niebezpieczne interakcje mogą zachodzić z lekami moczopędnymi, zwłaszcza diuretykami pętlowymi (np. furosemidem), które mogą zwiększać ryzyko kwasicy mleczanowej, ze względu na możliwość zaburzenia czynności nerek.

Czy podczas stosowania metforminy można pić alkohol?

Ostre zatrucie alkoholem wiąże się ze zwiększonym ryzykiem kwasicy mleczanowej, szczególnie w przypadku głodzenia lub niedożywienia. Należy unikać spożywania alkoholu i produktów leczniczych zawierających alkohol. Z tego względu metformina przeciwwskazana jest u osób z chorobą alkoholową. Z drugiej strony NHS (National Health Service), czyli odpowiednik polskiego MZ, uznaje za bezpieczne spożycie 2 jednostek alkoholu, czemu odpowiada np. 1 kieliszek wina (175ml). 

Czy podczas ciąży i karmienia piersią można stosować metforminę?

Ograniczone dane dotyczące stosowania metforminy u kobiet w ciąży nie wskazują na zwiększone ryzyko występowania wad wrodzonych. Badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu m.in. na przebieg ciąży, rozwój zarodka lub płodu.

Mimo wszystko obecny stan wiedzy mówi, że w czasie ciąży nie zaleca się stosowania metforminy. W przypadku cukrzycy ciążowej lub cukrzycy, która pojawiła się przed ciążą, w razie potrzeby wdrożenia leków stosuje się insulinę. 

Metformina przechodzi do mleka kobiecego w bardzo niskim stężeniu. Dlatego według aktualnych zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego pacjentki z cukrzycą typu 2 mogą stosować bezpiecznie metforminę w okresie laktacji. Decyzję o tym, czy przerwać karmienie piersią, należy podjąć po rozważeniu korzyści wynikających z karmienia piersią i potencjalnego ryzyka występowania objawów niepożądanych u dziecka. 

Źródła:

• Charakterystyka Produktu Leczniczego Glucophage 500 mg

• Kompendium Farmakologii - Janiec W.

• Zalecenia PTD 2021r.

• https://www.nhs.uk/medicines/metformin/