Rak jelita grubego

Spis treści

Czym jest rak jelita grubego?

Jak ocenić stopień zaawansowania raka jelita grubego?

Jakie są objawy raka jelita grubego?

U kogo i jak często występuje rak jelita grubego?

Na jakiej podstawie lekarz rozpoznaje raka jelita grubego?

Na czym polega leczenie raka jelita grubego?

Czy raka jelita grubego można wyleczyć?

Jakie są przyczyny raka jelita grubego?

Jak można zapobiegać rakowi jelita grubego?

Czym jest rak jelita grubego?

Jelito grube to końcowy odcinek jelita u człowieka - łączy jelito cienkie z odbytem, czyli miejscem, przez które wydalany jest stolec. W jelicie grubym ma miejsce ostateczne formowanie się kału poprzez wchłanianie wody i elektrolitów, a także produkcja witaminy K przez zasiedlające je bakterie.

Rak jelita grubego to guzowata zmiana utworzona z nieprawidłowo namnożonych komórek wykryta w obrębie odbytnicy (do 15 centymetrów od odbytu, stanowi to około 1/3-1/2 przypadków) lub okrężnicy, jeśli stwierdzi się jej obecność dalej niż 15 centymetrów od odbytu (pozostałe przypadki).

Jak ocenić stopień zaawansowania raka jelita grubego?

Istnieje kilka kryteriów pozwalających ocenić typ i stopień zaawansowania choroby, a także określić właściwy sposób leczenia.

Zaawansowanie raka jelita grubego ocenia się w stopniach od jednego do czterech. I-II to niski stopień, a III-IV to stopień wysoki (zaawansowany rak z przerzutami do węzłów chłonnych, okolicznych tkanek, a w stadium IV także do odległych narządów - głównie wątroby czy płuc). Określany może być także "poziom inwazji", który wskazujący na agresywność nowotworu.

Badanie wycinka zmiany pozwala określić, czy jest to gruczolakorak, rak neuroendokrynny czy też inny, rzadszy typ raka, taki jak rak płaskonabłonkowy, rdzeniasty czy niezróżnicowany. Rak jelita grubego najczęściej rozwija się na podłożu łagodnego polipa.

Klasyfikację guzów raka jelita ułatwia tak zwane profilowanie molekularne, które pozwala określić, czy i jakie mutacje występują w zmienionej chorobowo tkance. Obecność lub brak mutacji, takich jak RAS (KRAS i NRAS), BRAF czy MLH1 jest wskazówką dla optymalizacji terapii, ponieważ może decydować o skuteczności niektórych leków.

Jakie są objawy raka jelita grubego?

Objawy w raku jelita grubego pojawiają się najczęściej w bardziej zaawansowanych stadiach tej choroby. Należą do nich zmiany w częstotliwości wypróżnień (biegunki i zaparcia), uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej, trudności z oddaniem stolca i jego zmieniony kształt, ale także objawy ogólne, takie jak utrata masy ciała i osłabienie. Jednym z symptomów jest także obecność krwi w stolcu. Może ona być czerwona lub czarna, jeśli pochodzi z dalszych odcinków przewodu pokarmowego i została strawiona.

Niekiedy utrata krwi może nie być widoczna gołym okiem, a wykrywa ją dopiero badanie na krew utajoną w kale. Niemniej nawet skąpe, ale systematyczne ubytki krwi mogą prowadzić do nadmiernej utraty żelaza i rozwoju anemii, co objawia się zmęczeniem, dusznością czy bladością skóry. W aptekach dostępne są testy na krew utajoną w kale do samodzielnego wykonania w domu, które mogą stanowić podstawę do dalszej diagnostyki w kierunku raka jelita grubego, np. Domowe Laboratorium Fob Test na krew utajoną w kale. Więcej o testach można przeczytać w artykule: Domowy test na krew utajoną w kale - kiedy i jak wykonać test FOB?

W aptekach dostępne są również testy do wykrywania kalprotektyny w kale, której podwyższony poziom wskazuje na stan zapalny jelit, np. CALPROTECTIN'ALERT test do wykrywania kalprotektyny w kale. Pozwalają one rozpoznać choroby zapalne jelit (np. nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD), chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, nowotwory jelita grubego) i odróżnić je od zespołu jelita drażliwego (IBS).

Wielu pacjentów zastanawia się, czy rak jelita grubego boli. Jednak ból w raku jelita grubego występuje jedynie u około połowy chorych i pojawia się dopiero w bardziej zaawansowanych stadiach.

U kogo i jak często występuje rak jelita grubego?

Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe jelita grubego - według danych z Krajowego Rejestru Nowotworów - wynosiła w 2010 roku 15800, z czego u mężczyzn prawie 8700 i ponad 7100 u kobiet.

Rak jelita grubego występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet i dotyka na ogół pacjentów po 60. roku życia. Rzadko spotyka się go u osób młodszych niż 40 lat. Statystycznie jest bardzo rozpowszechniony: w krajach europejskich szacunkowo 1 na 20 mężczyzn i 1 na 35 kobiet zachoruje na raka jelita grubego. Znana osobą, która zmagała się z rakiem jelita grubego była Agnieszka Osiecka - poetka, autorka tekstów i dziennikarka.

