Borelioza to przenoszona przez kleszcze bakteryjna choroba zakaźna. Po zakażeniu boreliozą może pojawić się rumień w miejscu ukąszenia i objawy grypopodobne, a w kolejnych miesiącach m.in. bóle stawów, drętwienie kończyn, paraliż jednej strony twarzy czy zaburzenia pamięci. W leczeniu boreliozy stosuje się antybiotyki oraz wspomagająco również rośliny. Jak boreliozę leczy się u kobiet w ciąży i karmiących piersią? Co zrobić, gdy to zwierzę zachoruje na boreliozę?
Spis treści
Jak można zakazić się boreliozą?
Jak leczyć boreliozę i ile trwa kuracja?
Czy można całkowicie wyleczyć boreliozę?
Preparaty ziołowe w leczeniu boreliozy
Borelioza a ciąża i karmienie piersią
Czym jest borelioza?
Borelioza, znana także jako choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa, to przenoszona przez kleszcze choroba zakaźna wywołana przez bytujące w ich jelitach bakterie Borrelia burgdorferi, czyli krętki boreliozy. Borelioza razem z kleszczowym zapaleniem mózgu to najczęściej występujące choroby przenoszone przez kleszcze w Europie.
Jak można zakazić się boreliozą?
Do zakażenia boreliozą może dojść wyłącznie w wyniku ukąszeniu przez zakażonego kleszcza. Nie można zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub zakażonym zwierzęciem. Krętki boreliozy przedostają się z kleszcza do ludzkich tkanek oprzez jego ślinę. Badania wykazują, że zanim krętek boreliozy przedostanie się z jelita do śliny, może minąć nawet 36 godzin od momentu wkłucia. Z tego względu im szybciej kleszcz zostanie usunięty, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia boreliozą. W aptece dostępne są różne środki przeznaczone do bezpiecznego usuwania kleszczy.
Największa częstotliwość odnotowanych zakażeń przypada na okres od marca do czerwca oraz na wrzesień, kiedy aktywność życiowa kleszczy jest największa, ze względu na dobową temperaturę nie spadającą poniżej 5-7oC, brak upałów i zwiększoną wilgotność.
Obejrzyj film!
Jakie są objawy boreliozy?
Rozpoznanie boreliozy może sprawiać trudności ze względu na różnorodność i niespecyficzność objawów, ich podobieństwo do objawów innych chorób oraz długi czas od ukłucia przez kleszcza do pojawienia się niektórych dolegliwości. Postać wczesna boreliozy (pierwsze stadium) objawia się zwykle w ciągu miesiąca od ukąszeniu przez kleszcza (może również przebiegać bezobjawowo, co często ma miejsce u dzieci), wczesna rozsiana (drugie stadium) występuje zwykle w ciągu kilku miesięcy, natomiast postać przewlekła (trzecie stadium) po ponad 6 miesiącach, a nawet kilku latach.
Pierwsze stadium boreliozy
We wczesnej postaci boreliozy mogą wystąpić:
rumień wędrujący, czyli rozległe zaczerwienienie, najczęściej w miejscu wkłucia kleszcza, które zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 4 tygodni. Objaw ten występuje u ponad połowy zakażonych,
objawy grypopodobne, czyli bóle stawów i mięśni, gorączka, złe samopoczucie i ból głowy. Objawy te pojawiają się u ok. 40% zakażonych,
oraz bardzo rzadko (u mniej niż 1% zakażonych) - chłoniak limfocytowy skóry, czyli sinoczerwony, niebolesny guzek. Na ogół ujawnia się u dzieci na skórze małżowiny, karku, brodawki sutkowej czy w okolicy moszny.
Drugie stadium boreliozy
Wczesne rozsiane stadium choroby charakteryzuje się osłabieniem organizmu i odwracalnym zajęciem narządów:
układu sercowego, co może powodować m.in. zaburzenia rytmu serca i ból w klatce piersiowej,
układu nerwowego, co często prowadzi do objawów, takich jak bóle głowy, sztywność karku, paraliż jednej strony twarzy, a czasem również zaburzenia pamięci oraz problemy z koncentracją,
układu kostno-stawowego, co objawia się bólem stawów, najczęściej kolanowego.
Trzecie stadium boreliozy
Przy nieleczonym zakażeniu, może dojść do trwałego uszkodzenia narządów i pojawienia się objawów przewlekłych, takich jak:
przewlekłe zanikowe zapalenie skóry, czyli sinoczerwone przebarwienia skóry z jej zanikiem, zwykle występujące jednostronnie na kończynach (najczęściej nogach), a czasem na twarzy i tułowiu. Zmianom skórnym zwykle towarzyszy ból, świąd i pieczenie,
przewlekłe postacie zapalenia stawów, które najczęściej obejmują duże stawy (kolanowe, skokowe, biodrowe, łokciowe, nadgarstkowe). Są to stany nawracające, które trwają przez kilka tygodni i przebiegają z obrzękiem, uciepleniem i zaczerwienieniem stawu. U dzieci może być to jedyny objaw boreliozy,
zapalenie mięśnia sercowego, które najczęściej występuje pod postacią bloków przedsionkowo-komorowych oraz zaburzeń czynności serca,
neuroborelioza, która obejmuje zmiany, takie jak obwodowa neuropatia z zaburzeniami czucia, bólami korzeniowymi i niedowładami, a u mniej niż 0,1% chorych może wystąpić zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. Zdarza się również zajęcie przez krętki boreliozy oczu, co może objawiać się mętami w ciele szklistym, światłowstrętem czy podwójnym widzeniem.
