Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę, a jej rolą jest obniżanie stężenia glukozy we krwi. Tak jak przez cały czas płuca dostarczają tlen, serce pompuje krew, tak trzustka nieustannie wydziela insulinę i precyzyjnie reguluje nasz poziom cukru. Niestety wielu pacjentów chorujących na cukrzycę potrzebuje dostarczać insulinę z zewnątrz. Jak działa taka insulina? Kto potrzebuje insuliny? Jakie są rodzaje insulin? Jak ją prawidłowo podać?
Spis treści
Czy każdy cukrzyk stosuje insulinę?
Kiedy u diabetyków stosuje się insulinę?
Ile kosztuje insulina dla diabetyka?
Insulina we wstrzykiwaczach, wkładach oraz fiolkach
Czy w opakowaniu z insuliną są dołączone igły?
Insulina w ciąży - jak podawać insulinę penem?
Hipoglikemia - objawy i jak sobie z nią radzić?
Jak działa insulina?
W odpowiedzi na wydzieloną insulinę, glukoza przechodzi do wnętrza komórek, z których zbudowany jest nasz organizm. Dzięki temu ulega ona dalszym przemianom w energię. Bardzo często ten proces przedstawiany jest obrazowo: komórki to piec, glukoza to węgiel, a insulina to łopatka dokładająca odpowiednie ilości węgla do pieca.
Gdy insuliny brakuje (np. cukrzyca typu 1) lub jej działanie jest upośledzone (insulinooporność, stan przedcukrzycowy, cukrzyca typu 2), poziom cukru we krwi jest trwale podwyższony, ponieważ brakuje bodźca, który umożliwiłby prawidłową “utylizację” nadmiaru glukozy.
W związku z tym, w różnych typach cukrzycy dostarczanie do organizmu insuliny z zewnątrz staje się niezbędne.
Czy każdy cukrzyk stosuje insulinę?
Insulinę wiele osób kojarzy tylko z cukrzycą typu 1, czyli tzw. cukrzycą insulinozależną, w której przebiegu pacjent nie ma lub ma szczątkowe wydzielanie własnej insuliny. Diabetycy z tym typem cukrzycy muszą podawać sobie insulinę już przez całe życie.
Wśród pacjentów panuje jednak błędne przekonanie, że każda osoba stosująca insulinę ma cukrzycę typu 1. Nie jest to prawda, ponieważ typ cukrzycy nie jest określany na podstawie stosowanych leków, ale na podstawie badań laboratoryjnych. Ich wyniki pozwalają wywnioskować przyczyny choroby i typ cukrzycy. Dlatego pacjenci z innymi typami cukrzycy również mogą wymagać wprowadzenia insulinoterapii, czyli leczenia insuliną.
Kiedy u diabetyków stosuje się insulinę?
W cukrzycy typu 1 (również w cukrzycy typu LADA - latent autoimmune diabetes in adults, czyli późno ujawniającej się cukrzycy typu 1 u dorosłych) insulina stosowana jest od momentu rozpoznania przez cały czas trwania choroby.
W cukrzycy typu 2, kiedy inne możliwości terapeutyczne nie są skuteczne lub występują przeciwwskazania do stosowania innych leków.
W cukrzycy ciążowej, jeśli nie uzyskano prawidłowych wartości glikemii dzięki zastosowaniu diety lub u kobiet z cukrzycą, która przed ciążą leczona była lekami doustnymi.
W leczeniu czasowym - oznacza to takie sytuacje, jak np. rozpoznanie cukrzycy z bardzo wysokim stężeniem glukozy we krwi. Insulina potrzebna jest do ustabilizowania pacjenta, który może wrócić do stosowania leków doustnych, jeśli nie ma przeciwwskazań. Oprócz tego mogą mieć miejsce również takie sytuacje, jak planowane zabiegi i operacje lub stany nagłe (urazy, udar mózgu, zawał serca, ciężkie zapalenie płuc), w których również lekarz zaleci podawanie insuliny w warunkach szpitalnych, najczęściej dożylnie.