Na jakiej podstawie lekarz rozpoznaje raka jelita grubego?

Najprostsze badanie polega na palpacyjnym (za pomocą dłoni) sprawdzeniu brzucha, aby ocenić, czy nie występują objawy, które mogą świadczyć o guzie - powiększenie wątroby czy wodobrzusze (nagromadzenie się płynu w jamie brzusznej). Rutynowe jest także badanie manualne per rectum, czyli poprzez odbytnicę.

Specjalistycznym badaniem pozwalającym zdiagnozować raka jelita grubego jest endoskopia. Polega ona na wprowadzeniu do jelita (poprzez odbyt) specjalnej kamery ze źródłem światła w postaci długiej rurki, która pozwala na obserwację ściany jelit oraz ich wnętrza. Endoskopia jelita może mieć różne nazwy w zależności od tego, czy bada się tylko odbyt (rektoskopia), dalsze odcinka jelita (sigmoidoskopia) czy też całe jelito grube (kolonoskopia). Jeśli lekarz zauważy podejrzaną zmianę, to pobierze jej wycinek do badania histopatologicznego, które polega na dokładnej ocenie tkanki pod mikroskopem. Możliwe jest także wykonanie badań obrazowych, takich jak kolonografia TK, obrazowanie RTG z podwójnym kontrastem czy MRI miednicy.

Badaniem dodatkowym i nie w pełni miarodajnym jest test krwi na obecność markera nowotworowego - antygenu karcynoembrionalnego (CEA), czyli związku, którego ilość rośnie, jeśli w organizmie pojawia się rak jelita grubego. Niestety nie wszystkie raki jelita grubego wytwarzają ten marker, a z drugiej strony jego ilość może być zwiększona także w niektórych stanach nie związanych z nowotworem. Badanie to może więc być przydatne tylko w pewnych przypadkach - na przykład po rozpoznaniu, aby ocenić rokowanie lub jako element monitorowania, czy nie doszło do wznowy.

Na czym polega leczenie raka jelita grubego?

Informacje dotyczące lokalizacji, stopnia zaawansowania i charakterystyki guza są wskazówkami pozwalającymi dobrać najbardziej odpowiedni sposób leczenia przeciwnowotworowego. Plan leczenia będzie zatem uzależniony od stadium nowotworu. W niektórych przypadkach pełna weryfikacja stanu pacjenta jest możliwa dopiero po operacyjnym wycięciu guza. W takiej sytuacji mogą nastąpić zmiany w proponowanym przebiegu terapii. Dla niektórych chorych istnieje więcej niż jedna możliwa ścieżka terapeutyczna.

Zabieg chirurgiczny raka jelita grubego

Prosta resekcja (wycięcie) polega na zabiegowym usunięciu jedynie guza z pewnym nadmiarem tkanek. Stosowana jest przy zmianach o niewielkich rozmiarach i nienaciekających zdrowych tkanek.

Przy większych lub bardziej zaawansowanych zmianach konieczne jest usunięcie odcinka jelita (resekcja odcinkowa), a nawet większych jego części (resekcja standardowa). Podczas tego zabiegu wycinane są także regionalne węzły chłonne oraz inne tkanki zajęte przez nowotwór. Wolne końce zdrowych jelit są na ogół łączone i powstaje zespolenie, nazywane fachowo anastomozą. Niekiedy jednak chirurg utworzy połączenie jelita ze ścianą jamy brzusznej. Taka przetoka określana jest mianej stomii - tym nowym ujściem stolec jest wydalany do specjalnego woreczka przyklejonego do skóry. Stomia może mieć charakter tymczasowy (tylko do czasu zagojenia się jelita), ale u niektórych pacjentów będzie wytworzona na stałe.

Usuwanie guza z jelita może przebiegać jako zabieg laparotomii, czyli z dużym nacięciem i otworzeniem powłok brzusznych lub laparoskopii, która polega na wykonaniu niewielkich nacięć, przez które wprowadzane są narzędzia chirurgiczne

Radioterapia raka jelita grubego

Polega na uszkadzaniu komórek rakowych z wykorzystaniem promieniowania jonizującego. Stosowana jest niekiedy razem z chemioterapią - co określa się mianem chemioradioterapii - przede wszystkim przed operacją. U niektórych pacjentów z bardziej zaawansowanym rakiem takie postępowanie może być właściwe także po zabiegu, aby ograniczyć ryzyko wznowy.

Chemioterapia raka jelita grubego

Chemioterapia polega na podawaniu głównie we wlewach ("kroplówkach"), a rzadziej doustnie leków niszczących komórki rakowe.  W przypadku raka jelita grubego stosuje się pochodne fluoropirymidyny takie jak 5-fluorouracyl (5-FU, np. Fluorouracil Medac, Fluorouracil Accord, 5-Fluorouracil Ebewe) i kapecytabina (np. Ecansya, Xeloda, Capecitabine Accord, Capecitabine Glenmark). Leki tej grupy podawane są w połączeniu z leukoworyną (folinianem wapnia, np. Calcium folinate Sandoz), która zwiększa skuteczność leczenia. To połączenie określane jest mianem 5-FU/LV lub FOLF. 

