Wraz z pojawieniem się na rynku pierwszej szczepionki na koronawirusa SARS-CoV-2 ruszył Narodowy Program Szczepień. Zainteresowani mogą zaszczepić się przeciwko COVID-19 bezpłatnie w wyznaczonych do tego punktach, w tym również w aptekach. Do dyspozycji jest już pięć szczepionek. Preparaty te mogą być podawane dorosłym, niektóre z nich również dzieciom. Aktualnie wielu pacjentów przyjmuje już dawkę przypominającą szczepionki tzw. booster oraz kolejne dawki przypominające. Opisujemy, czym różnią się dostępne szczepionki i kto może się zaszczepić!
Jakie szczepionki na koronawirusa są dostępne?
W walce z SARS-CoV-2 do dyspozycji mamy szczepionki genetyczne, wektorowe i białkowe.
Szczepionki mRNA - oparte na matrycowym RNA
są to tzw. szczepionki mRNA,
zawierają krótki fragment tzw. informacyjnego RNA (mRNA), który koduje jedno wybrane białko wirusowe,
technologia ta, choć znana od ponad 30 lat, została wykorzystana po raz pierwszy do stworzenia szczepionek przeciw COVID-19,
cząsteczka mRNA znajdująca się w szczepionce zawiera informacje na temat białka "spike", które znajduje się na powierzchni SARS-CoV-2, którego wirus potrzebuje, aby dostać się do komórek organizmu; w momencie otrzymania szczepionki, niektóre komórki organizmu odczytują instrukcję mRNA i tymczasowo wytwarzają białko "spike". Układ odpornościowy zaszczepionej osoby rozpoznaje wtedy to białko jako obce i produkuje przeciwciała oraz aktywuje limfocyty T, które mają za zadanie zwalczyć wirusa; przy kontakcie z wirusem SARS-CoV-2 ze środowiska, układ odpornościowy rozpozna go i będzie gotowy do obrony organizmu,
szczepionka nie posiada fragmentów wirusa, dlatego nie ma możliwości zakażenia się COVID-19 poprzez szczepienie,
mają skuteczność ok. 91-94%,
mRNA zostaje eliminowane z organizmu na krótko po podaniu szczepionki,
zgodnie z aktualnie opublikowanymi wynikami badań klinicznych, zadowalająca odporność utrzymuje się po 8 miesiącach od przyjęcia ostatniej dawki.
Szczepionki wektorowe - oparte na wektorach adenowirusowych
tak jak w przypadku szczepionek genetycznych, ich podanie ma na celu wytworzenie przeciwciał potrzebnych do obrony przeciwko patogenowi,
stosowanie wektorów adenowirusowych jest technologią znaną i stosowaną od wielu lat, m.in. w terapii genowej, przeciwnowotworowej oraz w szczepionkach,
różnica ze szczepionką mRNA polega na sposobie, w jaki białko S ("spike") trafia do organizmu,
do dostarczenia kodu genetycznego białka S, używany jest szympansi lub ludzki adenowirus, który nie powoduje choroby u człowieka, nie replikuje, nie namnaża się, ale jest środkiem transportu dla tego kodu genetycznego i umożliwia przedostanie się do komórki,
wektor adenowirusowy działa jak system dostarczania, zapewniając środek do zaatakowania komórki i wstawienia kodu antygenów innego wirusa (patogenu, przeciwko któremu próbujesz się zaszczepić),
ponieważ naturalny cykl replikacyjny adenowirusów jest pozachromosomalny, kwas DNA jest wprowadzany do jądra komórkowego, ale nie jest trwale włączany do genomu gospodarza,
tak jak w szczepionkach genetycznych, podanie szczepionki nie powoduje zakażenia COVID-19,
mają skuteczność ok. 60-80%,
zgodnie z aktualnie opublikowanymi wynikami badań klinicznych, zadowalająca odporność utrzymuje się po 8 miesiącach od przyjęcia ostatniej dawki.
Na przełomie grudnia 2021 r./stycznia 2022 r. dopuszczona do obrotu została również pierwsza szczepionka białkowa na koronawirusa. Niebawem produkt ma trafić do Polski.
