Zaburzenia miesiączkowania

Czym jest cykl menstruacyjny?

Cykl menstruacyjny (cykl miesiączkowy) to regulowane hormonami, powtarzające się zmiany zachodzące w organizmie kobiety w wieku rozrodczym. Cykl ten składa się z 4 faz: menstruacji, fazy folikularnej, owulacji i fazy lutealnej. Jego długość liczy się od pierwszego dnia krwawienia (miesiączki, potocznie zwanej też okresem) do ostatniego dnia przed następną miesiączką.

Kiedy mamy do czynienia z zaburzeniami miesiączkowania?

• cykl trwa krócej niż 21 dni,
• cykl trwa dłużej niż 35 dni,
• miesiączka trwa dłużej niż 8 dni,
• czas trwania kolejnych cyklów jest nieregularny,
• przez dłuższy czas nie występuje miesiączka,
• występują bardzo bolesne i obfite miesiączki,
• występuje plamienie (krwawienie śródcykliczne), co w niektórych przypadkach może być naturalnym objawem, np. w czasie owulacji lub podczas początkowych miesięcy stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Nieregularne miesiączki mogą być stanem fizjologicznym na początku miesiączkowania u młodych dziewcząt oraz w okresie menopauzy i przedmenopauzalnym.

Jakie mogą być przyczyny zaburzeń miesiączkowania?

• Stres, intensywny wysiłek fizyczny, nadmierna utrata masy ciała - czynniki te często powodują obniżenie stężenia hormonu luteinizującego (LH) i folikulotropowego (FSH), co jest przyczyną zaburzeń owulacji i prowadzi do braku miesiączki
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) - zaburzenie hormonalne charakteryzujące się występowaniem rzadkiej owulacji (mniej niż 6 razy w roku) lub brakiem owulacji
• Choroby tarczycy - w przypadku niedoczynności tarczycy zwiększone jest wydzielanie tyreotropiny (TSH) i prolaktyny, a w nadczynności estrogenów i hormonu luteinizującego (LH), co w obu przypadkach przekłada się na skąpe i rzadkie miesiączki
• Schorzenia przysadki (akromegalia, gruczolaki), kory nadnerczy (choroba Addisona, hiperkortyzolemia, guzy) lub przytarczyc
• Stosowanie niektórych leków, np. przeciwdepresyjnych, nasennych, stosowanych w leczeniu nadciśnienia, glikokortykosteroidów oraz antybiotyków
• Przedwczesne wygasanie czynności jajników – jeśli nieregularne miesiączki pojawiają się przed 40 rokiem życia w towarzystwie charakterystycznych dla menopauzy objawów, takich jak uderzenia gorąca

Jakie badania wykonać przy zaburzeniach cyklu menstruacyjnego?

• Oznaczenie progesteronu - pozwala określić czy wystąpiła owulacja oraz zdiagnozować guzy nadnerczy
• Badanie tarczycy - oznaczenie stężenia hormonu tyreotropowego (TSH), trójjodotyroniny (FT3), tyroksyny (FT4), przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) i przeciwciał przeciwko peroksydazie (anty-TPO)
• Oznaczenie estradiolu - pozwala ocenić funkcjonowanie jajników i przebieg przekwitania
• Badanie poziomu hormonu luteinizującego (LH)
• Badanie poziomu hormonu folikulotropowego (FSH)
• Oznaczenie poziomu prolaktyny
• USG ginekologiczne - pozwala m.in. na stwierdzenie policystycznej struktury jajników

Na badania hormonów zwykle dostaje się skierowanie od lekarza prowadzącego. Dodatkowo warto prowadzić samoobserwację cyklu miesiączkowego (długość poszczególnych faz cyklu, właściwości śluzu szyjkowego i temperatura ciała), która może być przydatna w rozpoznawaniu niektórych chorób.

Jak leczyć zaburzenia miesiączkowania?

Zaburzenia miesiączkowania leczy się głównie przy pomocy leków dostępnych na receptę pod obserwacją ginekologa lub endokrynologa.

Hormonalne środki antykoncepcyjne

Regulują cykl miesiączkowy i pozwalają kontrolować objawy zaburzeń hormonalnych. Niestety odstawienie tych leków może powodować powrót dolegliwości obserwowanych przed ich zastosowaniem. Istnieje kilka rodzajów preparatów antykoncepcyjnych:

• tabletki jednoskładnikowe, np. Cerazette, Slinda,
• tabletki dwuskładnikowe, np. Belara, Qlaira, Yasmin, Vines,
• zastrzyki, np. Depo-Provera,
• plastry, np. Evra,
• implanty, np. Implanon Nxt,
• krążki dopochwowe, np. Nuvaring,
• wkładki wewnątrzmaciczne, np. Kyleena, Mirena.

