Antykoncepcja hormonalna pojawiła się na rynku już w latach 60. XX wieku. W miarę upływu lat poznaliśmy jej blaski i cienie. Obecnie wiadomo, że jednym z najpoważniejszych skutków ubocznych stosowania antykoncepcji hormonalnej może być tzw. zakrzepica. Czy każda pacjentka powinna obawiać się zakrzepicy? Czy można jej zapobiegać? Jak rozpoznać i leczyć zakrzepicę?
Spis treści
Czy każdy rodzaj antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko zakrzepicy?
Antykoncepcja dwuskładnikowa - druga strona medalu
Kto jest zagrożony zakrzepicą?
Czy można zapobiec zakrzepicy przy antykoncepcji?
Czym jest zakrzepica?
Żylna choroba zatorowo-zakrzepowa obejmuje kilka jednostek chorobowych, jednak najczęstszą wśród pacjentek stosujących antykoncepcję hormonalną jest zakrzepica żył głębokich. Dochodzi do niej przez powstanie skrzepliny blokującej przepływ krwi w naczyniu żylnym — najczęściej w obrębie kończyny dolnej. Bezpośrednim skutkiem zakrzepicy jest obrzęk (zwłaszcza, jeśli różnica obwodu kostek przekracza 3 cm), ból nasilający się podczas ucisku, chodzenia i przemijający podczas odpoczynku lub uniesienia kończyny, zaczerwienienie i zacieplenie kończyny, a także gorączka lub stan podgorączkowy.
Zakrzepica żył głębokich może prowadzić, np. do zatorowości płucnej i innych powikłań zakrzepowych, dlatego jest wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej.
Czy każdy rodzaj antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko zakrzepicy?
Różnorodność antykoncepcji hormonalnej jest duża i warto wiedzieć, że tylko niektóre jej rodzaje zwiększają ryzyko zakrzepicy. Największą rolę przypisuje się komponencie estrogenowej — estrogeny prawdopodobnie mogą wpływać na równowagę układu krzepnięcia, a także ujawniać wrodzone zaburzenia związane z krzepliwością krwi.
Estrogeny wchodzą w skład tabletek dwuskładnikowych, plastrów antykoncepcyjnych oraz krążków dopochwowych. Mimo że większość dowodów naukowych na występowanie zakrzepicy opiera się na badaniach nad postacią doustną, uważa się, że ryzyko może być zwiększone również w przypadku plastrów i krążków.
Obecnie wiadomo już też, że nie tylko komponenta estrogenowa i jej dawka ma wpływ na ryzyko zakrzepowe, ale również dawka i rodzaj połączonego z nią progestagenu. Jak pokazują aktualne dane naukowe, ryzyko wystąpienia zakrzepicy jest nieznacznie wyższe w przypadku antykoncepcji zawierającej dezogestrel, cyproteron, gestoden i drospirenon niż lewonorgestrel.
Ryzyko związane z zakrzepicą można więc obniżyć stosując antykoncepcję hormonalną z możliwie najniższą dawką pochodnej estrogenowej. U osób obciążonych ryzykiem wystąpienia zakrzepicy preferowana jest doustna antykoncepcja jednoskładnikowa (niezawierająca estrogenów) lub wkładki domaciczne z lewonorgestrelem. Jeśli w Twoim przypadku antykoncepcja hormonalna jest przeciwwskazana, rozwiązaniem mogą być np. spirale bezhormonalne lub metody mechaniczne.
Antykoncepcja dwuskładnikowa - druga strona medalu
Po pierwsze, choć opinia estrogenów w tym kontekście jest nieco zszargana, należy pamiętać, że epizody zakrzepicy wciąż są jednym z rzadkich działań niepożądanych antykoncepcji. Po drugie, zastosowanie tabletki z dwoma rodzajami hormonów ułatwia organizmowi pacjentki utrzymanie równowagi hormonalnej, a u pacjentek doświadczających krwawień śródcyklicznych komponenta estrogenowa zapewnia większą stabilność mięśniówki macicy. Z tego powodu jest również wskazana w przypadkach wypadania macicy. Dodatek estrogenów pozwala także zmniejszyć niezbędną do skuteczności antykoncepcji dawkę progestagenu i zrównoważyć tym samym jego efekty uboczne.
Jak widać, nie da się jednogłośnie ustalić, który rodzaj antykoncepcji hormonalnej jest najbezpieczniejszy. Warunkuje to szereg czynników, do których zaliczamy wiek pacjentki, stan zdrowia, obciążenia genetyczne, a także styl życia i preferencje dotyczące stosowanego leku. Ostateczną decyzję w porozumieniu z pacjentką zawsze powinien podjąć lekarz prowadzący.
Kto jest zagrożony zakrzepicą?
Pacjentki niejednokrotnie rezygnują ze stosowania antykoncepcji hormonalnej, słysząc, że są pięciokrotnie bardziej narażone na zakrzepicę. Warto jednak wiedzieć, że ryzyko wystąpienia zakrzepicy u osób bez dodatkowych obciążeń zdrowotnych wynosi około 0,05%. Stosowanie dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej rzeczywiście zwiększa je około 3-5 razy, ale nadal jest to niewielki odsetek. Dla porównania podróż samolotem zwiększa ryzyko zakrzepowe 2-4 razy, otyłość nawet 2,5-krotnie, a palenie tytoniu nawet 3,3-krotnie.