Szczepionka białkowa z adiuwantem
to innowacyjna szczepionka, która bazuje na znanej i wykorzystywanej od lat w produkcji szczepionek technologii białkowej,
innowacyjność tej szczepionki, w stosunku do innych preparatów białkowych dotyczy wytwarzania białka S koronawirusa metodą rekombinacji w komórkach owadzich, a nie w komórkach drożdży, jak np. w przypadku szczepionek przeciw WZW B,
w przypadku tej szczepionki komórki owadzie stają się producentami rekombinowanego białka koronawirusa,
po podaniu szczepionki układ odpornościowy osoby zaszczepionej identyfikuje cząsteczki rekombinowanego białka jako obce i wytwarza naturalną odpowiedź w postaci przeciwciał i limfocytów T; gdy dojdzie do kontaktu osoby zaszczepionej z koronawirusem SARS-CoV-2 układ odpornościowy rozpoznaje białko wirusa i atakuje je,
dodatkowo szczepionka zawiera nanocząsteczki stabilizujące PS80 oraz adiuwant, substancję wzmacniającą odpowiedź immunologiczną na szczepionkę, wszystko to ma na celu zwiększenie skuteczności szczepionki poprzez większą mobilizację organizmu do produkcji przeciwciał,
szacuje się, iż szczepionka taka ma skuteczność na poziomie ok. 90%.
Szczepionka wirusowa (inaktywowana, z adiuwantem, adsorbowana)
szczepionka tego typu pod nazwą Valneva szczepionka na COVID-19 (inaktywowana, adjuwantowa) została dopuszczona do obrotu na terytorium Unii Europejskiej, nie jest jeszcze dostępna w Polsce,
w przeciwieństwie do szczepionki białkowej, szczepionka wirusowa zawiera cały wirus SARS-CoV-2, jest on jednak inaktywowany - proces produkcji szczepionki uniemożliwia wirusowi replikację i zapewnia nienaruszone białko kolca na powierzchni wirusa,
inaktywowany wirus połączony jest z adiuwantem - substancją, którą dodaje się w celu wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej, w której pośredniczy szczepionka,
tego typu szczepionki są już powszechnie stosowane np. w celu uodpornienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW A) u osób narażonych na zakażenie wirusem HAV (np. Havrix Adult),
po podaniu szczepionka indukuje przeciwciała neutralizujące wirusa SARS-CoV-2, a także komórkową odpowiedź immunologiczną (Th1) skierowaną przeciwko białku kolca i innym białkom powierzchniowym, co może przyczynić się do ochrony przed COVID-19. Po podaniu tej szczepionki, komórkowa odpowiedź immunologiczna nie jest więc ograniczona do białka S (jak w przypadku pozostałych dostępnych już na rynku szczepionek przeciw COVID-19), ale jest również skierowana przeciw innym antygenom powierzchniowym wirusa SARS-CoV-2.
Szczepionka wywołuje bardziej ogólną odpowiedź immunologiczną, w porównaniu do dostępnych już na rynku szczepionek, dzięki czemu ma się okazać skuteczniejsza wobec nowych wariantów koronawirusa.
Jaką szczepionką można się teraz zaszczepić w Polsce?
