Przemysł farmaceutyczny to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki. Należy on również do sektorów, które nie pozostają obojętne dla naszej przyrody. Na szczęście obecnie coraz większą uwagę zwraca się na ten problem, a firmy farmaceutyczne dążą do tego, aby minimalizować swój wpływ na środowisko w takim zakresie, jak to tylko możliwe. Oczekują tego od nich zarówno ich pracownicy, jak i pacjenci. W jaki sposób zakłady produkujące leki mogą stać się bardziej "zielone"?
Spis treści
Przemysł farmaceutyczny w Polsce
Redukcja zanieczyszczeń wody i gleby w okolicach zakładów farmaceutycznych
Redukcja zanieczyszczenia powietrza
Gospodarka obiegu zamkniętego - recycling
Wykorzystanie zasobów i odnawialne źródła energii
Certyfikaty środowiskowe dla firm farmaceutycznych
Edukacja pracowników firm farmaceutycznych
Wszyscy zyskujemy na ochronie środowiska
Przemysł farmaceutyczny w Polsce
Firmy farmaceutyczne to sektor prywatny (choć do niedawna istniały jeszcze zakłady należące do spółek państwowych), a kapitał najcześciej pochodzi z zagranicy. Z reguły prężnie się rozwijają, szczególnie, że nasz kraj uważany jest za dysponujący wysokim potencjałem badawczym, co wykorzystywane jest w opracowywaniu terapii innowacyjnych, jak na przykład leków biopodobnych, do których należą insuliny najnowszej generacji. Dlatego też tempo wzrostu przemysłu farmaceutycznego jest całkiem wysokie i szacuje się je na od 5% do 10% rocznie (w zależności od roku). Jednak opisane odkrycia badawcze często wykorzystywane są do dalszej produkcji za granicą, a w firmach zlokalizowanych na terenie Polski wytwarza się głównie generyki, czyli zamienniki dla leków oryginalnych, tych pierwszych na rynku. Zdecydowanie rzadziej wytwarzamy leki oryginalne, których to bardzo często brakuje w aptekach. Poza tym w naszym kraju nadal dominują preparaty importowane, a przemysł jest również mocno nastawiony na eksport za granicę. Udział leków wyprodukowanych w polskich fabrykach i pozostających na rynku aptecznym w całkowitej sprzedaży wszystkich leków wnosi jedynie 24%.
Wzrost rynku farmaceutycznego przyczynia się oczywiście do poprawy sytuacji finansowej kraju, ale również zdecydowanie zwiększa wpływ lokalnej gospodarki na środowisko, który spowodowany jest procesem produkcji leków w zakładach farmaceutycznych (więcej: Czy farmacja zagraża środowisku naturalnemu?). Wszystkie firmy farmaceutyczne są zobowiązane do przestrzegania obowiązujących przepisów ochrony środowiska, jednak często obostrzenia te są niewystarczające. Dlatego coraz więcej z nich szuka rozwiązań, aby do minimum zredukować swój wpływ na przyrodę, bo przecież ich podstawowym celem powinno być, aby leczyć, a nie szkodzić.
Redukcja zanieczyszczeń wody i gleby w okolicach zakładów farmaceutycznych
Największym problemem związanym z istnieniem zakładów farmaceutycznych jest lokalne zanieczyszczenie wód oraz gleby różnymi rodzajami farmaceutyków. Ich źródłem są przede wszystko ścieki oraz odpady pochodzące z zakładu. Podstawowe procesy oczyszczania niestety często nie dają pełnej gwarancji usunięcia pozostałości leków w odprowadzanej wodzie. Dlatego też wiele zakładów szuka nowoczesnych rozwiązań. Są to najczęściej bardziej skomplikowane droższe procesy, ale takie które gwarantują trwałe usunięcie zanieczyszczeń farmaceutycznych ze ścieków. Należą do nich na przykład nanofiltracja, której zasada opiera się na wykorzystaniu filtrów o porach rozmiarów nanometrów wyłapujących drobne cząstki chemiczne, odwrócona osmoza, w której zewnętrzne ciśnienie powoduje przenikanie płynu przez membranę, czy też fotodegradacja wpływająca na przemianę lub rozkład związków chemicznych za sprawą promieniowania. Efektem tego procesu są inne związki chemiczne, które jednak nie są już szkodliwe dla środowiska.
Dodatkowo niektóre firmy prowadzą również pomiary składu chemicznego wód gruntowych, aby reagować na potencjalne zanieczyszczenia, które mógłby zagrozić okolicznym mieszkańcom.
Redukcja zanieczyszczenia powietrza
Podczas procesów produkcyjnych zanieczyszczenia przenoszone są nie tylko do wody i gleby, ale również do atmosfery, na przykład podczas syntezy związków chemicznych czy spalania paliw kopalnych celem wytworzenia energii cieplnej lub elektrycznej. Na redukcję emisji wpływa wykorzystywanie surowców najlepszej jakości, podczas przetwarzania których powstaje mniej zanieczyszczeń, oraz używanie urządzeń, które pochłaniają nadmiar niebezpiecznych substancji, np. filtrów czy też kolumn adsorpcyjnych wiążących na swojej powierzchni szkodliwe substancje. Do redukcji zanieczyszczeń przyczynia się również modernizacja cieplna zakładów, ponieważ pozwala ona na zredukowanie procesów spalania paliw kopalnych celem ogrzania zakładu.
