Rak płuc

Spis treści

Czym jest rak płuc?

Jak ocenić stopień zaawansowania raka płuc?

Jakie są objawy raka płuc?

U kogo i jak często występuje rak płuc?

W jaki sposób lekarz rozpoznaje raka płuc?

Na czym polega leczenie raka płuc?

Czy raka płuc można wyleczyć?

Jakie są przyczyny raka płuc?

Czy można zapobiegać rakowi płuc?

Czym jest rak płuc?

Nowotwór płuca to zmiana wywodząca się z nieprawidłowo namnożonych komórek nabłonka, który wyściela drogi oddechowe. Zmutowane komórki dzielą się w niekontrolowany sposób tworząc ogniska guza.

Rak płuca może przybrać kilka postaci (typów histologicznych). Ten podział jest istotny, ponieważ poszczególne typy raka mogą się różnie zachowywać i odmiennie reagują na zastosowane leczenie. Do podstawowych rodzajów raka płuca należą:

• Rak niedrobnokomórkowy płuca (NDRP), to najczęstszy (ok. 85%) typ nowotworu płuca, który może mieć postać:

 - raka płaskonabłonkowego zwykle zlokalizowanego centralnie, który ma tendencję do wolniejszego wzrostu i późniejszego dawania przerzutów;

- raka gruczołowego (gruczolakoraka) występującego obwodowo, z tendencją do wytwarzania struktur przypominających gruczoły i produkujących śluz; częściej występuje u kobiet i już na wczesnym etapie może dawać przerzuty;

- raka wielkokomórkowego zbudowanego z dużych komórek.

• Rak drobnokomórkowy płuca (DRP), który zbudowany jest z małych komórek i wykazuje silny związek z paleniem tytoniu. Jest bardzo agresywny i stanowi ok. 15% rozpoznań.

Jak ocenić stopień zaawansowania raka płuc?

Stopień zaawansowania raka płuca określa się sekwencją liter i liczb od 0 do IV z uwzględnieniem oceny zwanej systemem TNM (T - tumor size, czyli rozmiar guza, N - lymph node involvement, czyli obecność przerzutów w węzłach chłonnych i M - metastasis, czyli występowanie odległych przerzutów). Przykładowo oznaczenie "T2aN1M0", oznacza guza o największym wymiarze powyżej 3 cm, ale nie większym niż 4 cm, występowanie przerzutów w węzłach przyoskrzelowych lub wnękowych po stronie guza lub ich bezpośrednie naciekanie, ale brak przerzutów odległych. Taka ocena kwalifikuje nowotwór jako stopień IIB.

Jakie są objawy raka płuc?

Nowotwory płuca na wczesnych stadiach zwykle nie powodują objawów, ale mogą być wykrywane w badaniach radiologicznych.

Typowymi objawami są problemy z oddychaniem, kaszel, duszność, ból w obrębie klatki piersiowej oraz niepokojąco częste zapalenia płuc. Bardziej charakterystycznym objawem jest krwioplucie, które pojawia się jednak tylko u 20-50% pacjentów. Objawy wynikają z faktu, że "chore" komórki płuc nie działają tak, jak prawidłowe i nie wspomagają procesu oddychania.

Mniej charakterystyczne objawy mogą być związane z lokalizacją guza. Na przykład te ulokowane w górze płuca mogą powodować bóle barku, rozprzestrzeniające się do palców, a guzy lewej strony mogą powodować chrypkę będącą konsekwencją uszkodzenia nerwu krtaniowego.

Niestety czasami pierwsze objawy wynikają już z obecności przerzutów  - dzieje się tak, ponieważ nowotwory klatki piersiowej mają zwykle agresywny przebieg.

U kogo i jak często występuje rak płuc?

Rak płuca jest najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce, zarówno pod względem liczby zachorowań, jak i zgonów. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety. W 2010 roku zachorowało prawie 21000 osób, z czego ok. 15000 to mężczyźni, a ponad 6000 - kobiety.

Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, większość przypadków występuje po 50 roku życia i rośnie z wiekiem - u mężczyzn maksimum przypada w ósmej dekadzie życia, a u kobiet na przełomie szóstej i siódmej dekady życia. 

W jaki sposób lekarz rozpoznaje raka płuc?

Podstawowymi metodami diagnostycznymi w przypadku raka płuc są badania obrazowe klatki piersiowej: RTG, tomografia czy rezonans magnetyczny. 

Wykonuje się także inne badania, do których można zaliczyć bronchoskopię, która polega na oglądaniu dróg oddechowych za pomocą specjalnego urządzenia wprowadzanego do dróg oddechowych przez nos lub usta. To badanie pozwala nie tylko na wizję, ale również na pobranie tkanek (z płuca, ale także z węzłów chłonnych) lub popłuczyn oskrzelowych do analizy.