Comirnaty (Pfizer)
szczepionka Pfizera może być stosowana u osób w wieku od 6. miesiąca życia,
podstawowy schemat obejmuje podanie dwóch dawkach po 0,3 ml (u dzieci w wieku od 5 do 11 lat 0,1 ml) przy zachowaniu odstępu od 21 dni (nie dłużej niż 42 dni) między dawkami; u dzieci rekomendowany odstęp między dawkami wynosi 21 dni,
dawka dodatkowa (uzupełniająca) zalecana jest osobom z zaburzeniami odporności (otrzymującym aktywne aktywne leczenie przeciwnowotworowe, po przeszczepach narządów przyjmującym leki immunosupresyjne lub terapie biologiczne, po przeszczepie komórek macierzystych w ciągu ostatnich 2 lat, z umiarkowanymi lub ciężkimi zespołami niedoborów odporności, z zaawansowanym lub nieleczonym zakażeniem wirusem HIV, przyjmującym duże dawki sterydów, osobom dializowanym); dodatkowa dawka powinna być podana nie wcześniej niż 28 dni od drugiej dawki szczepionki,
zgodnie z Komunikatem 14 Ministra Zdrowia od 2 listopada 2021 r. dawkę przypominającą (booster) może przyjąć każda osoba, która ukończyła 18 lat i otrzymała pełny schemat szczepienia; dawka ta może być podana nie wcześniej niż po 6 miesiącach od zakończenia pełnego schematu szczepień (dawkę przypominającą mogą przyjąć również osoby, które w schemacie podstawowym przyjmowały inną, niż Comirnaty szczepionkę przeciw COVID-19 - w tym 1-dawkową COVID-19 Vaccine Janssen (Johnson & Johnson)),
jest to szczepionka mRNA,
z uwagi na brak niezbędnych badań, lek nie powinien być podawany kobietom w ciąży i karmiącym,
planowanie ciąży należy odłożyć na 2 miesiące od podania drugiej dawki leku,
przeciwwskazaniem do podania szczepionki jest nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu,
szczepionka przeszła trzy fazy badań klinicznych i otrzymała rejestrację w UE,
skuteczność szczepionki to ok. 95%,
pełna deklarowana skuteczność pojawia się 7 dni po przyjęciu drugiej dawki,
do Polski ma trafić łącznie 16,74 mln dawek leku.
Spikevax (Moderna)
szczepionka Moderny przeznaczona jest dla osób w wieku 12 lat i starszych,
lek podaje się w dwóch dawkach po 0,5 ml przy zachowaniu odstępu od 28 dni (nie dłużej niż 42 dni) między dawkami,
trzecia dawka szczepionki Spikevax (dawka dodatkowa, uzupełniająca) zalecana jest wyłącznie osobom z zaburzeniami odporności (otrzymującym aktywne aktywne leczenie przeciwnowotworowe, po przeszczepach narządów przyjmującym leki immunosupresyjne lub terapie biologiczne, po przeszczepie komórek macierzystych w ciągu ostatnich 2 lat, z umiarkowanymi lub ciężkimi zespołami niedoborów odporności, z zaawansowanym lub nieleczonym zakażeniem wirusem HIV, przyjmującym duże dawki sterydów, osobom dializowanym); dodatkowa dawka powinna być podana nie wcześniej niż 28 dni od drugiej dawki szczepionki,
osoba, która przyjęła dwie dawki Spikevax i spełnia warunki określone w Komunikacie nr 14 Ministra Zdrowia (osoby powyżej 18. roku życia), po upływie minimum 6 miesięcy od drugiej dawki Spikevax, może doszczepić się szczepionką od Pfizer (Comirnaty) (tzw. dawka przypominająca, booster),
jest to szczepionka mRNA,
z uwagi na brak badań, lek nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży i karmiących,
kobiety planujące ciąże powinny poradzić się lekarza przed przyjęciem szczepionki,
przeciwwskazaniem do podania szczepionki jest nadwrażliwość na którykolwiek ze składników leku (ze szczególnym uwzględnieniem PGE lub uczulenia na polisorbaty),
szczepionka przeszła trzy fazy badań klinicznych i otrzymała rejestrację w UE,
skuteczność ok. 94%,
pełna deklarowana skuteczność pojawia się po 14 dniach od przyjęcia drugiej dawki,
do Polski ma trafić łącznie 6,69 mln dawek leku.