Niekiedy wspomniane związki kojarzone są z innymi cytostatykami, takimi jak oksaliplatyna (np. Oxaliplatin Kabi) czy irynotekan (np. Campto). Chemioterapia wielolekowa podawana jest według schematu FOLFIRI (folinian wapnia, 5-fluorouracyl, irynotekan), FOLFOX (folinian wapnia, 5-fluorouracyl, oksaliplatyna), FOLFOXIRI (folinian wapnia, 5-fluorouracyl, oksaliplatyna, irynotekan) lub CAPOX (oksaliplatyna, kapecytabina).

Nowym lekiem jest triflurydyna w skojarzeniu z typiracylem (np. Lonsurf). Triflurydyna to nukleozyd oparty na tymidynie, który po przekształceniu jest wbudowywany do DNA komórek raka i zaburza jego funkcję, przez co nie mogą się one dzielić i namnażać. Typiracyl zapobiega rozkładowy triflurydyny, dzięki czemu lek osiąga odpowiednio wysokie stężenia we krwi.

Celowana terapia biologiczna raka jelita grubego

Terapie biologiczne polegają na podawaniu leków skierowanych przeciwko bardzo konkretnym czynnikom lub receptorom obecnym na powierzchni komórek rakowych, w celu zaburzenia ich wzrostu i różnicowania. W terapii raka jelita grubego zastosowanie znajdują:

• bewacyzumab (np. Avastin, Mvasi, Oyavas, Zirabev, Abevmy) - przeciwciało monoklonalne, które hamuje działanie naczyniowego czynnika wzrostu (VEGF), przez co nie powstają nowe naczynia krwionośne w guzie i jego otoczeniu, a odżywienie guza jest utrudnione

• cetuksymab (np. Erbitux) oraz panitumumab (np. Vectibix) - przeciwciała monoklonalne hamujące receptor naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR), dzięki czemu komórki raka nie mogą wzrastać

• aflibercept (np. Zaltrap) - rekombinowane białko fuzyjne, wiążące już obecny we krwi naczyniowy czynnik wzrostu śródbłonka - podobnie jak bewacyzumab, ten lek będzie hamować rozwój naczyń krwionośnych w guzie i jego otoczeniu

• regorafnib (np. Stivarga) - inhibitor kinaz tyrozynowych, jego działanie zaburza procesy komórkowe

Czy raka jelita grubego można wyleczyć?

W przypadku raka jelita grubego przeżycia 5-letnie wynoszą u mężczyzn 47,6%, natomiast u kobiet - 49,1%. Pamiętaj, że to dane statystyczne, a każdy przypadek jest inny i zależny od wielu czynników. W początkowej fazie choroby rak jelita grubego jest uleczalny. Niestety problemem u większości pacjentów jest zbyt późne rozpoznanie. Im bardziej zaawansowana choroba, tym mniejsze szanse na pełne wyleczenie.

Jakie są przyczyny raka jelita grubego?

Przyczyny raka jelita grubego nie są dokładnie znane. Wiadomo jednak, że są pewne czynniki ryzyka, które mogą sprzyjać wystąpieniu tej choroby, spośród których bardzo istotny jest wiek. Istotną rolę odgrywa także wpływ niezdrowej diety bogatej w czerwone oraz przetworzone mięso, złe tłuszcze oraz ubogiej w błonnik. Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego zwiększa również otyłość, siedzący tryb życia czy picie większych ilości alkoholu.

Palenie tytoniu sprzyja obecności polipów klasyfikowanych jako zmiany przedrakowe, które nie są rakiem, ale wraz z upływem czasu mogą się w niego przekształcić. Podobnie choroby zapalne jelit, takie jak choroba Leśniewskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego ze względu na długo utrzymujący się stan zapalny mogą predysponować do dysplazji, która może przejść w raka.

Około 20% przypadków występuje rodzinnie, co wskazuje na możliwe skłonności dziedziczne. Znane mutacje genetyczne, które usposabiają do rozwoju raka jelita grubego to polipowatość rodzinna gruczołowa, zespół Lyncha, zespół Turcota, zespół Peutza-Jeghersa i polipowatość związana z MYH.

Jak można zapobiegać rakowi jelita grubego?

Aby zmniejszyć ryzyko raka jelita grubego zadbaj o dietę bogatą w owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste oraz zaplanuj odpowiednio częstą aktywność fizyczną.

Ponieważ rak jelita grubego nie daje początkowo wyraźnych objawów, a ryzyko tej choroby rośnie z wiekiem, warto przystępować do programów przesiewowych badań profilaktycznych, w ramach których oferowane są testy na krew utajoną w kale (FOBT) oraz kolonoskopia.