Antybiotyki towarzyszyły nam w przyrodzie od zawsze i aż dziwne, że odkryliśmy ich zbawienne działanie dopiero w XX wieku. Początkowa radość szybko przerodziła się jednak w strach, ponieważ już wkrótce znane nam antybiotyki mogą przestać działać z powodu ich nierozważnego stosowania. Dlaczego tak się dzieje? Czy powinniśmy sięgać po antybiotyk przy każdym przeziębieniu? A leki osłonowe - ostatecznie lepiej je brać, czy to nie ma sensu? Wokół antybiotyków obrosło wiele mitów, więc gdzie leży prawda?
Obejrzyj film!
Czym są antybiotyki?
Antybiotyki to bardzo szeroka grupa leków, których wspólną cechą jest zdolność zabijania bakterii lub hamowania ich wzrostu. Oznacza to, że są one skuteczne w chorobach wywołanych przez bakterie, a nie wirusy (które atakują nas znacznie częściej). Antybiotyki wytwarzane są przez organizmy występujące naturalnie w przyrodzie (baterie i grzyby), chociaż obecnie do tej grupy leków zalicza się także „antybiotyki półsyntetyczne”, których budowa została nieznacznie zmodyfikowana w laboratorium.
Często od rodziny, znajomych czy z internetu dostajemy wiele porad w sprawie stosowania antybiotyków. Wyjaśniamy, które z nich są prawdą, a na które trzeba uważać.
Antybiotyk pomaga zwalczyć przeziębienie, grypę i opryszczkę.
MIT Antybiotyki stosuje się w leczeniu infekcji bakteryjnych, czasem także grzybiczych. Mogą być też stosowane profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi, zwłaszcza u pacjentów z obniżoną odpornością, wadami serca oraz u pacjentów onkologicznych. Należy pamiętać, że antybiotyki nigdy nie były i nie są skuteczne w chorobach wirusowych, takich jak przeziębienie, grypa czy opryszczka. Czasem zdarza się, że antybiotykami leczy się powikłania chorób wirusowych (np. nadkażenie bakteryjne przeziębienia lub grypy), ale nigdy samej choroby wirusowej.
W odróżnieniu infekcji wirusowej od bakteryjnej pomocny może być test CRP. W aptekach dostępne są szybkie testy CRP do samodzielnego wykonania w domu, które mierzą stężenie białka CRP (C-reaktywnego) we krwi. Warto jednak pamiętać, że ostateczna decyzja co do tego, czy konieczne jest zastosowanie antybiotyku, należy do lekarza. Więcej informacji o testach CRP można znaleźć w artykule: Test CRP - stany zapalne i infekcje
CRP-Screen ultraczuły test CRP  |
 |
Nie mogę przerwać terapii antybiotykiem, nawet jeśli czuję się zdrowy.
FAKT Pacjenci bardzo często przerywają terapię po ustąpieniu objawów, ponieważ zwykle po kilku dniach stosowania antybiotyku następuje częściowa poprawa stanu zdrowia. To bardzo duży błąd, ponieważ bakterie, które przetrwały, mogą doprowadzić do nawrotu choroby, a co gorsza – uodpornić się na antybiotyk, który ich nie zniszczył.
Antybiotyk przyjmuj przez taki okres czasu, jak zlecił to lekarz. Nie odstawiaj ani nie zmniejszaj dawki nawet, jeśli poczujesz się lepiej. Pamiętaj też, aby brać antybiotyk w regularnych odstępach czasowych – jest to konieczne do utrzymania stałego stężenia substancji leczniczej w organizmie.
Najlepsze są antybiotyki, które działają na wiele szczepów bakterii.
MIT Różne antybiotyki działają na różne bakterie. Ideałem byłoby więc zastosowanie takiego antybiotyku, który działałby ściśle na te bakterie, które wywołały chorobę. W tym celu izoluje się z próbki pobranej od pacjenta (krwi, moczu, wymazu z gardła) bakterie chorobotwórcze i sprawdza ich podatność na działanie różnych antybiotyków. Wynik takiego badania nazywamy antybiogramem. Dzięki temu można uniknąć stosowania antybiotyków, które nie działają.