Rodzaje insulin
Insuliny możemy podzielić według różnych kryteriów. Ze względu na budowę chemiczną wyróżniamy insuliny ludzkie oraz ich analogi.
Insulina ludzka - wbrew pozorom nie jest to insulina “naturalna”, tylko wyprodukowana metodami biotechnologicznymi. Taka insulina ma taką samą budowę, jak insulina fizjologicznie produkowana przez trzustkę zdrowej osoby.
Analogi insuliny ludzkiej - są to insuliny, które powstały poprzez dołączenie różnych cząsteczek do insuliny ludzkiej. Dzięki temu stało się możliwe uzyskanie preparatów, które działają szybciej i krócej lub wolniej i dłużej. Pozwala to na zwiększenie komfortu pacjenta i uzyskanie lepszych wyników glikemii.
Innym podziałem insulin, ważniejszym z punktu widzenia pacjenta, jest podział ze względu na czas działania. Insuliny, które działają krócej służą do regulowania glikemii w związku ze spożytym posiłkiem. Natomiast insuliny, których czas działania jest dłuższy, służą do regulowania poziomu cukru w pozostałych porach.
Insuliny krótko działające (insuliny ludzkie, insuliny neutralne, np. Gensulin R, Humulin R, Insuman Rapid)
Wiele preparatów zawierających ten rodzaj insuliny ma w swojej nazwie handlowej literkę “R”.
Ten rodzaj insuliny to tzw. insulina doposiłkowa. Oznacza to, że podaje się ją (wstrzykując podskórne) do 30 minut przed posiłkiem. Ze względu na to, że insulina ludzka działa przez ok. 6-8 godzin, pacjent może potrzebować przekąsek między głównymi posiłkami.
Analogi insuliny szybko działające (np. NovoRapid Penfill, Apidra, Humalog)
Szybko działające analogi insuliny to również insuliny stosowane do posiłku, jednak w tym przypadku pacjent może podać ją tuż przed spożywaniem posiłku. Analogi szybko działające działają ok. 3-5 godzin, a więc krócej od insulin ludzkich.
Insuliny średnio długo działające (np. Gensulin N, Humulin N, Polhumin N)
Jak można zauważyć, kilka preparatów w swojej nazwie ma literkę “N”.
Ten rodzaj insuliny to tzw. insulina “pośrednia” czy izofanowa (NPH). Są to insuliny, które działają dłużej niż poprzednio wymienione. Dlatego nie są podawane “do posiłku”, tylko wieczorem lub rano i wieczorem, jako tzw. “baza”. Ich czas działania to ok 18-20 godzin.
Analogi insuliny długo i bardzo długo działające (np. Levemir Penfill, Lantus, Tresiba FlexTouch)
Te insuliny służą do zastąpienia podstawowego działania insuliny, czyli pomagają utrzymać odpowiedni poziom cukru między posiłkami, w nocy i nad ranem. Najczęściej działają ok. 24 godziny, a niektóre preparaty nawet ponad 48 godzin.
Insuliny dwufazowe, czyli tzw. mieszanki (np. NovoMix 30 Penfill, Humalog Mix 25, Gensulin M30)
Są to preparaty, które powstały poprzez zmieszanie dwóch różnych rodzajów insulin (ludzkich lub analogowych). W nazwie preparatu najczęściej znajduje się liczba, która wskazuje procentową zawartość insuliny szybko / krótko działającej. Np. ABC MIX 30 oznacza, że 30% zawartości stanowi insulina szybko / krótko działająca, a pozostałe 70% stanowi tzw. “baza”, czyli insulina o dłuższym czasie działania.
Ile kosztuje insulina dla diabetyka?
Wszystkie dostępne insuliny są lekami na receptę. Z reguły insuliny ludzkie są tańsze od insulin analogowych. Recepta na insulinę, w zależności od uprawnień pacjenta i wskazań do refundacji, może zostać wystawiona z odpłatnością ryczałtową (3,20 zł do wysokości limitu), 30% czy jako lek bezpłatny.
