Każda apteka, poza licznymi obowiązkami wynikającymi z ustawy Prawo farmaceutyczne i z faktu, że dokonuje się w niej sprzedaży preparatów leczniczych, dokonuje również wielu działań na rzecz ochrony środowiska. Związane jest to zarówno z wytwarzaniem na jej terenie odpadów, jak i potencjalnym korzystaniem z zasobów naszej planety. Jak apteki dbają o to, by nie dochodziło do zanieczyszczenia środowiska?
Spis treści
Korzystanie aptek ze środowiska
Kontrola zanieczyszczeń - dlaczego to takie ważne?
Odpady medyczne w aptece
Najważniejszym elementem, który wpływa na środowisko, a jest związany z codziennym funkcjonowaniem placówki prowadzącej sprzedaż produktów leczniczych, jest wytwarzanie przez ten podmiot odpadów należących do kategorii odpadów medycznych zaklasyfikowanych jako 18 01 08 – leki cytotoksyczne i cytostatyczne, 18 01 09 – leki inne niż wymienione w 18 01 08, 18 01 06 – chemikalia, w tym odczynniki chemiczne zawierające substancje niebezpieczne (według Klasyfikacji odpadów medycznych - Rozporządzenie Ministra Klimatu w sprawie katalogu odpadów).
W przypadku apteki są to przede wszystkim leki. Każdy przeterminowany preparat, który nie został sprzedany, ale również produkty, które z różnych względów zostały wycofane z obrotu, powinny być odebrane przez specjalistyczną firmę i poddane odpowiednim procesom utylizacji. Poza tym w aptece powstają również odpady niebezpieczne z grupy chemikaliów, choćby podczas wytwarzania leków w recepturze.
W związku z tym każda apteka, jeszcze przed otwarciem, powinna otrzymać zezwolenie na wytwarzanie wspomnianych odpadów, a następnie nawiązać współpracę z firmą odbierającą je, regularnie prowadzić sprawozdania z ich wytwarzania i utylizacji i raz do roku składać sprawozdanie do Urzędu Wojewódzkiego. Niezłożenie raportu w odpowiednim czasie podlega karom dość wysokiej grzywny. Obowiązek ten nie dotyczy leków przynoszonych do apteki przez pacjentów (chyba, że apteka samodzielnie zadecyduje o ich zbiórce) - składają je oni do specjalnie przygotowanych pojemników, które należą do urzędów gminy i to one odpowiadają za ich regularne opróżnianie i oddawanie do utylizacji.
Procesy obejmujące odpady medyczne powstające w aptece są niezwykle ważne, gdyż leki uwalniane do środowiska nie tylko stwarzają zagrożenie toksykologiczne, ale też na przykład w przypadku antybiotyków stanowią istotny problem rozwoju oporności chorobotwórczych bakterii na leczenie. Poza tym ilość wytwarzanych odpadów medycznych, nie tylko przez apteki, ale i pacjentów, systematycznie i dynamicznie rośnie nawet o kilkanaście procent rocznie.
Prawo ochrony środowiska zapewnia, że powstałe w aptece odpady trafiają na właściwą ścieżkę. Prawdziwym problemem są jednak odpady farmaceutyczne powstające w gospodarstwach domowych. Badania pokazują, że ponad połowa pacjentów przeterminowane leki wyrzuca do odpadów komunalnych, co czwarty wyrzuca je do toalety, część magazynuje, a mniej niż 10% świadomie przynosi do dedykowanych pojemników w aptekach i Punktach Selektywnej Zbiórki Odpadów (więcej: Jak i gdzie wyrzucać leki?).
Odpady elektryczne w aptece
Wśród odpadów niebezpiecznych, których proces gospodarki wymaga zgody urzędu, a następnie corocznego raportu, znajdują się również elektrośmieci. W lokalu apteki najczęściej są to zużyte świetlówki i sprzęt biurowy, ale mogą to być również odpady przyniesione przez pacjentów. Wiąże się to z faktem, iż zgodnie z przepisami ochrony środowiska, każdy podmiot, który sprzedaje sprzęt elektryczny i elektroniczny, ma obowiązek od klienta przyjąć taki sam zużyty/zepsuty na wymianę. Jeśli klient chce się po prostu pozbyć elektroodpadu, a nie kupuje nowego sprzętu, to sam musi zawieźć go do odpowiedniego punktu zbiórki.