Do znaczącego podwyższenia ryzyka zakrzepowego dochodzi, gdy stosowanie antykoncepcji jest połączone z dodatkowymi czynnikami ryzyka, takimi jak m.in.:
wiek powyżej 35. roku życia,
otyłość (BMI >30),
historia zakrzepicy w rodzinie,
długotrwałe unieruchomienie (np. po urazie, zabiegu chirurgicznym),
palenie papierosów (lub zaprzestanie palenia przed upływem roku),
siedzący tryb życia,
okres połogu, czyli pierwszych 21 dni po porodzie.
Stosowanie antykoncepcji hormonalnej dwuskładnikowej przez pacjentki palące zwiększa ryzyko prawie 9-krotnie, a u osób z otyłością między 10 a 24 razy. Te jaskrawe przykłady pokazują, że to unikanie dodatkowych czynników ryzyka jest podstawową formą zapobiegania epizodom zakrzepowym w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej.
Czy można zapobiec zakrzepicy przy antykoncepcji?
Antykoncepcja hormonalna powinna być indywidualnie dobrana do potrzeb i stanu zdrowia pacjentki. W części przypadków lekarz może zaproponować pakiet badań laboratoryjnych, które ułatwią dobór odpowiedniego leku. Nie ma jednej, najbezpieczniejszej metody antykoncepcyjnej, którą można polecić wszystkim pacjentkom - najlepszą formą zapobiegania zakrzepicy jest unikanie dodatkowych czynników ryzyka, a zatem:
zaprzestanie palenia tytoniu (więcej informacji w artykule: Jak skutecznie rzucić palenie?),
zmniejszenie masy ciała do wartości prawidłowego BMI,
unikanie siedzącego trybu życia i regularna aktywność fizyczna,
systematyczne badania laboratoryjne.
Nie dotarliśmy do żadnych rekomendacji, w których zaleca się profilaktyczne stosowanie konkretnych leków lub suplementów diety podczas przyjmowania antykoncepcji hormonalnej.
Jak leczyć zakrzepicę?
Podejrzenie zakrzepicy weryfikowane jest najczęściej poprzez badanie poziomu D-dimerów, czyli cząsteczek powstałych w wyniku rozpadu zakrzepu w naczyniu krwionośnym. Poziom D-dimerów określa się jako prawidłowy przy wartości <500 μg/l u pacjentów do 50 r.ż. Z wiekiem przedział ten poszerza się o 100 μg/l na każde 10 lat życia — np. u osoby 60-letniej prawidłowy poziom D-dimerów to już maksymalnie 600 μg/l. Warto jednak pamiętać, że normy laboratoryjne mogą się różnić w zależności od metody pomiarowej i to lekarz dokonuje interpretacji wyników.
Leczenie zakrzepicy żył głębokich opiera się głównie na trzech grupach leków przeciwzakrzepowych (dostępnych na receptę):
heparyny drobnocząstęczkowe, np. enoksaparyna (np. Clexane, Neoparin),
nowe doustne leki przeciwzakrzepowe: rywaroksaban (np. Xarelto), dabigatran (np. Pradaxa) oraz apiksaban (np. Eliquis),
antagoniści witaminy K, np. acenokumarol (np. Acenokumarol WZF, Sintrom) i warfaryna (np. Warfin).
W aptekach dostępne są również leki bez recepty, które mają wpływ na krzepliwość krwi oraz stan naczyń krwionośnych. Należą do nich:
leki z kwasem acetylosalicylowym w małej dawce tj. 75 mg, 100 mg, 150 mg (np. Acard, Anacard medica, Aspirin Cardio, Polocard) - ich stosowanie zalecane jest jednak w profilaktyce udaru i zawałów u pacjentów z obciążeniami układu krwionośnego, ponieważ w przeciwieństwie do wymienionych wyżej leków przeciwzakrzepowych, nie działają w układzie żylnym, a w układzie tętniczym,
leki z wyciągami ziołowymi, np. z ruszczyka kolczastego (np. Cyclo 3 Fort), kasztanowca zwyczajnego (np. Venescin Forte) oraz diosminą (np. Phlebodia, Diosminex max), które mają działanie zwiększające elastyczność naczyń krwionośnych, zmniejszając obrzęki i ból kończyn dolnych towarzyszące niewydolności żylnej i żylakom.
Źródła
Dragoman MV, Tepper NK, Fu R, Curtis KM, Chou R, Gaffield ME. A systematic review and meta-analysis of venous thrombosis risk among users of combined oral contraception. Int J Gynaecol Obstet. 2018
Oedingen C, Scholz S, Razum O. Systematic review and meta-analysis of the association of combined oral contraceptives on the risk of venous thromboembolism: The role of the progestogen type and estrogen dose. Thromb Res. 2018
de Bastos M, Stegeman BH., Rosendaal FR., Van Hylckama Vlieg A, Helmerhorst FM, Stijnen T, Dekkers OM. Combined oral contraceptives: venous thrombosis. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014
Cameron C. i wsp.: Hormonal contraception and thrombotic risk: A multidisciplinary approach. Pediatrics 2011.
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 27.02.2023 11:52:00
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.