Insulina we wstrzykiwaczach, wkładach oraz fiolkach
Preparaty insuliny w fabrycznie naładowanych penach w wielu przypadkach mają dopisek “SoloStar”. Po zużyciu insuliny taki pen wyrzucamy.
Wkłady z insuliną są przeznaczone do stosowania ich z wielorazowymi wstrzykiwaczami, tzw. “penami”. Po zużyciu insuliny wyrzucamy pusty wkład, a jego miejsce w penie uzupełniamy nowym. Często dla zobrazowania mówi się, że pen jest “długopisem”, a insulina “tuszem”.
Insulina w fiolkach służy do uzupełniania zbiorniczków do pomp insulinowych.
Wielu pacjentów leczonych za pomocą pompy insulinowej nie stosuje się jednak do tej zasady i napełnia zbiorniczki pomp insulinowych za pomocą wkładów przeznaczonych do penów. Dzieje się tak, ponieważ w razie awarii pompy każdy diabetyk musi mieć przy sobie pen, aby mieć inną możliwość podania insuliny. Niestety posiadając tylko insulinę w fiolce pacjent nie jest w stanie podać jej prawidłowo za pomocą pena. Jedynym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest podanie jej za pomocą specjalnej strzykawki, tzw. “insulinówki”, jednak nie są one już zwykle stosowanym narzędziem do podawania leku przez pacjenta chorującego na cukrzycę.
Czy w opakowaniu z insuliną są dołączone igły?
W opakowaniach insuliny najczęściej nie ma dołączonych igieł, które służą do podania insuliny penem. Do aptek dostarczane są one dodatkowo do zamówienia i zwykle w ilości odpowiadającej liczbie wkładów lub gotowych penów z insuliną. Z tego powodu pacjentowi na każdy wkład w opakowaniu przysługuje jedna bezpłatna igła. Niestety nie jest to wystarczająca ilość, gdyż igłę zaleca się zmieniać po każdym wstrzyknięciu insuliny. Jakie są rodzaje igieł, którą z nich wybrać i jak zmienić igłę w penie insulinowym opisaliśmy w artykule Igły do penów, pewny, nakłuwacze i lancety
Gdzie podawać insulinę?
Insuliny podaje się najczęściej w brzuch, ramię lub przednio-boczną część ramion, okolicę pośladkową, udo. Wstrzyknięcie insuliny w okolicę brzucha zapewnia szybsze wchłanianie, niż w przypadku innych miejsc. Znaczenie ma również praca mięśni, w pobliżu których został podany lek (np. insulina podana w udo w trakcie wycieczki rowerowej może wchłaniać się szybciej). Wpływ może mieć także temperatura, np. gorąca kąpiel zaraz po podaniu insuliny może przyspieszyć jej wchłanianie.
Pamiętaj, aby odpowiednio zmieniać i rotować miejsce podania insuliny, aby uniknąć lipodystrofii (zanik lub przyrost tkanki tłuszczowej w jednym miejscu).
Insuliny nie podaje się w zmienione miejsca, jak przerosty lub zaniki tkanki, blizny, zmiany alergiczne oraz widoczne naczynia krwionośne.
Insulina w ciąży - jak podawać insulinę penem?
U kobiet w ciąży nie ma przeciwwskazań do podawania insuliny penem w brzuch. Zalecane jest stosowanie krótszych igieł (np. 4 mm). Gdy nie ma możliwości utworzenia fałdu skórnego, insulinę podajemy w boczne ściany brzucha.
Jak podać insulinę penem?
Umyj rece.
Nakręć nową igłę i sprawdź jej drożność (trzymając pen pionowo puść niewielką ilość insuliny (np. 1j.). Na końcu igły powinna pojawić się kropelka roztworu.
W warunkach domowych i zachowaniu zasad higieny dezynfekcja skóry w miejscu podania nie jest konieczna.
Insulinę podajemy podskórnie, pod kątem 45 lub 90 stopni, ujmując fałd skórny lub nie. W tej kwestii najlepiej doradzić się indywidualnie np. pielęgniarki diabetologicznej.