Gospodarka obiegu zamkniętego - recycling
Dużym problemem wszystkich zakładów produkcyjnych, w tym również zakładów farmaceutycznych, są powstające podczas procesu produkcji odpady. Dodatkowym utrudnieniem dla tej branży jest fakt, iż bardzo często są to odpady szkodliwe. Dlatego firmy szukają możliwości optymalizacji procesu wytwarzania, tak aby odpadów powstawało jak najmniej, a te które jednak się pojawią - poddają selektywnej zbiórce. Dzięki temu każdy element, jeśli tylko jest to możliwe, może być wykorzystany ponownie lub poddany recyclingowi, czyli odzyskaniu i wykorzystaniu do produkcji nowych elementów zamykając w ten osób obieg. Odpady, których nie można ponownie wykorzystać są unieszkodliwiane w odpowiednich dla nich warunkach (najczęściej spalane w spalarniach odpadów medycznych).
Wykorzystanie zasobów i odnawialne źródła energii
Zakłady produkcyjne zużywają ogromne ilości podstawowych zasobów, jakimi jest woda, ale przede wszystkim energia. Również w tym zakresie wiele z nich szuka optymalnych rozwiązań, a te zmiany są z korzyścią nie tylko dla środowiska, ale również dla samej firmy, ponieważ przynoszą znaczne oszczędności. Obecnie można spotkać się z takimi rozwiązaniami, jak optymalizacja procesów produkcji, wymiana sprzętu na nowoczesny, energooszczędny, a także modernizacja w węzłach cieplnych. Pojawiają się również firmy, które energię pozyskują z odnawialnych źródeł, montując na przykład panele solarne. Również proces zużycia wody, zarówno do procesów produkcyjnych, jak i sanitarnych, podlega optymalizacji w większości firm. Ma na to wpływ unowocześnienie linii produkcyjnych, ponieważ innowacyjne metody wykorzystują w procesie zdecydowanie mniejsze ilości surowców naturalnych przy tej samej wydajności produktów. Istnieją też procesy, w których woda może być po prostu użyta ponownie.
Certyfikaty środowiskowe dla firm farmaceutycznych
Podstawowym wyznacznikiem do oszacowania wpływu przedsiębiorstwa na środowisko jest ocena realizacji zasad związanych ze szczegółowymi przepisami ochrony środowiska zawartymi w dokumentach, takich jak Prawo ochrony środowiska, Prawo o odpadach, Prawo wodne, czy Prawo o opłatach za korzystanie ze środowiska. Jest to obecnie podstawa, ale wszystkie opisane powyżej procesy dodatkowo mogą zmniejszać wpływ przedsiębiorstwa na otoczenie i czynią je "bardziej zielonym".
Wdrożenie niektórych z nich pozwala na przykład uzyskać ważną certyfikację ISO:14001, która przyznawana jest firmom wprowadzającym do swoich struktur proces zarządzania środowiskowego. Jest to proces, który wymaga od firmy dodatkowego budżetu na wprowadzenie całej polityki zmian, tak aby dostosować swoją działalność nie tylko do obowiązujących norm, ale do minimum zmniejszyć swój wpływ. Większość dużych firm farmaceutycznych działających na terenie Polski stawia obecnie na ten proces i wdraża opisane procesy - ISO:14001 posiadają m.in. Polpharma, Hasco Lek, Pliva Kraków, Aflofarm, Teva, Herbapol, Phytopharm, Galena, Sanofi. Certyfikaty zgodności ISO:14001 przyznają zewnętrzne firmy, które posiadają akredytację od Polskiego Centrum Akredytacji.
W naszym kraju można spotkać się również z etykietami, które przyznawane są firmom zwracającym szczególną uwagę na ekologię i dostosowującym swoje działania do ochrony środowiska. Należą do nich np. Ecolabel, przyznawana na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego, a stanowiąca o tym, że produkt danej firmy jest "przyjazny dla środowiska", co ocenia niezależna komisja w oparciu o wytyczne dostosowane do poszczególnych branż.
Wszystkie informacje o przyznanych certyfikatach i odznaczeniach można znaleźć na stronach firm oraz często na ich produktach w postaci umieszczonych tam grafik. Wiele z nich również tworzy dedykowane strony internetowe, na których szeroko opisuje swoje działania zmierzające do zmniejszenia szkodliwego wpływu na środowisko. Jest to dowód na to, że w miejscach, w których produkowane są leki, ważne jest bezpieczeństwo ludzi w szerokim tego słowa znaczeniu.
Edukacja pracowników firm farmaceutycznych
W tym miejscu nie można zapomnieć również o edukacji. Zmiany na liniach technologicznych czy w gospodarce odpadami nie przyniosłyby pożądanych skutków, gdyby pracownicy firm nie byli przekonani do wprowadzanych zmian i nie czuli się odpowiedzialni za środowisko. Dlatego też firmy farmaceutyczne często deklarują, że prowadzą szeroko pojętą edukację ekologiczną wśród osób zatrudnionych w organizacji, co może się przyczynić również do zmian zachowań i nawyków tych osób poza pracą.
Wszyscy zyskujemy na ochronie środowiska
Wszystkie te działania mogą nas pacjentów napawać optymizmem. Jedną z naszych podstawowych potrzeb jest unikanie chorób, jednak doskonale wiemy, że degradacja środowiska bardzo wpływa na stan naszego organizmu i bez jego ochrony nie uda nam się utrzymać zdrowia, pomimo wielu specjalistycznych leków, które firmy farmaceutyczne dla nas wyprodukują.
Dzięki wdrożeniu nowoczesnych rozwiązań z zakresu ochrony środowiska firmy farmaceutyczne mogą realizować potrzeby społeczeństwa - zarówno swoich pracowników, jak i pacjentów - coraz więcej z nas oczekuje od przemysłu świadomego podejścia do kwestii środowiskowych. Dodatkowo, zmiany takie początkowo wymagają nakładów inwestycyjnych, ale w długookresowym rozliczeniu mogą firmom przynieść dodatkowe oszczędności. Na tych zmianach każdy korzysta.