W przypadku apteki mogą to być m.in. stare inhalatory, laktatory, termometry elektroniczne czy ciśnieniomierze. Cały ten proces również musi być umieszczany w sprawozdaniu oraz corocznie raportowany pod groźbą wysokiej grzywny - wynika to z faktu, iż także ta grupa odpadów powinna podlegać specjalnym procesom przetwarzania. Pozostawione w środowisku elektrośmieci uwalniają do gleby oraz wód szkodliwe pierwiastki, jak na przykład rtęć, kadm, ołów, a nawet azbest, a jak się okazuje mogą przydać się jeszcze do wielu rzeczy - ze zużytych telefonów komórkowych można uzyskać pełnowartościową miedź, a plastikowe elementy lodówki mogą posłużyć do produkcji kołpaków samochodowych. Jest z czego odzyskiwać - jak się okazuje, światowa gospodarka tylko w 2017 roku wytworzyła około 50 mln ton elektroodpadów, co daje 6,5 kg na jednego mieszkańca planety. Według niektórych danych, nawet 75% z nich nadal nie jest poddawana odzyskowi.
Korzystanie aptek ze środowiska
Podmioty gospodarcze często muszą również przygotowywać raporty i ponosić opłaty, jeśli korzystają z takich zasobów środowiska, jak woda, gleba czy powietrze. W przypadku aptek ma to miejsce bardzo rzadko. Najczęściej wtedy, gdy dana placówka posiada samochód służbowy lub własne źródło ogrzewania, a tym samym w pewnym stopniu zanieczyszcza powietrze atmosferyczne. Zwykle jednak korzystanie z zasobów środowiska przez apteki jest niewielkie i nie wymaga wcześniejszej zgody ani wnoszenia żadnych opłat, ale pozostaje regularny obowiązek sprawozdawczości.
Opłata recyklingowa dla aptek
Od zeszłego roku każda apteka prowadzi również ewidencję nabytych oraz wydanych reklamówek foliowych (nie mogą być one wydawane pacjentowi za darmo). Od każdej sztuki wnosi się opłatę recyklingową (z opłaty są wyłączone jedynie tak zwane zrywki o grubości poniżej 15 mikrometrów). Z opłaty zwolnione są apteki, które wydają leki w torbach ekologicznych - np. papierowych lub bawełnianych.
Wprowadzenie tych przepisów ma związek z powolnymi zmianami w prawie krajów europejskich, które dążą do ograniczenia zużycia jednorazowego plastiku, który w bardzo dużym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia naszej Ziemi. Warto sobie uświadomić, że wyprodukowanie jednej foliówki trwa sekundę, żyje ona zaledwie kilka-kilkanaście minut, a w naturze będzie się rozkładała kilkaset lat. A problem jest cały czas ogromny - w ciągu minuty zużywa się na całym świecie 1 mln reklamówek, a wyrzuca 190 tys., co może dawać rocznie nawet 1 bilion zużytych torebek, a tylko 9% z nich trafia do recyclingu.
Kontrola zanieczyszczeń - dlaczego to takie ważne?
Obowiązek posiadania pozwoleń na wytwarzanie odpadów i korzystania z zasobów środowiska, a następnie stałe raportowanie tego procesu pozwala organom odpowiedzialnym za ochronę środowiska kontrolować prywatnych przedsiębiorców i zagwarantować, że normy przewidziane dla naszego kraju nie zostaną przekroczone. Cały proces gwarantuje przede wszystkim bezpieczeństwo mieszkańcom. Ma również za zadanie ograniczenie zanieczyszczeń i wykorzystania zasobów środowiska do poziomu niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania
W przypadku przeterminowanych leków i elektrośmieci, które należą do grupy odpadów niebezpiecznych, ważne jest aby zagwarantować, że zostaną zutylizowane lub przetworzone zgodnie z przepisami i nie będą uwolnione do środowiska, co groziłoby skażeniem wód, gleb, a w konsekwencji mogłoby wpływać na zdrowie nas samych. Z tego też powodu domowe przeterminowane leki również należy oddawać do specjalnych pojemników i w ten sposób przyczyniać się do ochrony naszego wspólnego dobra, jakim jest otaczające nas środowisko, a zużyty sprzęt elektroniczny i elektryczny należy oddawać do sklepu kupując nowy lub zanosić do specjalnych punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych - tak zwanych PSZOK-ów.