U kogo i jak często występuje czerniak oraz na czym polega leczenie?

Czerniak jest główną przyczyną zgonów z powodu nowotworów złośliwych skóry pomimo, iż stanowi tylko niewielki ich odsetek. Łatwo zbagatelizować jego objawy, tymczasem to wyjątkowo agresywny nowotwór. Groźny staje się jednak dopiero wtedy, kiedy jest zbyt późno wykryty. Czy można uniknąć czerniaka i jak go leczyć, jeśli już zostanie on zdiagnozowany?

Spis treści

Czym jest czerniak?

Jak ocenić stopień zaawansowania czerniaka?

Jakie są objawy czerniaka?

U kogo i jak często występuje czerniak?

Na jakiej podstawie lekarz rozpoznaje czerniaka?

Na czym polega leczenie czerniaka?

Czy czerniaka można wyleczyć?

Jakie są przyczyny czerniaka?

Czy można zapobiegać czerniakowi?

Czym jest czerniak?

Czerniak to złośliwy nowotwór wywodzący się z nieprawidłowo namnożonych komórek skóry zwanych melanocytami, które produkują barwnik - melaninę. Może rozwinąć się na podłożu znamienia barwnikowego (na przykład "pieprzyka"), ale niekiedy bierze swój początek w zupełnie zdrowej skórze.

Jak ocenić stopień zaawansowania czerniaka?

Stopień zaawansowania czerniaka określa się sekwencją liter i liczb od 0 do IV z uwzględnieniem oceny zwanej systemem TNM (T - tumor size, czyli rozmiar guza, N - lymph node involvement, czyli obecność przerzutów w węzłach chłonnych i M - metastasis, czyli występowanie odległych przerzutów).

W stopniu "zero" czerniak nie przekracza granic naskórka i nie nacieka sąsiednich tkanek. Kolejne stopnie odnoszą się do ekspansji nowotworu poza miejsce jego powstania. W stopniu III pojawiają się przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych, a w IV - do odległych narządów.

Przykładowo "T3bN1aM0" to zmiana, w której grubość nacieku jest większa niż 2 mm, ale nie większa niż 4 mm, występuje owrzodzenie, biopsja wykazała przerzut do jednego węzła wartowniczego (jest to pierwszy węzeł chłonny, do którego dociera chłonka z obszaru, w którym znajduje się nowotwór), ale nie ma przerzutów do odległych narządów. Klasyfikuje ona czerniaka jako stadium IIIC.

Bada się także aktywność LDH (dehydrogenazy mleczanowej) w surowicy, ponieważ jej wysoki poziom może świadczyć o rozprzestrzenieniu się nowotworu.

Jakie są objawy czerniaka?

Czerniak objawia się przede wszystkim nieprawidłowym wyglądem fragmentu skóry. Opracowano system zwany "ABCDE" (zwany też "abecadłem czerniaka"), który opisuje cechy zmiany sugerujące jej nowotworowy charakter. W tej klasyfikacji ocenia się następujące właściwości:

  • A - od angielskiego słowa "asymmetry", czyli asymetria. Czerniak jest zmianą nieregularną względem każdej z osi (aby je określić, należy wytyczyć linie przez jej środek) i na ogół widoczne są na jego powierzchni wyniosłości określane jako "wyspy". Takie zgrubienia mogą dawać obraz "przelewania się" na jedną ze stron, co jeszcze pogłębia wrażenie asymetrii. W przeciwieństwie do czerniaka, łagodne zmiany skórne są na ogół owalne lub okrągłe.

  • B - od angielskiego "borders", czyli brzegi, które w przypadku czerniaka są nierówne, postrzępione lub „łuskowate”.

  • C - od angielskiego słowa "color", czyli kolor. Czerniak jest różnorodny pod względem barwy – na jego powierzchni pojawić się mogą jednocześnie różne odcienie beżowego, brązowego lub czerni (od szarości, poprzez stalowy, aż do bardzo ciemnego). Mogą występować też nietypowe kolory, jak czerwony czy niebiesko-biały. Warto zwrócić uwagę, że ok. 2% czerniaków stanowi czerniak bezbarwnikowy.