Niestety, wykonanie antybiogramu nie jest rutynowo zlecane przez lekarzy z uwagi na dość długi czas oczekiwania na wyniki (2-3 dni) oraz wysoki koszt (około 50 zł). Z tego względu jako pierwsze stosowane są antybiotyki, które działają na wiele rodzajów bakterii (tzw. antybiotyki o szerokim spektrum działania). Pierwszy antybiogram najczęściej wykonywany jest wtedy, gdy doszło do zaostrzenia objawów infekcji lub gdy istnieje podejrzenie, że doszło do zakażenia bakterią mało wrażliwą na działanie antybiotyków.
Antybiotyki osłabiają działanie tabletek antykoncepcyjnych.
FAKT Niestety antybiotyki osłabiają działanie doustnej antykoncepcji hormonalnej, ponieważ substancje czynne tabletek antykoncepcyjnych do pełnego działania potrzebują aktywacji przez bakterie jelitowe, a antybiotyki niestety te bakterie w znacznym stopniu niszczą. Dodatkowo zarówno antybiotyki, jak i hormonalne środki antykoncepcyjne ulegają przemianom (metabolizmowi) w wątrobie, co może wzajemnie wpływać na ich działanie.
Antybiotyki, które w największym stopniu mogą osłabiać skuteczność antykoncepcji hormonalnej, to np.:
Dla zachowania pełnego bezpieczeństwa należy przyjąć, że każdy przyjmowany antybiotyk osłabia działanie doustnej antykoncepcji hormonalnej. Z tego powodu w czasie antybiotykoterapii oraz 7 dni po jej zakończeniu należy stosować dodatkowe metody antykoncepcji.
Nie zapominaj, że antybiotyki bardzo często wchodzą w interakcje także z innymi lekami, dlatego poinformuj lekarza, jakie leki (nawet te bez recepty) i suplementy diety obecnie stosujesz.
O tym, jakie inne leki mogą osłabiać działanie antykoncepcji hormonalnej pisaliśmy w artykule: Jakie leki osłabiają skuteczność antykoncepcji?
Antybiotyk w połączeniu z witaminami najszybciej wyleczy chorobę.
MIT Witaminy są pożywką dla bakterii chorobotwórczych (nie dotyczy to witaminy C). W czasie terapii nie powinno się przyjmować również preparatów żelaza (do konsultacji z lekarzem), gdyż zostanie ono zmagazynowane w węzłach chłonnych, a nie tam, gdzie powinno, czyli w wątrobie.
Antybiotyków nie należy popijać sokami owocowymi ani produktami mlecznymi, ponieważ może to osłabić działanie leku lub nasilić jego działania niepożądane.
Przy stosowaniu antybiotyku, konieczne jest branie preparatu osłonowego.
FAKT Antybiotyki działają jak bomba – niszczą bakterie chorobotwórcze, ale też te przyjazne dla człowieka, dlatego w czasie antybiotykoterapii należy przyjmować probiotyk lub synbiotyk.
Probiotyki zawierają dobroczynne bakterie wspomagające fizjologiczną florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Dzięki temu probiotyki zmniejszają ryzyko wystąpienia biegunki (co jest częstym działaniem niepożądanym przy zażywaniu antybiotyków), a ponadto wzmacniają układ odpornościowy.
Najlepiej wybrać probiotyk, który zawiera szczepy bakteryjne/grzybicze o udokumentowanym działaniu leczniczym, takie jak Lactobacillus helveticus R0052, Lactobacillus rhamnosus R0011 czy Saccharomyces boulardii. Dobry probiotyk powinien też posiadać odpowiednio dużą liczbę mikroorganizmów – mierzy się to w tzw. jednostkach tworzących kolonię (CFU). Dziennie należy przyjmować taką ilość bakterii probiotycznych, która odpowiada minimum 5 mld CFU (różne preparaty mają różne wartości CFU na 1 kapsułkę). Taką informację znajdziesz w ulotce dołączonej do preparatu, ale możesz również zapytać o to farmaceutę.
 |
 |
 |
 |
dla kobiet zalecane bywają dodatkowo probiotyki ginekologiczne, gdyż zażywanie antybiotyków sprzyja infekcjom grzybiczym dróg rodnych, np. Lactovaginal, Chlorivag, Invag, Hexagyn Duo.