Ostateczne rozpoznanie jest możliwe po dokładnym zbadaniu komórek pobranych ze zmiany. Jak już wspomniano - próbkę można pobrać podczas bronchoskopii. W przypadku guzów zlokalizowanych obwodowo biopsję można wykonać przez ścianę klatki piersiowej. Tylko przy braku innych możliwości sięga się po torakotomię, czyli otwarcie klatki piersiowej, zobrazowanie zawartości śródpiersia i pobranie próbki. Niekiedy wykonuje się biopsję nie płuca, ale węzłów chłonnych lub przerzutów (jeśli występują) poza klatką piersiową.

Badanie płynu z jamy opłucnej lub badanie cytologiczne plwociny mogą być wykonywane wspomagająco, ale rzadko przynoszą ostateczne rozpoznanie. Uzupełnieniem diagnostyki przed leczeniem może być natomiast ocena wydolności oddechowej na podstawie spirometrii, badania wysiłkowego i stanu układu sercowo-naczyniowego.

Na czym polega leczenie raka płuc?

Wybór metody leczenia nowotworu płuca zależy od typu nowotworu, stopnia jego zaawansowania oraz sytuacji zdrowotnej pacjenta uwzględniającej współistniejące choroby oraz wydolność oddechową.

Leczenie chirurgiczne raka płuca

Rak niedrobnokomórkowy zlokalizowany i bez przerzutów leczony jest przede wszystkim miejscowo poprzez wycięcie zmiany - w zależności od wielkości guza usuwa się płat, segment lub całe płuco. Dodatkowo stosuje się także radioterapię. 

Z kolei rak drobnokomórkowy płuca nie nadaje się do leczenia operacyjnego, a pacjentom z tym typem nowotworu oferowana jest farmakoterapia i radioterapia (naświetlania).

Radioterapia raka płuca

Istnieją dwa możliwe sposoby prowadzenia naświetlania: teleterapia, w której źródło promieniowania jest umieszczone na zewnątrz pacjenta oraz brachyterapia, w której źródło promieniowania umieszczane jest wewnątrz guza lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Napromieniowanie bywa także stosowane, aby zmniejszyć objawy w przypadku przerzutów do mózgu lub kości.

Napromieniowanie może być stosowane jednoczasowo lub w sekwencjach z podawaniem cytostatyków. Taka metoda leczenia nosi nazwę radiochemioterapii.

Chemioterapia raka płuca

Chemioterapia polega na podawaniu cytostatyków - leków hamujących podziały nieprawidłowych komórek i ich śmierć. W raku płuca najczęściej podaje się cisplatynę (np. Cisplatinum Accord, Cisplatin-Ebewe) lub karboplatynę (np. Carboplatin Pfizer, Carbomedac), alkaloidy barwinka – głównie winorelbinę (np. Navelbine, Navirel, Neocitec) oraz taksany - paklitaksel (np. Abraxane, Paclitaxel Kabi) i docetaksel (np. Docetaxel-Ebewe, Docetaxel Accord). Nowsze cytostatyki to gemcytabina (np. Gemcitabine Accord, Gemsol) i pemetreksed (np. Pemetrexed Sandoz, Pemetreksed SUN).

Terapie celowane raka płuca

Terapia celowana polega na zastosowaniu leku ściśle ukierunkowanego na charakterystyczny element występujący w komórce nowotworowej. Często tymi unikatowymi cechami są mutacje genowe, w przypadku raka płuca wykorzystuje się fakt, że komórki rakowe są wrażliwe na działanie inhibitorów kinazy tyrozynowej EGFR (receptora nabłonkowego czynnika wzrostu). Do leków tej grupy zalicza się afatynib (np. Giotrif), erlotynib (np. Erlotinib Krka, Erlotinib Zentiva, Tarceva), gefitynib (np. Gefitynib Accord, Gefitinib Krka, Gefitinib Mylan), dakomitynib (np. Vizimpro), ozymertynib (np. Tagrisso). Inhibitorem kinazy białkowej o potrójnym mechanizmie działanie na czynniki wzrostu pobudzające rozrost komórek raka jest także nintedanib (np. Vargatef). Mutacje w genie EGFR występują u ok. 10% pacjentów.

U ok. 5% chorych z niedrobnokomórkowym rakiem płuca wykryto natomiast zmianę (rearanżację genu - przemieszczenie się fragmentu chromosomu) określaną jako mutacja ALK (+). Powoduje ona rzadki rodzaj raka płuca. Jednak w tym przypadku można zastosować inhibitory ALK/ROS1: kryzotynib (np. Xalkori), alektynib (np. Alecensa), cerytynib (np. Zykadia), brygatynib (np. Alunbrig).