  • D - od angielskiego słowa "diameter", czyli średnica lub "dynamics", czyli dynamika. Niepokoić powinna zmiana powyżej 6 mm lub intensywne powiększanie się niewielkiej dotychczas zmiany.

  • E - od angielskiego "elevation", czyli uwypuklenie zmiany ponad poziom naskórka. Należy jednak zwrócić uwagę, że bywają czerniaki płaskie, które nie dają wyczuwalnego zgrubienia w porównaniu ze zdrową skóra wokół. Dlatego często "E" tłumaczy się również jako "evolution" lub "extension", czyli to, jak szybko zmiana się powiększa i zmienia. Wzbudzające podejrzenia będzie na przykład uwypuklenie się zmiany, która dotychczas była płaska oraz wystąpienie objawów, takich jak świąd, krwawienie, pękanie skóry czy tworzenie się strupków.

U kogo i jak często występuje czerniak?

Zachorowalność na czerniaka w Polsce nie jest duża, ale uwagę zwraca bardzo wysoka dynamika wzrostu zachorowań, co oznacza, że z każdym rokiem liczba przypadków jest dużo większa niż w poprzednim. W 2010 odnotowano około 2500 nowych zachorowań w ciągu roku, obecnie mówi się już o 3000, a nawet 4000 przypadków rocznie.

U obu płci ryzyko zachorowania jest mniej więcej takie samo. Wzrasta ono już po 20 roku życia, ale najwięcej przypadków przypada na czas pomiędzy 50. a 64. rokiem życia. Maksymalny poziom ryzyka zachorowania na czerniaka skóry osiągany jest w ósmej dekadzie życia.

Na jakiej podstawie lekarz rozpoznaje czerniaka?

Najważniejszym badaniem pozwalającym na wczesne wykrycie czerniaka jest kompleksowa ocena stanu skóry przez lekarza - w dobrym świetle oraz z uwzględnieniem miejsc trudniej dostępnych, takich jak głowa, dłonie, stopy, ale również okolice narządów płciowych (np. rzadki, ale możliwy jest czerniak sromu) i odbytu oraz błon śluzowych i płytki paznokciowej. Warto pamiętać, że czerniak może zaatakować także narząd wzroku. Najlepiej, aby zmiany były oglądane pod dermatoskopem. Jest to specjalistyczne urządzenie optyczne ze źródłem światła, umożliwiające 10-krotne powiększenie obrazu. Dermatoskopia pozwala na wytypowanie zmian, które potencjalnie mogą mieć charakter nowotworu.

Podstawą rozpoznania pozostaje jednak badanie histopatologiczne - zarówno gołym okiem, jak i pod mikroskopem - całej wyciętej zmiany. Wycięcie (fachowo nazywane biopsją wycinającą) to prosty zabieg dokonywany w znieczuleniu miejscowym przez chirurga – na ogół wystarcza krótka wizyta w poradni chirurgicznej. Zmianę wycina się wraz z marginesem 1-2 mm niezmienionej skóry, a głębokość cięcia powinna umożliwiać uzyskanie preparatu całej grubości skóry wraz z powierzchowną warstwą tkanki tłuszczowej. Ocena mikroskopowa obejmuje między innymi sprawdzenie, jaka jest grubość nacieku (według tak zwanej skali Breslowa), obecność lub brak owrzodzenia i jego rozległość oraz czy występuje naciekanie okolicznych tkanek. Patomorfolog ocenia dodatkowo pod mikroskopem tak zwany indeks mitotyczny, czyli podaje, ile komórek znajduje się w fazie podziału w przeliczeniu na 1 mm kwadratowy wycinka.

Jeśli badanie rozpozna czerniaka, u pacjenta wykonana będzie biopsja węzła wartowniczego, aby ocenić, czy doszło do przerzutów. Aby sprawdzić, czy czerniak nie dał przerzutów odległych, wykonuje się badania obrazowe - RTG klatki piersiowej oraz USG jamy brzusznej. Jeśli pacjent zgłasza jakieś dodatkowe objawy, to może mieć zlecone bardziej szczegółowe badania, takie jak tomografia komputerowa, scyntygrafia kości czy badanie ośrodkowego układu nerwowego, jeśli dolegliwości sugerują przerzuty do mózgu.