Vaxzevria (AstraZeneca)
szczepionka od AstraZeneca to pierwsza dostępna w Polsce szczepionka wektorowa, technologia oparta jest na wykorzystaniu adenowirusa szympansiego,
zgodnie z Kartą Charakterystyki Produktu - przeznaczona dla osób w wieku 18 lat i starszych,
podanie szczepionki w okresie ciąży można rozważyć jedynie, jeśli potencjalne korzyści przewyższają jakiekolwiek potencjalne ryzyko dla matki i płodu, na ten moment nie wiadomo czy lek przenika do mleka matki,
szczepionkę podaje się w dwóch dawkach po 0,5 ml przy zachowaniu odstępu od 35 dni (nie dłużej jednak niż do 84 dnia) między dawkami,
osoba, która przyjęła dwie dawki Vaxzevria i spełnia warunki określone w Komunikacie nr 14 Ministra Zdrowia (osoby powyżej 18. roku życia), po upływie minimum 6 miesięcy od drugiej dawki Vaxzevria, może doszczepić się szczepionką od Pfizer (Comirnaty) (tzw. dawka przypominająca, booster),
szczepionka przeszła trzy fazy badań klinicznych i otrzymała rejestrację w UE,
skuteczność ok. 67% (uważa się, że szczepionka ma większą skuteczność (ok. 81%, jeśli jest podawana w schemacie uwzględniającym drugą dawkę po 3 miesiącach od pierwszej),
pełna deklarowana skuteczność pojawia się 15 dni po przyjęciu drugiej dawki,
do Polski ma trafić 16 mln dawek szczepionki.
COVID-19 Vaccine Janssen (Johnson&Johnson)
kolejna szczepionka wektorowa, w odróżnieniu od szczepionki od AstraZeneca, Janssen zawiera ludzki, a nie szympansi adenowirus,
przeznaczona dla osób w wieku 18 lat i starszych,
podanie szczepionki w okresie ciąży można rozważyć jedynie, jeśli potencjalne korzyści przewyższają jakiekolwiek potencjalne ryzyko dla matki i płodu, na ten moment nie wiadomo czy lek przenika do mleka matki,
szczepionkę podaje się w dawce jednorazowej 0,5 ml, a ochrona jest zapewniona już po 14 dniach od szczepienia,
osoba, która spełnia warunki określone w Komunikacie nr 14 Ministra Zdrowia (osoby powyżej 18. roku życia), po upływie minimum 6 miesięcy od przyjęcia szczepionki COVID-19 Vaccine Janssen, może doszczepić się szczepionką od Pfizer (Comirnaty) (tzw. dawka przypominająca, booster),
Komitet ds. Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi Europejskiej Agencji Leków (CHMP EMA) uznał, że zasadnym jest rozważenie zastosowania u osób w wieku 18 lat i starszych dawek przypominających szczepionki firmy Janssen co najmniej 2 miesiące po podaniu pierwszej dawki. Powyższe zalecenie wynika z danych wskazujących na wzrost miana przeciwciał u osób dorosłych po zastosowaniu dawki przypominającej w odstępie co najmniej 2 miesięcy od podania pierwszej dawki (jak do tej pory, w Polsce szczepionka przypominająca przysługuje pacjentom dopiero po min. 6 miesiącach od przyjęcia pierwszej dawki),
choć szczepionkę należy przechowywać i przewozić w stanie zamrożonym w temperaturze od -25°C do -15° (w takiej temperaturze lek zachowuje ważność przez 2 lata), może być przechowywana w lodówce w temperaturze od 2°C do 8°C jednorazowo przez okres do 3 miesięcy,
szczepionka przeszła trzy fazy badań klinicznych i otrzymała rejestrację w UE,
skuteczność ok. 66%,
pełna deklarowana skuteczność pojawia się po 28 dniach od przyjęcia szczepionki,
do Polski ma trafić 17 mln dawek szczepionki.
Nuvaxovid (białkowa z adiuwantem)
pierwsza na rynku szczepionka na koronawirusa oparta na technologii rekombinowanego białka,
zawiera białko S (ang. spike) koronawirusa SARS-CoV-2 wytwarzane metodą rekombinacji DNA przy użyciu systemu ekspresyjnego bakulowirusa w linii komórek owadzich Sf9 pochodzącej z komórek gatunku Spodoptera frugiperda i adiuwant w postaci wyciągu z Quillaja saponaria Molina (Mydłodrzew właściwy),
przeznaczona dla osób w wieku 12 lat i starszych,
podanie szczepionki w okresie ciąży można rozważyć jedynie, jeśli potencjalne korzyści przewyższają jakiekolwiek potencjalne ryzyko dla matki i płodu, na ten moment nie wiadomo czy lek przenika do mleka matki,
podawana jest domięśniowo w cyklu obejmującym 2 dawki po 0,5 ml każda. Zaleca się podanie drugiej dawki po upływie 3 tygodni od podania pierwszej dawki,
nieotwartą szczepionkę należy przechowywać w temperaturze od 2°C do 8°C, w zewnętrznym opakowaniu tekturowym, w celu ochrony przed światłem,
szczepionka przeszła trzy fazy badań klinicznych i otrzymała rejestrację w UE,
skuteczność ok. 90%.
