Trwa już zima, a razem z nią na dobre rozpoczął się sezon grzewczy. W związku z tym jakość powietrza, którym oddychamy, z dnia na dzień się pogarsza - pojawia się smog. To olbrzymi problem, z którym się borykamy - Polska w całej Europie jest krajem z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem, a to nie pozostaje bez wpływu na zdrowie i samopoczucie Polaków.
Spis treści
Czym jest smog i skąd się bierze?
Normy zanieczyszczenia powietrza
Jak możemy ochronić się przed smogiem?
Czym jest smog i skąd się bierze?
Smog to nienaturalne zjawisko atmosferyczne, na które składa się kilka czynników. Jego pojawienie związane jest ze zwiększoną ilością zanieczyszczeń atmosferycznych spowodowanych przez człowieka, obecnością wysokiej wilgotności powietrza (mgły), a także brakiem przewiewu. Tylko, gdy te trzy czynniki są spełnione, może powstać smog. Nawet jego nazwa jest z tym związana, ponieważ pochodzi od dwóch angielskich słów smoke (dym) i fog (mgła). Zjawisko to po raz pierwszy zaobserwowano i opisano w Londynie w grudniu 1952 roku. Wtedy to z powodu ogromnego zanieczyszczenia powietrza zmarło około 12 tys. mieszkańców tego miasta.
W skład smogu wchodzi wiele substancji chemicznych, które mają bezpośredni wpływ na nasze zdrowie. Należą do nich przede wszystkim:
pyły zawieszone, o średnicy cząsteczki 2,5 nm i 10 nm (PM2,5 i PM10);
benzo(a)piren;
związki azotu i siarki;
metale ciężkie;
tlenek węgla;
ozon.
Źródłem szkodliwych związków występujących w naszej atmosferze mogą być zakłady produkcyjne i transport samochodowy, ale do najgroźniejszych należy spalanie paliw kopalnych zarówno w przemyśle, jak i w gospodarstwach indywidualnych. Mowa tu przede wszystkim o tak zwanych piecach kopciuchach, które nie spełniają norm unijnych, paleniu paliwem złej jakości i spalaniu śmieci. Najczęściej zjawisko to obserwujemy jesienią i zimą, choć w dużych aglomeracjach miejskich staje się to problem całoroczny.
Wpływ smogu na nasze zdrowie
Wszystkie substancje występujące w smogu są szkodliwe dla naszego organizmu. Przedostają się do niego przede wszystkim na drodze oddechowej i to ze strony tego układu najczęściej obserwujemy pierwsze negatywne skutki.
Krótkotrwały kontakt ze smogiem może wywołać miejscowe podrażnienia i stany zapalne w drogach oddechowych, zapalenie spojówek, ogólne zmęczenie organizmu oraz spadek koncentracji i tolerancji wysiłku. W przypadku długotrwałej ekspozycji, konsekwencje dla zdrowia są dużo poważniejsze. U osób oddychających zanieczyszczonym powietrzem mogą pojawić się:
przewlekłe stany zapalne oskrzeli i płuc;
uporczywy kaszel, katar, zapalenie zatok;
zmiany w mózgu, stany depresyjne, zmęczenie;
problemy z koncentracją i pamięcią;
choroby układu krążenia - nadciśnienie, niewydolność serca, zaburzenia rytmu, zawał serca;
rozwój alergii;
Smog jest również niebezpieczny dla kobiet w ciąży. Badania pokazują, że w wyniku ich ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza może wystąpić niska waga urodzeniowa dziecka, czy przedwczesny poród. Z jego powodu mogą się również pojawić problemy z samym zajściem w ciążę.
Niestety niektóre składniki smogu mają również udowodnione działanie rakotwórcze i mogą powodować nowotwory płuc, zatok, jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku i nerek.
Badania epidemiologiczne pokazują, że obecność zanieczyszczeń powietrza i smogu bezpośrednio przekłada się na zwiększenie śmiertelności. Według WHO w naszym kraju z tego powodu rocznie umiera 44 tys. osób. Na ryzyko to szczególnie narażone są małe dzieci, osoby starsze, oraz pacjenci z chorobami układu oddechowego i krwionośnego. Skróceniu ulega również średnia długość naszego życia o średnio 10 miesięcy.
Normy zanieczyszczenia powietrza
Ze względu na wysoką szkodliwość zanieczyszczeń powietrza na stan naszego zdrowia, ustalone zostały normy stężeń poszczególnych substancji, na podstawie których można określić bezpieczeństwo dla osób planujących przebywać na świeżym powietrzu. Normy te określają długookresowe średnie stężenie, czyli regulują kwestie przewlekłego narażenia na zanieczyszczenia i maksymalne stężenie krótkookresowe.