Na czym polega leczenie czerniaka?

Wybór terapii zależy od stopnia zaawansowania nowotworu oraz jego cech związanych z mutacjami genetycznymi.

Leczenie chirurgiczne czerniaka

Jeśli w wyniku biopsji stwierdzono obecność czerniaka, blizna po tym zabiegu zostanie wycięta wraz z dodatkowym marginesem tkanek. W przypadku stwierdzenia przerzutu w węzłach chłonnych, operacja obejmie również część układu chłonnego (zabieg nazywa się limfadenektomią).

Radioterapia czerniaka

Radioterapię (naświetlanie promieniowaniem niszczącym komórki) w czerniaku stosuje się, jeśli pacjent nie może być poddany operacji. Bywa także stosowana jako leczenie uzupełniające po zabiegu oraz aby ograniczyć dolegliwości w przypadku przerzutów.

Chemioterapia czerniaka

Zastosowanie chemioterapii w czerniaku jest ograniczone. Jeśli cytostatyki (leki powodujące śmierć komórek nowotworu) są jednak stosowane, to najczęściej wykorzystywana jest dakarbazyna (np. Detimedac), niekiedy w skojarzeniu ze związkami, takimi jak cisplatyna (np. Cisplatin-Ebewe, Cisplatinum Accord).

Leczenie celowane (ukierunkowane molekularnie) czerniaka

Terapia celowana molekularnie polega na tym, że chory otrzymuje leki działające bezpośrednio na nieprawidłowe procesy lub na konkretne receptory na powierzchni komórek nowotworowych.

W dużej części przypadków czerniaka stwierdza się nadaktywność pewnych szlaków metabolicznych, za co odpowiedzialna może być mutacja genu kodującego kinazę BRAF - enzym odpowiedzialny za przekazywanie sygnału wzrostu i podziału komórek. Z tego powodu w terapii czerniaka znajdują zastosowanie inhibitory BRAF, takie jak wemurafenib (np. Zelboraf), dabrafenib (np. Tafinlar) czy enkorafenib (np. Braftovi).

Problemem w terapii inhibitorami BRAF jest szybko występująca oporność na leczenie. Dlatego leki te łączy się z tak zwanymi inhibitorami MEK, które blokują kolejne ogniwo wspomnianego już szlaku przekazywania sygnału dla komórek czerniaka. Do tej grupy związków zalicza się trametynib (np. Mekinist), kobimetynib (np. Cotellic) i binimetynib (np. Mektovi).

Immunoterapia czerniaka

Czerniak jest guzem immunogennym, co oznacza, że jego pojawienie się aktywuje komórki obronne do walki, jednak nie zawsze ta reakcja jest wystarczająco silna. Dlatego w terapii czerniaka stosowana jest także immunoterapia, która nie działa bezpośrednio na komórki nowotworowe, lecz na układ odpornościowy pacjenta. Efektem ich podania jest wzmocnienie własnej odpowiedzi immunologicznej organizmu w celu zniszczenia komórek czerniaka. Wykorzystuje się:

Czy czerniaka można wyleczyć?

Perspektywy na skuteczne leczenie zależą od stopnia zaawansowania czerniaka. W przypadku obecności odległych przerzutów w najgorszej sytuacji są pacjenci, u których zajęły one mózg. Inne lokalizacje (np. do płuc, tkanki podskórnej) rokują lepiej.

Dobrą wiadomością jest to, że w chwili rozpoznania aż w 80% czerniak ma charakter zmiany miejscowej. Wskaźnik przeżyć pięcioletnich przy wykryciu raka na wczesnym etapie to nawet 70–95%, jednak jeśli nowotwór jest już regionalnie zaawansowany to wynosi on 20–70% i spada do 20–30% w stadium nowotworu uogólnionego. Ogólny wskaźnik przeżyć pięcioletnich wśród kobiet w latach 2003-2005 według Krajowego Rejestru Nowotworów wyniósł 84,8%, a wśród mężczyzn w tym samym czasie - 82,5%.

Niestety czerniak ma tendencję do nawrotów i u ok. 5-10% chorujących można spodziewać się ponownego rozwoju tego nowotworu, nawet po okresie ponad 10 lat od pierwotnego leczenia.