Jaką szczepionkę przypominającą (booster) wybrać?
Wszystkie osoby powyżej 12. roku życia mogą przyjąć dawkę przypominającą szczepionki tzw. booster. Skierowanie wystawiane jest automatycznie po upływie 5 miesięcy od ukończenia pełnego cyklu szczepienia podstawowego.
Na dawkę przypominającą możemy umówić się w punkcie szczepień lub za pośrednictwem konta IKP. W obu przypadkach Pacjent ma możliwość wybory boostera między szczepionką Pfizera (Comirnaty), Moderny (Spikevax), a od 1 marca również Novavax (Nuvaxovid). W tabeli poniżej podano nazwy boosterów w zależności od przeprowadzonego początkowego cyklu szczepień:

Źródło: ezdrowie/gov.pl
Jak długo ważny jest paszport covidowy?
Dotąd certyfikat covidowy zwany też paszportem covidowym był ważny przez rok od przyjęcia drugiej dawki szczepionki, a w przypadku szczepionki Johnson & Johnson – pierwszej i jedynej dawki. Od listopada 2021 r. Minister Zdrowia zdecydował o wydłużeniu ważności certyfikatów o kolejne 365 dni dla osób, które przyjęły dawkę przypominającą szczepionki (booster).
Zgodnie z przepisami przyjętymi przez Komisję Europejską w grudniu 2021 r. unijny certyfikat covidowy będzie ważny przez 9 miesięcy (270 dni), a nie jak obecnie przez rok. Nowe przepisy będą obowiązywać 27 krajów UE od 1 lutego 2022 roku. Do tego czasu w całej UE mają zostać dostosowane aplikacje mobilne używane do weryfikacji cyfrowych certyfikatów COVID.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia, od kwietnia 2022 r. certyfikaty covidowe w przypadku osób, które przyjęły trzecią dawkę szczepionki są bezterminowe.
Czy kobiety w ciąży mogą szczepić się na COVID-19?
18 stycznia 2022 r. Europejska Agencja Leków (EMA) podała, że szczepionki przeciw Covid-19 oparte na technologii mRNA nie powodują powikłań ciążowych u przyszłych matek i ich dzieci. Jest to ocena danych z badań obejmujących ok. 65 tys. ciąż na różnych etapach.
Po podaniu szczepionki mRNA - Comirnaty (Pfizer-BioNTech) i Spikevax (Moderna) - nie stwierdzono u ciężarnych kobiet żadnych oznak zwiększonego ryzyka powikłań, poronień, przedwczesnych skutków ubocznych u nienarodzonych dzieci.
Część krajów UE poparło już stosowanie szczepionek przeciw Covid-19 u kobiet w ciąży, a wsparcie EMA dla szczepionek mRNA może wzmocnić kampanię szczepień ciężarnych w mniejszych krajach, które polegają na wiedzy naukowej regulatora, jakim jest EMA.
Według aktualnych wytycznych, w Polsce rozważa się podanie szczepionki przeciw COVID-19 kobiecie ciężarnej, jedynie wówczas, gdy w opinii lekarza korzyść ze szczepienia przewyższa jakiekolwiek ryzyko dla matki i dziecka.
Kto może przyjąć czwartą dawkę szczepionki na COVID-19?
Od 16 września 2022 r. czwartą dawką szczepionki zaszczepić się mogą wszystkie osoby powyżej 12. roku życia, które przyjęły podstawowy schemat szczepienia i pierwszy booster.
2022-12-08
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 08.12.2022 08:47:16
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.