Na postawie aktualnego stężenia substancji szkodliwych określa się stan powietrza, który może być:
bardzo dobry - nie stanowi zagrożenia, sytuacja idealna do wszelkich aktywności fizycznych na zewnątrz;
dobry - brak lub niskie ryzyko dla zdrowia, aktywność na dworze bez ograniczeń;
umiarkowany - jakość akceptowalna, może stanowić ryzyko dla grup szczególnie wrażliwych;
dostateczny - zanieczyszczenia stanowią zagrożenie dla zdrowia, szczególnie dla grup wrażliwych, należy rozważyć ograniczenie aktywności fizycznej na zewnątrz;
zły - osoby z grup ryzyka powinny unikać przebywania na zewnątrz, pozostali powinni do minimum ograniczyć aktywność na dworze;
bardzo zły - jakość powietrza ma negatywny wpływ na zdrowie, osoby z grup ryzyka powinny zostać w domu, pozostała populacja powinna ograniczyć wychodzenie i zrezygnować z aktywności fizycznej.
Jak możemy ochronić się przed smogiem?
Kwestie ograniczania zanieczyszczenia powietrza pozostają oczywiście po stronie Rządów Państw, których zadaniem jest wprowadzenie odpowiednich regulacji i przepisów pozwalających unormować sytuację. Ważna jest również edukacja mieszkańców.
Jednak na dzień dzisiejszy musimy sobie z problemem radzić również na własną rękę, co oznacza wdrożenie rozwiązań, które choć częściowo będą nas chroniły przez szkodliwym wpływem smogu na nasze zdrowie. Do najważniejszych zasad, o których warto pamiętać, należą:
przed wyjściem na dwór sprawdzaj jakość powietrza w dedykowanych aplikacjach lub na stronie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, a przy złym stanie powietrza nie wychodź, jeśli nie musisz;
podczas smogu zamykaj okna, możesz wyposażyć się w domowy oczyszczacz powietrza;
zainwestuj w domowe rośliny oczyszczające powietrze - paprotki, bluszcz, skrzydłokwiat;
dbaj o prawidłowe nawodnienie organizmu - nawilżone błony śluzowe lepiej zatrzymują zanieczyszczenia w drogach oddechowych;
stosuj zdrową, zbilansowana dietę bogatą w witaminy antyoksydacyjne (ochronią Cię przed rakotwórczym wpływem zanieczyszczeń) - witamina C, E i A;
organizuj wycieczki za miasto, do lasu, aby móc pooddychać świeżym powietrzem;
na dworze staraj się oddychać przez nos - w jego wnętrzu obecne są struktury, które choć częściowo oczyszczają wdychane powietrze z zanieczyszczeń;
namawiaj sąsiadów i okolicznych mieszkańców do skorzystania z programów miejskich finansujących wymianę pieców;
zmień auto na rower, autobus lub pociąg;
rozważ zakup specjalnej maseczki antysmogowej.
Jak wybrać maskę antysmogową?
Efektywna maska antysmogowa powinna nas chronić przede wszystkim przed pyłami zawieszonymi PM2,5 i PM10, ale również przed gazowymi składnikami smogu. Z tego względu wybrany model powinien zawierać filtr HEPA oraz dodatkowo filtr węglowy. Powinna być również dobrze dopasowana do twarzy.
Skuteczność filtra określają specjalne oznaczenia - FFP - standard europejski:
FFP1 - zatrzymuje 80% lotnych cząstek
FFP2 - zatrzymuje 94% lotnych cząstek
FFP3 - zatrzymuje 99% lotnych cząstek
Wśród masek, które możemy znaleźć w aptekach znajdują się m.in. maski RESPRO, ALEXPO oraz DRAGON CASUAL - dostępnych jest kilka modeli, np. antyalergiczne, treningowe, dla dorosłych, czy dla dzieci, np. Maska antysmogowa (dziecięca), Maska Antysmogowa Sport, Respro ALLERGY Blue maska antysmogowa niebieska.
Warto jednak pamiętać, że noszenie maski wiąże się z pewnym utrudnieniem oddychania, że nie zawsze jest ona wskazana, np.w przypadku dzieci jej użytkowanie powinno być skonsultowane z lekarzem pediatrą oraz że powinna być odpowiednio czyszczona, a filtry regularnie wymieniane. Więcej na temat technicznych aspektów wyboru i użytkowania maski antysmogowej możecie przeczytać w naszym wcześniejszym artykule.
O masce powinny pomyśleć osoby, które sporą część czasu w ciągu dnia spędzają na dworze, a tym bardziej osoby, które uprawiają aktywność fizyczną na zewnątrz. Zakładanie maski wskazane jest na pewno w dni, w które nasze aplikacje dotyczące smogu pokazują znaczne przekroczenia norm i stan powietrza określany jest jako dostateczny lub zły i bardzo zły.
Na zakończenie warto dodać, że maski antysmogowe z filtrami FFP mogą być używane w przypadku ochrony przed koronawirusem. Niestety żadna z nich w pełni nie ochroni nas przed zakażeniem. Jednak te antysmogowe zdecydowanie lepiej chronią przed wdychaniem areozoli z powietrza, które są nośnikiem dla cząsteczek wirusa. Taką formę ochrony powinny rozważyć osoby z grup ryzyka dla COVID-19.