Rumianek pospolity (matricaria chamomilla)

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla) zwany również rumiankiem lekarskim, znany jest przede wszystkim z działania przeciwzapalnego i rozkurczowego. Używany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, a w średniowieczu został uznany przez Anglosasów za 1 z 9 świętych ziół. Kwiaty rumianku i zawarte w nich substancje, ze względu na liczne właściwości lecznicze, wchodzą w skład wielu leków, suplementów diety oraz kosmetyków.

Spis treści

Jakie substancje czynne zawiera rumianek?

Jakie właściwości ma rumianek?

Jak można stosować rumianek?

Czy rumianek wchodzi w interakcje z lekami i alkoholem?

Jakie działania niepożądane może wywoływać rumianek?

Czy kobiety w ciąży i karmiące piersią mogą pić rumianek?

Czy dziecku można podawać herbatkę z rumianku?

Źródła

Jakie substancje czynne zawiera rumianek?

Kwiaty rumianku, czyli tak zwane koszyczki, zawierają flawonoidy (m.in. apigeninę, luteolinę, kwercetynę i ich glukozydy), a także kumaryny, kwasy fenolowe i polisacharydy. Z koszyczków rumianku na drodze destylacji z parą wodną pozyskuje się olejek eteryczny o charakterystycznej niebieskiej barwie. Jest on bogaty w bisabolol oraz chamazulen.

Jakie właściwości ma rumianek?

• przeciwzapalne – bisabolol zawarty w olejku eterycznym z kwiatów rumianku hamuje aktywność czynników prozapalnych, a apigenina wykazuje działanie antyoksydacyjne,

• spazmolityczne (rozkurczające mięśnie gładkie) – za działanie rozkurczowe odpowiadają głównie zawarte w koszyczkach rumianku flawonoidy, zmniejszają one skurcze wywołane nadmiarem acetylocholiny,

• przeciwdrobnoustrojowe – zawarty w olejku eterycznym chamazulen wykazuje silne działanie hamujące wzrost bakterii i grzybów,

• przeciwwrzodowe – wykazano, że apigenina przyśpiesza gojenie wrzodów, natomiast bisabolol zmniejsza ilość pepsyny (enzym proteolityczny wydzielany przez żołądek), która w nadmiarze może powodować uszkodzenie błony śluzowej żołądka,

• przeciwświądowe – dowiedziono, że przyjmowany doustnie sproszkowany surowiec lub ekstrakt z rumianku może zmniejszać uczucie świądu,

• uspokajające - apigenina może wiązać receptory kwasu gamma aminomasłowego (GABA), blokując przepływ impulsów pomiędzy komórkami układu nerwowego i tym samym zmniejszając nadmierne pobudzenie,

• przeciwdepresyjne i przeciwlękowe – wykazano, że spożywanie herbaty z rumianku może łagodzić objawy depresji i lęku,

• chemoprewencyjne (przeciwnowotworowe) – zawarta w koszyczkach rumianku apigenina może zapobiegać rozwojowi nowotworów, poprzez hamowanie procesów zapalnych, obniżanie poziomu wolnych rodników oraz wstrzymywanie podziałów komórkowych,

• przeciwcukrzycowe – wykazano, że herbata z rumianku wykazuje korzystny wpływ na regulację poziomu cukru we krwi u pacjentów z cukrzycą typu 2, w związku z czym może być potencjalnie stosowana w obniżaniu poposiłkowego poziomu glukozy,

• przeciwbiegunkowe – jest efektem spazmolitycznego działania flawonoidów zawartych w koszyczkach rumianku na jelita,

• przeciwwymiotne – wykazano skuteczność herbaty z rumianku w łagodzeniu nudności, szczególnie związanych z ciążą,

• łagodzące objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – zawarte w koszyczkach rumianku składniki działają przeciwzapalnie, rozkurczowo oraz uspokajająco, co przyczynia się do łagodzenia objawów PMS.

Jak można stosować rumianek?

• herbata do picia – przygotowuje się zaparzając suszone główki kwiatów rumianku, spożywanie herbaty z rumianku pomaga złagodzić wzdęcia, kolkę, nudności, stany skurczowe żołądka i jelit, a także wspomaga leczenie wrzodów żołądka; dodatkowo herbatka rumiankowa pomaga się wyciszyć i ułatwia zasypianie, a spożyta po posiłku wspomaga regulację poziomu glukozy we krwi,

• maść, krem, żel – w aptece można zakupić gotowe preparaty z wyciągiem lub olejkiem z rumianku, które stosuje się m.in. na stany zapalne skóry (np. atopowe zapalenie skóry, egzemę, rumień) oraz błon śluzowych jamy ustnej (np. afty, ząbkowanie), ale także do codziennej pielęgnacji cery,

• płukanka do jamy ustnej i gardła - napar z kwiatów rumianku można zastosować również do płukania jamy ustnej i gardła podczas infekcji,