Odmierzamy potrzebną dawkę insuliny, wbijamy igłę, naciskamy miejsce w penie, które wtłacza odpowiednią ilość leku. Teraz ważne jest, aby chwilę odczekać (np. policz do 10) i dopiero wyjmij igłę z ciała.
Miejsca, w które podaliśmy lek nie masujemy, ani nie uciskamy.
Odpowiednio zabezpieczoną igłę wyrzucamy.
Insuliny w postaci zawiesin (poznasz je po tym, że roztwór nie jest przejrzysty, tylko mętny) należy delikatnie wymieszać przed użyciem. Są to insuliny izofanowe (NPH, o pośrednim czasie działania) oraz mieszanki (insulin ludzkich i analogowych).
Jak przechowywać insulinę?
Zapas insuliny przechowujemy zawsze w lodówce (w temperaturze od 2 do 8 stopni Celsjusza). Pamiętaj, aby wkłady z insuliną nie dotykały ścianek lodówki (najlepiej przechowywać lek na środkowej półce w oryginalnym kartoniku). Insuliny nie wolno zamrażać.
Przed podaniem insuliny, wymianą wkładu w penie lub pompie insulinowej, warto wyjąć lek ok. 1 godziny wcześniej.
Podczas stosowania (doraźny zapas, np. załadowany wkładem pen) insulinę przechowujemy w temperaturze pokojowej (poniżej 30 stopni Celsjusza) przez okres maksymalnie 30 dni.
Hipoglikemia - objawy i jak sobie z nią radzić?
Hipoglikemia jest jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych insuliny. Przyczyn jej wystąpienia może być mnóstwo, od pominięcia posiłku, przyjęcia za dużej dawki leku, czy nieplanowanej aktywności fizycznej. Hipoglikemia zdarza się każdemu diabetykowi, dlatego trzeba być odpowiednio przygotowanym. W przypadku leczenia insuliną pacjent powinien częściej monitorować poziom cukru we krwi.
Objawy hipoglikemii
przyspieszony oddech i bicie serca,
drżenie rąk, nogi “jak z waty”,
zimny pot,
mroczki przed oczami,
głód,
splątanie, zmiany zachowania,
utrata przytomności w przypadku ciężkiej hipoglikemii.
W takiej sytuacji, jeśli jesteśmy w stanie, mierzymy stężenie glukozy we krwi za pomocą glukometru. Jeśli wynik jest niższy niż 70 mg/dl - spożywamy ok. 15 g glukozy (glukoza w żelu, prasowane cukierki z dekstrozą, ponad połowa małego soczku w kartoniku). Jeśli po 15 minutach nie ma poprawy, wypijamy kolejne ok. 15 g glukozy (reguła 15/15).
W przypadku ciężkiej hipoglikemii z utratą przytomności nie podajemy już glukozy doustnie. W takiej sytuacji podajemy podskórnie lub domięśniowo glukagon, który powinien mieć przy sobie każdy diabetyk leczony za pomocą insulinoterapii.
Warto pamiętać, że cukrzyca typu 2 jest chorobą, która postępuje - u jednych osób wolno, a u innych szybciej. Moment na wprowadzenie terapii insuliną może być związany z chorobą nerek lub innych narządów, brakiem efektów terapii cukrzycy typu 2 innymi lekami lub po prostu koniecznością w przypadku cukrzycy typu 1. Prawidłowe stosowanie insuliny wymaga od pacjenta zaangażowania w proces leczenia, jednak może przynieść wiele korzyści. Nowoczesna terapia cukrzycy typu 1 pozwala na coraz bardziej precyzyjne dawkowanie insuliny i zapobieganie hipoglikemii. Natomiast nowoczesne leczenie cukrzycy typu 2 u wielu pacjentów pozwala na odroczenie leczenia insuliną, a czasem nawet na utrzymywanie prawidłowych wyników bez jej stosowania.
Obejrzyj film!
2023-04-10
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 10.04.2023 15:24:12
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.