Jak zdiagnozować boreliozę?
Wczesną boreliozę diagnozuje się wyłącznie na postawie obecności rumienia wędrującego, natomiast późniejsze stadia na podstawie objawów w połączeniu z dodatnimi wynikami badań serologicznych, które mogą być refundowane przez NFZ pod warunkiem, że skierowanie wystawi lekarz chorób zakaźnych (do którego również trzeba mieć skierowanie). Badania w kierunku boreliozy można wykonać również prywatnie.
Badania serologiczne w kierunku boreliozy
Są to jedyne zalecane przez Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (PTEiLChZ) badania na boreliozę. Polegają na wykrywaniu obecności przeciwciał przeciw bakteriom Borrelia. Badane są przeciwciała IgM, które pojawiają się zazwyczaj po 4-6 tygodniach od zakażenia oraz IgG, które pozostają w organizmie na długo po zakażeniu. Są to badania dwuetapowe:
Elisa to test ilościowy, który wykonuje się w pierwszej kolejności,
Western blot to test jakościowy, który wykonuje się, aby potwierdzić dodatni lub wątpliwy wynik badania metodą Elisa.
Obecność przeciwciał nie jest jednak oczywistym dowodem boreliozy, ponieważ często występują one również we krwi osób zdrowych, których organizm samodzielnie zwalczył infekcję w przeszłości. Ponadto pozytywnych wyników można oczekiwać dopiero po 4 tygodniach od zakażenia, dlatego przeprowadzanie takich badań po kilku dniach od ukłucia przez kleszcza nie da prawidłowych wyników.
Badanie metodą PCR (reakcji łańcuchowej polimerazy) na boreliozę
Nie jest to oficjalnie uznany w diagnostyce boreliozy test, ponieważ nie posiada jeszcze standaryzacji. Polega na wykrywaniu materiału genetycznego (DNA) bakterii Borrelii. Badanie może być wykonywane z płynu stawowego, wycinku skóry w obrębie rumienia lub płynu mózgowo-rdzeniowego, ponieważ jest skuteczne w przypadku badania próbki pobranej z miejsca zajętego przez bakterie. W związku z tym badania metodą PCR nie powinno wykonywać się z krwi, jako że zazwyczaj nie jest ona objęta infekcją w przebiegu boreliozy.
Test transformacji limfocytów (LTT) na boreliozę
Ze względu na brak standaryzacji, również nie jest to oficjalnie uznany w diagnostyce boreliozy test. Polega na badaniu obecności we krwi specyficznych limfocytów T wytwarzanych przez układ odpornościowy w odpowiedzi na zakażenie bakteriami Borrelii.
Badanie można wykonać w diagnozie przetrwałej i rozsianej boreliozy, jeśli wyniki badań serologicznych wyszły negatywne oraz monitorowaniu skuteczności leczenia, ponieważ po upływie 4-6 tygodni od leczenia ilość badanych limfocytów ulega zmniejszeniu.
Test CD57+/CD3- na boreliozę
Podobnie jak test LTT i metoda PCR, badanie to nie ma jeszcze standaryzacji, przez co nie jest oficjalnie uznane w diagnostyce boreliozy. Polega na badaniu obecności we krwi specyficznych limfocytów CD57+/CD3- wytwarzanych przez układ odpornościowy w odpowiedzi na zakażenie bakteriami Borrelii. Uzyskane w badaniu wartości mogą odzwierciedlać stopień zakażenia.
Test ten może być wykonany jako pomocniczy w monitorowaniu leczenia oraz w diagnostyce boreliozy z negatywnymi wynikami badań serologicznych, której objawy trwają dłużej niż rok. Testu CD57+/CD3- nie wykonuje się u dzieci, ponieważ nie zostały ustalone dla nich wartości referencyjne.
Obejrzyj film!
Jak leczyć boreliozę i ile trwa kuracja?
Leczenie boreliozy trwa od 14 do 28 dni w zależności od stadium choroby i opiera się na stosowaniu antybiotyków, takich jak:
doksycyklina, np. Doxycyclinum TZF, Unidox Solutab,
ceftriakson, np. Ceftriaxone TZF,
amoksycylina (leczenie rumienia wędrującego w przypadku oporności na cefuroksym), np. Ospamox,
klarytromycyna, azytromycyna lub erytromycyna (jako antybiotyki drugiego rzutu, ze względu na mniejszą skuteczność)
W przypadku mnogiego pokłucia przez kleszcze w rejonie endemicznym (czyli w rejonie występowania większego odsetka zainfekowanych kleszczy), lekarz może zlecić profilaktyczne zastosowanie jednorazowej dawki doksycykliny (200 mg).