• olejek rumiankowy – może być stosowany zewnętrznie do masażu, m.in. w łagodzeniu objawów choroby zwyrodnieniowej stawów,

• płukanka na włosy – spłukanie włosów po myciu naparem z koszyczków rumianku odżywia włosy i nadaje im złocistych refleksów,

• nasiadówka – przygotowuje się odwar z koszyczków rumianku, w tym celu należy zalać surowiec zimną wodą i gotować przez ok. 15 minut w temperaturze do 90°C; nasiadówki z rumianku działają przeciwzapalnie, przeciwświądowo i antyseptycznie, dlatego stosuje się je w leczeniu hemoroidów oraz zapalenia pęcherza moczowego, odbytu i narządów płciowych,

• sproszkowane koszyczki rumianku - można nakładać na trudno gojące się rany i zmiany skórne.

Czy rumianek wchodzi w interakcje z lekami i alkoholem?

Wykazano, że przyjmowanie równocześnie warfaryny (lek przeciwzakrzepowy) i rumianku może zwiększać ryzyko krwotoku. Ma to związek z hamowaniem aktywności izoenzymu CYP2C9, który odpowiada za metabolizm warfaryny przez substancje zawarte w rumianku, co skutkuje nasileniem działania rozrzedzającego krew.

Ekstrakt z rumianku wykazuje właściwości podobne do tzw. selektywnych modulatorów receptora estrogennego, w związku z czym w przypadku spożycia dużych ilości rumianku i jego przetworów możliwa jest interakcja z hormonalną terapią zastępczą (HTZ) oraz środkami antykoncepcyjnymi. Polega ona na współzawodniczeniu o receptory estrogenowe substancji zawartych w ekstrakcie z rumianku z hormonami zawartymi w HTZ i antykoncepcji.

Ze względu na łagodne działanie uspokajające, rumianek może nasilać działanie uspokajające i usypiające opioidowych leków przeciwbólowych i benzodiazepin, a także alkoholu.

Jakie działania niepożądane może wywoływać rumianek?

Pomimo, że rumianek jest uznawany za bezpieczną roślinę, bardzo rzadko może powodować wystąpienie alergii, szczególnie u osób uczulonych na inne rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae), np. bylica, arnika, nagietek czy stokrotka, ponieważ ich pyłki są silnie alergizujące. Uczulenie może objawiać się zarówno po stosowaniu doustnym, jak i zewnętrznym i powodować wystąpienie objawów, takich jak kontaktowe zapalenie skóry, pokrzywka, obrzęk oraz alergiczne zapalenie spojówek. Z tego względu nie zaleca się stosowania rumianku w postaci okładów lub kompresu na oczy (np. w celu łagodzenia zapalenia spojówek). Co więcej takie okłady „na mokro” stwarzają środowisko sprzyjające rozwojowi drobnoustrojów i mogą prowadzić do rozwoju zakażenia.

Czy kobiety w ciąży i karmiące piersią mogą pić rumianek?

Rumianek należy do ziół, które mogą być bezpiecznie stosowane podczas ciąży i karmienia piersią. Co więcej, jest on polecany w łagodzeniu nudności i wymiotów w ciąży, natomiast po porodzie wspomagająco w leczeniu stanów obniżenia nastroju (baby blues), depresji oraz problemów ze snem.

Czy dziecku można podawać herbatkę z rumianku?

Rumianek można stosować u niemowląt już od 2 tygodnia życia. Rekomendowane jest podawanie do 150 ml naparu maksymalnie 3 razy dziennie. Wykazano, że rumianek może skutecznie łagodzić kolkę niemowlęcą oraz biegunkę.

Źródła:

• Grys A, Kania M, Baraniak J. Rumianek–pospolita roślina zielarska o różnorodnych właściwościach biologicznych i leczniczych. Postępy fitoterapii 2014, 2, 90-93.

• Miraj S, Alesaeidi S. A systematic review study of therapeutic effects of Matricaria recuitta chamomile (chamomile). Electron Physician. 2016 Sep 20;8(9):3024-3031

• Singh O, Khanam Z, Misra N, Srivastava MK. Chamomile (Matricaria chamomilla L.): An overview. Pharmacogn Rev. 2011 Jan;5(9):82-95

• Vissiennon C, Goos KH, Arnhold J, Nieber K. Mechanisms on spasmolytic and anti- inflammatory effects of a herbal medicinal product consisting of myrrh, chamomile flower, and coffee charcoal. Wien Med Wochenschr. 2017 May;167(7 8):169-176

• Yeung KS, Hernandez M, Mao JJ, Haviland I, Gubili J. Herbal medicine for depression and anxiety: A systematic review with assessment of potential psycho-oncologic relevance. Phytother Res. 2018 May;32(5):865-891

• Srivastava JK, Shankar E, Gupta S. Chamomile: A herbal medicine of the past with bright future. Mol Med Rep. 2010 Nov 1;3(6):895-901