Jakie są przyczyny czerniaka?

Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju czerniaka jest działanie promieniowania UV pochodzącego ze słońca, ale również sztucznego, jakie występuje w łóżkach opalających czy solariach. W Polsce obowiązują przepisy zakazujące udostępniania solariów osobom poniżej 18. roku życia. Jest także obowiązek zamieszczenia odpowiednich informacji - "Minister Zdrowia ostrzega: korzystanie z solarium zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy skóry". Rozwojowi czerniaka sprzyja także drażnienie skóry - mechaniczne lub przez związki chemiczne.

Rolę przypisuje się również czynnikom osobniczym, głównie małej zawartości melaniny (barwnika) w skórze, która cechuje osoby o jasnym fenotypie (jasna karnacja, rude lub blond włosy, skłonność do poparzeń po słońcu) oraz predyspozycjom genetycznym, takim jak rodzinny zespół zmian atypowych. Uważa się, że podłoże genetyczne może mieć około 3% przypadków czerniaka.

Stwierdzono ponadto, że ryzyko czerniaka wzrasta u pacjentów przyjmujących w sposób ciągły leki immunosupresyjne (hamujące układ odpornościowy), na przykład po przeszczepie.

Czy można zapobiegać czerniakowi?

Profilaktyka czerniaka polega przede wszystkich na ochronie skóry przed promieniowaniem UV. Unikaj solariów, ponieważ udowodniono ich szkodliwy wpływ na skórę, a wychodząc na słońce pamiętaj o stosowaniu kremów z wysokimi filtrami i ponawianiu ich aplikacja w ciągu dnia. Warto także zadbać o odpowiednie nakrycie głowy. Szczególnie istotne jest chronienie przed słońcem dzieci, ponieważ oparzenie słoneczne w dzieciństwie jest znanym czynnikiem ryzyka zachorowania na czerniaka.

Jeśli występują u Ciebie czynniki ryzyka pozostawaj pod kontrolą dermatologa i pamiętaj o regularnych badaniach dermatoskopem. Czerniak skóry może być łatwo pomylony z innymi zmianami skórnymi, takimi jak znamię barwnikowe, brodawki łojotokowe, włókniak twardy skóry, naczyniak, rak podstawnokomórkowy, mięsak Kaposiego (zmiana skórka w przebiegu AIDS) czy nawet grzybica paznokci. Jeśli zaobserwujesz u siebie jakąś podejrzaną zmianę lub obecne już na skórze znamię zacznie się zmieniać, to zgłoś się bez zwłoki do lekarza.

redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.

ostatnia zmiana: 04.09.2023 15:11:50

Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.

Braftovi

kapsułki, 112 kapsułek

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatin Actavis

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatin-Ebewe

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatin-Ebewe

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatin-Ebewe

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatinum Accord

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatinum Accord

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cisplatinum Accord

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Cotellic

tabletki powlekane, 63 tabletki

lek na receptę

w 0% aptek

Detimedac 1000 mg

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Detimedac 200 mg

iniekcja, 10 fiolek

lek na receptę

w 0% aptek

Detimedac 500 mg

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Keytruda

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Keytruda

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 30 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 30 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 30 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 7 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 7 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 30 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mekinist

tabletki powlekane, 30 tabletek

lek na receptę

w 0% aptek

Mektovi

tabletki powlekane, 84 tabletki

lek na receptę

w 0% aptek

Opdivo

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Opdivo

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Opdivo

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Opdivo

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Tafinlar

kapsułki, 120 kapsułek

lek na receptę

w 0% aptek

Tafinlar

kapsułki, 120 kapsułek

lek na receptę

w 0% aptek

Yervoy

iniekcja, 1 fiolka

lek na receptę

w 0% aptek

Zelboraf

tabletki powlekane, 56 tabletek

lek na receptę

w 1% aptek

od 2400,00 zł

Pytania i opinie

Dodaj pytanie

* pole wymagane

Zdjęcia

Możesz przeciągnąć tu plik zdjęcia.

* pole wymagane

Zadając pytanie użytkownik akceptuje regulamin korzystania z usług serwisu GdziePoLek.pl 
Twój adres IP i wybrana lokalizacja zostaną zapisane. 

Najnowsze filmy

)