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)

Przede wszystkim stosowana w celu ograniczenia nieprzyjemnych objawów towarzyszących menopauzie, ale znalazła również zastosowanie w kontroli nieregularnych cykli miesiączkowych i leczeniu braku miesiączki. Polega na uzupełnianiu estrogenów, które są w niewystarczającej ilości wytwarzane przez organizm kobiety. Hormonalna terapia zastępcza może być podawana:

• doustnie, np. Cyclo-Progynova, Duphaston,
• dopochwowo w postaci maści, kremów lub globulek i tabletek, np. Oekolp, Oekolp Forte, Gynoflor, Ovestin,
• przez skórę w postaci aerozolu, np. Lenzetto lub w postaci plastrów transdermalnych, np. Systen Conti, Estroplast, Climara,
• domięśniowo w formie zastrzyku, np. Gynodian Depot.

Progestageny

Leki z tej grupy zawierają syntetyczne substancje o podobnej budowie i działaniu do progesteronu wytwarzanego w organizmie. Stosowane w leczeniu zaburzeń miesiączkowania związanych z niedoborem progesteronu, takich jak brak lub bolesne owulacje, brak miesiączki oraz częste i obfite krwawienie. Do leków o działaniu progestagennym zaliczamy m.in. Orgametril, Luteina i Provera.

Agoniści dopaminy

Leki należące do tej grupy hamują wydzielanie prolaktyny poprzez oddziaływanie na receptory dopaminy w organizmie. Są wskazane w leczeniu hiperprolaktynemii związanej z brakiem lub skąpą miesiączką oraz nieregularnym cyklem. Do leków o takim działaniu należą m.in. Bromergon i Dostinex.

Leki rozkurczowe

Pomagają złagodzić skurczowe bóle brzucha często towarzyszące zaburzeniom miesiączkowania. Leki o działaniu rozkurczowym to:

• drotaweryna, np. No-Spa, Deespa,
• hioscyna, np. Buscopan, Scopolan.

Dostępne są również preparaty będące połączeniem leku rozkurczowego i przeciwbólowego (metamizolu lub paracetamolu), np. Scopolan compositum, Panadol Femina, Vemonis Femi.

Ziołowe preparaty na zaburzenia cyklu miesiączkowego

• Niepokalanek mnisi - wyciąg z owoców tej rośliny pomaga ograniczyć objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i uregulować cykl miesięczny. Zawarte w nim substancje hamują wydzielanie prolaktyny i hormonu luteinizującego (LH), a zwiększają wydzielanie folikulotropowego (FSH). Preparaty lecznicze zawierające wyciąg z niepokalanka to m.in. Castagnus i Cyclodynon
• Tasznik pospolity - wyciąg z ziela tasznika jest bogaty w fitosterole i tradycyjnie stosowany w celu zahamowania obfitych i długich miesiączek, szczególnie w okresie dojrzewania i pokwitania
• Rdest ostrogorzki - wyciągi alkoholowe z ziela rdestu, dzięki zawartości garbników i flawonoidów wspomagają zahamowanie obfitych krwawień i wspierają regulację cyklu miesiączkowego
• Krwawnik pospolity - ziele krwawnika jest tradycyjnie stosowane w łagodzeniu bolesnego miesiączkowania i stanów skurczowych macicy oraz w przypadku zatrzymania miesiączkowania spowodowanego np. przez stres

Leki homeopatyczne na zaburzenia miesiączkowania

Składy homeopatycznych produktów leczniczych przeznaczonych do stosowania wspomagająco w zaburzeniach miesiączkowania oparte są na składnikach roślinnych (m.in. ziele niepokalanka mnisiego, kalina koralowa, bób Świętego Ignacego, kosaciec różnobarwny, lilia tygrysia, konyza kanadyjska), w charakterystycznych dla homeopatii bardzo dużych rozcieńczeniach. Do takich preparatów należą m.in: Hormeel SNT, Mastodynon i Mastodynon N.

Suplementacja w zaburzeniach miesiączkowania

Poza klasyczną farmakoterapią można wdrożyć również suplementację, która odpowiednio dobrana może pomóc przywrócić prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego.

• Inozytol, czyli witamina B8, włączona do suplementacji może prowadzić do zwiększenia częstotliwości owulacji, przywrócenia regularnych miesiączek oraz redukcji insulinooporności, dzięki czemu szczególnie sprawdza się we wspomaganiu leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS)
• Olej z wiesiołka zawiera kwas gamma linolenowy (GLA), za którego sprawą bierze udział w syntezie prostaglandyn mających wpływ na wiele procesów zachodzących w organizmie, dzięki czemu może wspomagać leczenie nieregularnych i bolesnych miesiączek, PCOS oraz zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)
• Kwas foliowy, czyli witamina B9, to niezbędny w diecie kobiet w wieku rozrodczym składnik. Badania wykazały, że suplementacja kwasu foliowego w dawce 700 μg/dzień zwiększa liczbę cykli owulacyjnych, co może wspomóc leczenie zaburzeń miesiączkowania związanych z nieczęstymi owulacjami, np. przy chorobach tarczycy lub PCOS