Jak zapobiec boreliozie?
Przebycie boreliozy nie daje odporności na ponowne zakażenie. Dotychczas nie opracowano również skutecznej i bezpiecznej dla ludzi szczepionki przeciw boreliozie. W związku z tym jedyną metodą profilaktyki boreliozy jest zapobieganie atakom kleszczy. Jeśli wybieramy się w miejsce, gdzie występują kleszcze, poza odpowiednim, osłaniającym skórę ubiorem, przed złapaniem kleszcza mogą uchronić nas dostępne w aptece repelenty, czyli środki odstraszające m.in. kleszcze, np. Mugga, Ultrathon.
Czy można całkowicie wyleczyć boreliozę?
Tak, borelioza to choroba bakteryjna, czyli możliwa do wyleczenia przy odpowiednio dobranej antybiotykoterapii. Zdarza się jednak, że przewlekłe objawy mogą nawracać lub utrzymywać się jakiś czas po zakończeniu leczenia, co może być spowodowane m.in. zmianą charakteru schorzenia na autoimmunologiczny.
Preparaty ziołowe w leczeniu boreliozy
Standardowe leczenie boreliozy można wspomóc preparatami roślinnymi, co należy skonsultować z lekarzem prowadzącym. Zioła zawarte w preparatach na boreliozę wykazują zwykle działanie pobudzające funkcjonowanie układu odpornościowego oraz antyoksydacyjne, co może przekładać się na redukcję stanów zapalnych i złagodzenie objawów, takich jak bóle stawów, złe samopoczucie oraz problemy z pamięcią i koncentracją. Do ziół stosowanych wspomagająco w boreliozie zaliczamy:
Rdestowiec japoński (Reynoutria japonica), który jest bogaty w resweratrol – antyoksydant wspierający regenerację układu nerwowego i kostno-stawowego, dzięki czemu sprawdzi się u osób zmagających się z neuroboreliozą.
Szczeć pospolita (Dipsacus fullonum), która zawiera m.in. kwas kawowy i chinowy, saponiny oraz alkaloidy, dzięki którym działa bakteriobójczo, przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Tradycyjnie szczeć była stosowana jako środek przeciwreumatyczny.
Czystek (Cistus creticus), który zawiera działające przeciwutleniająco polifenole, dzięki czemu hamuje rozwój stanów zapalnych i wspomaga układ odpornościowy.
Koci pazur (Uncaria tomentosa), który dzięki zawartości alkaloidów oksoindolowych pobudza funkcjonowanie układu odpornościowego.
Brodziuszkę wiechowatą (Andrographis paniculata), która zawiera m.in. saponiny i taniny, które wspierają prawidłową pracę układu odpornościowego oraz działają antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie.
Traganek błoniasty (Astragalus propinquus), który jest bogaty w saponiny, przez co wykazuje działanie immunostymulujące i przeciwzapalne. Traganek stanowi jedną z podstawowych roślin leczniczych stosowanych w tradycyjnej medycynie chińskiej.
Borelioza jest chorobą bakteryjną i nie jest leczona wyłącznie ziołami - wymaga prawidłowo dobranej antybiotykoterapii.
Borelioza a ciąża i karmienie piersią
Kobieta w ciąży lub karmiąca w przypadku zachorowania na boreliozę, powinna jak najszybciej otrzymać leczenie w postaci antybiotyków ß-laktamowych (amoksycylina lub cefuroksym), które nie wpływają negatywnie na płód ani dziecko karmione piersią, ponieważ w bardzo niewielkim stopniu przechodzą do mleka matki. U kobiety w ciąży leczonej antybiotykiem ryzyko przeniesienia boreliozy na płód jest bardzo małe.
Borelioza u zwierząt domowych
Objawy boreliozy u psów i kotów występują znacznie rzadziej niż u ludzi. Badania wykazały, że objawy pojawiają się u zaledwie 5% zarażonych psów w czasie od 2 do 5 miesięcy od zaatakowania przez kleszcza. W przypadku kotów nie dysponujemy dokładnymi danymi, co do ilości zachorowań, ale przesiewowe badania terenowe wykazują, że spora część kotów ma przeciwciała przeciw krętkom boreliozy, choć nie wykazywała objawów choroby.
Do najczęściej spotykanych objawów boreliozy u zwierząt należą:
kulawizna, czyli nierównomierność ruchu spowodowana odciążaniem przez zwierzę bolącej kończyny,
gorączka,
apatia i osowiałość,
brak apetytu.
Jeśli zaobserwujemy powyższe objawy u naszego pupila, który został wcześniej ukąszony przez kleszcze, należy udać się do weterynarza. W leczeniu boreliozy u zwierząt również stosuje się antybiotyki, np. doksycyklinę i amoksycylinę.
2023-04-12
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 12.04.2023 12:39:05
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.