Synbiotyk z kolei to preparat będący połączeniem probiotyku i prebiotyku. Prebiotyki to substancje ułatwiające wzrost i rozwój dobroczynnych bakterii.
przykładowe synbiotyki: Sanprobi Barrier, Multilac, Sanprobi Super Formula, Linex forte.
 |
 |
Preparaty osłonowe należy przyjmować 3 godziny po zażyciu antybiotyku. Wyjątkiem są probiotyki zawierające szczep Saccharomyces bouldarii (np. Enterol 250), które można brać razem z antybiotykiem. Probiotyki należy stosować przez cały czas trwania antybiotykoterapii oraz 7-14 dni po jej zakończeniu.
Preparaty osłonowe to chwyt marketingowy, wystarczy pić jogurt.
MIT Czasem słyszy się, że jogurty działają tak samo jak probiotyki. Nie można jednak zamienić probiotyku na jogurt. Co prawda zawiera on kultury bakteryjne, ale ich ilość jest zbyt mała, by zapewnić skuteczną regenerację flory jelitowej. Dodatkowo nie każdy jogurt zawiera bakterie probiotyczne. Lepiej więc wybrać probiotyk albo synbiotyk – tutaj zawsze mamy pewność, jakie szczepy bakterii i w jakiej ilości przyjmujemy.
Nadużywanie antybiotyków jest niebezpieczne dla społeczeństwa.
FAKT Czasem zdarza się, że lekarz zapisuje antybiotyk w przypadku choroby wirusowej („profilaktycznie”, gdyby przy okazji doszło do infekcji bakteryjnej). Nierzadko sami pacjenci wymuszają na lekarzu przepisanie antybiotyku, wierząc, że skoro otrzymają lek dostępny tylko na receptę, to na pewno wyzdrowieją szybciej.
Antybiotyk w samej infekcji wirusowej nie przyniesie żadnego pożytku, a prawie na pewno wyrządzi szkodę, m.in. ze względu na wyjałowienie flory jelitowej (oznacza to zniszczenie także "dobrych" bakterii, co może powodować np. kolejne zakażenia bakteryjne).
Należy zaznaczyć, że antybiotyki były również nadużywane w przemyśle i rolnictwie. Obecnie Unia Europejska zakazała dodawania antybiotyków do pasz dla zdrowych zwierząt, jednak faktem jest, że przez wiele lat używano tych leków w celu poprawy cech użytkowych zwierząt.
Powyższe czynniki sprawiły, że bakterie nauczyły się, jak walczyć z antybiotykami i wykształciły oporność. Sytuacja ta dotyczy nie tylko Polski, ale też Europy i całego świata, przy czym zauważono pewną prawidłowość – im wyższy odsetek zakażeń bakteriami antybiotykoopornymi, tym większe zużycie antybiotyków w danym kraju. Niestety, bakterie uodparniają się na leki w bardzo szybkim tempie, a stworzenie (czy też wynalezienie) nowego antybiotyku i wprowadzenie go na rynek trwa wiele lat oraz jest bardzo kosztowne (kilkaset milionów dolarów). Z tego powodu nie możemy sobie pozwolić na nieracjonalne wykorzystanie antybiotyków - musimy chronić te, które nam jeszcze pozostały.
Więcej o rozwoju antybiotykooporności można przeczytać w artykule: Antybiotyki - czy przestaną działać?
Chrońmy siebie i antybiotyki
Pierwszy antybiotyk – penicylina – został odkryty (przypadkowo) przez szkockiego naukowca i lekarza Alexandra Fleminga w 1928 r. Dziś dysponujemy ponad 150 antybiotykami, które umożliwiają nam walkę z wieloma bardzo groźnymi chorobami bakteryjnymi, także tymi potencjalnie śmiertelnymi.
Antybiotyki śmiało można nazwać prawdziwym skarbem współczesnej medycyny. Stosując te leki zgodnie z zaleceniami lekarza zwiększymy swoje szanse na szybkie wyzdrowienie oraz ograniczymy ryzyko rozwoju lekooporności, która dziś jest jednym z największych problemów w leczeniu zakażeń bakteryjnych. Racjonalne wykorzystanie antybiotyków powinno być więc priorytetem dla nas wszystkich, bo chroniąc antybiotyki – chronimy tak naprawdę siebie.
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 17.11.2023 10:41:24
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.