Immunoterapia raka płuca

Immunoterapia raka to sposób leczenia wykorzystujący własny układ odpornościowy pacjenta do walki z chorobą. W raku płuca można zadziałać poprzez tak zwane immunologiczne inhibitory punktów kontrolnych związanych i spowodować, że limfocyty T odzyskają zdolność zabijania komórek raka.

U pacjentów, u których komórki raka płuca cechują się tak zwaną wysoką ekspresją cząsteczki PD-L1 (jej obecność jest stwierdzona w więcej niż 50% komórek nowotworowych) można zastosować przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko niej. Można tu wymienić inhibitory PD1: pembrolizumab (np. Keytruda), niwolumab (np. Opdivo) lub inhibitory PDL1: atezolizumab (np. Tecentriq), durwalumab (np. Imfinzi).

Czy raka płuc można wyleczyć?

W przypadku raka niedrobnokomórkowego wykrytego w stopniu pierwszym przeżycie pięcioletnie może wynosić nawet 60-80%, w II - 40% do 50%, w stopniu IIIA -  15%-25%. Niestety rak płuca najczęściej diagnozowany jest w bardziej zaawansowanych stadiach. U ok. 60% chorych diagnoza stawiana jest, gdy ma on stadium zaawansowania IIIB lub IV. Wraz ze wzrostem stopnia zaawansowania raka rokowania są gorsze. Dla raka w stopniu IV mediana (średnia) czasu przeżycia to około 12 miesięcy.

Rak drobnokomórkowy płuca rokuje na przeżycie 6-8 miesięcy, jeśli nie jest leczony, natomiast u chorych poddanych radio- i chemioterapii dwuletnie przeżycie szacuje się na 2-40%. Lepiej rokują w tym przypadku nowotwory ograniczone niż rozsiane.

W przypadku raka płuca ogólne przeżycia pięcioletnie według ostatnich danych z Krajowego Rejestru Nowotworów u mężczyzn wyniosły 11,9%, natomiast u kobiet - 16,9%.

Pamiętaj, że to dane statystyczne, a każdy przypadek jest inny i zależny od wielu czynników. Nowotwór zlokalizowany we wcześniejszych stadiach można wyleczyć. Rak zaawansowany może być nieuleczalny, nadal jednak można stosować terapię pozwalającą przez pewien czas kontrolować chorobę, poprawić długość życia i jego jakość.

Jakie są przyczyny raka płuc?

Najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca jest palenie tytoniu. Dym tytoniowy zawiera aż kilka tysięcy różnych związków chemicznych, a kilkadziesiąt z nich to substancje o udokumentowanym działaniu rakotwórczym. U palaczy ryzyko zachorowania może być nawet kilkadziesiąt razy wyższe niż u osób niepalących. Uważa się, że palenie jednej paczki papierosów dziennie przez ponad 30 lat powoduje, że ryzyko raka płuca wzrasta 20–60-krotnie u mężczyzn i 14–20-krotnie u kobiet. Zaprzestanie palenia sprawia, że ryzyko to stopniowo maleje. Co ważne - ryzyko stwarza także bierne palenie. Od 20 do 50% pacjentów z rakiem płuca to bierni palacze.

Istotnym zagrożeniem jest także długotrwała ekspozycja na włókna azbestu, spaliny, niektóre metale ciężkie (kadm, nikiel, arsen, chrom, ołów) czy promieniowanie jonizujące. Badania jednoznacznie wskazują także na rolę zanieczyszczenia środowiska - więcej przypadków raka płuca wykrywa się w rejonach silnie uprzemysłowionych i zurbanizowanych.

Rola czynników genetycznych jest niejasna, ale uważa się, że niektóre osoby mogą mieć genetycznie uwarunkowaną podatność na działanie karcynogenów, takich jak dym tytoniowy.

Warto także zwrócić uwagę na fakt, że wiele innych nowotworów (np. rak nerki, rak piersi, rak jelita grubego czy czerniak) mogą dawać przerzuty do płuc. W takim przypadku rak płuca jest nowotworem wtórnym.

Czy można zapobiegać rakowi płuc?

Zapobieganie rakowi płuca polega przede wszystkim na ograniczeniu narażenia na dym tytoniowy. Profilaktyka polega w tym przypadku na rzuceniu papierosów, egzekwowaniu zakazów palenia w miejscach publicznych i unikanie biernego wdychania dymu.

Wykonywanie badań przesiewowych - szczególnie, jeśli należysz go grupy ryzyka ze względu na wiek czy wykonywaną pracę - może pomóc w wykryciu nowotworu na wczesnym stadium. Do takich badań zalicza się obrazowanie klatki piersiowej (np. za pomocą RTG lub tomografii komputerowej) oraz badanie cytologiczne plwociny.