Adaptogeny to składniki roślinne, które dzięki swoim właściwościom zwiększają odporność organizmu na stres. Działanie adaptogenne wykazują, m.in. imbir lekarski, ashwagandha, żeń-szeń, różeniec górski i eleuterokok kolczasty. W aptekach znaleźć je można w dostępnych bez recepty suplementach o działaniu energetyzującym, poprawiającym nastrój i wzmacniającym odporność! Podpowiadamy, czy i kiedy warto stosować adaptogeny oraz - kto i dlaczego powinien ich unikać.
Adaptogeny stosowane są w medycynie już od setek lat. Najpopularniejsze rośliny o działaniu adaptogennym, to imbir lekarski, różeniec górski i eleuterokok kolczasty. Ich przyjmowanie wiązało się ze zwiększoną odpornością fizyczną i psychiczną. Dzięki temu przysposabiały organizm do sytuacji stresowych. Choć współczesny człowiek, w przeciwieństwie do jego przodków, nie jest już zwykle narażony na stres związany z brakiem pożywienia, niebezpieczeństwem ze strony dzikich zwierząt czy brakiem schronienia. Jednak pomimo radykalnej zmiany stylu życia, stres pozostał z nami, przyjmując jedynie inną formę. W związku z tym rodzi się pytanie - Czy surowce adaptogenne stosowane tradycyjnie setki lat temu stanowią odpowiedni środek do walki ze stresem związanym z życiem w XXI wieku?
Spis treści
Jak adaptogeny wpływają na stres?
Jakie adaptogeny można kupić w aptekach?
Żeń-szeń właściwy ( Panax ginseng )
Eleuterokok kolczasty ( Eleutherococcus senticosus )
Imbir lekarski ( Zingiber officinale )
Różeniec górski ( Rhodiola rosea )
Ashwagandha ( Withania somnifera )
Inne rośliny o właściwościach adaptogennych
Które adaptogeny są najsilniejsze i najskuteczniejsze?
Kto powinien unikać przyjmowania adaptogenów?
Jakie są skutki uboczne stosowania adaptogenów?
Co to są adaptogeny?
Adaptogeny to substancje chemiczne występujące głównie w roślinach. Związki te modyfikują metabolizm organizmu w taki sposób, aby zwiększyć jego przystosowanie do czynników środowiska oraz uniknąć spowodowanych przez nie szkód. Spożywanie adaptogenów wiąże się nie tylko z lepszą adaptacją organizmu do stresu i normalizacją funkcji metabolicznych, ale także z lepszą sprawnością umysłową i fizyczną.
Substancje adaptogenne wyodrębniono z roślin, które w uproszczeniu również zaczęły być określane jako adaptogeny. Dlatego adaptogenem nazwać możemy zarówno żeń-szeń, ashwagandhę czy imbir, ale też pochodzące z nich wyciągi oraz znajdujące się w nich substancje, takie jak saponiny triterpenoidowe, fitosterole czy lignany.
W latach 70. XX wieku zsyntetyzowano pierwszy adaptogen pochodzenia syntetycznego – bemetyl. W późniejszym czasie opracowano kolejne syntetyczne adaptogeny.
Jak adaptogeny wpływają na stres?
Preparaty z adaptogenami dedykowane są głównie jako środki zmniejszające poziom stresu. Należy jednak pamiętać, że stres dla komórek organizmu nie jest tym samym, co odczuwamy myśląc o rozmowie o pracę lub o egzaminie. Dla komórek organizmu stres jest zjawiskiem o wiele mniej złożonym - to każda sytuacja, która niekorzystnie wpływa na zachowanie homeostazy, czyli wewnętrznej równowagi. Za sytuacje stresujące dla komórek można uznać np. infekcję bakteryjną, nagromadzenie reaktywnych form tlenu, niedobór substancji odżywczych, czy nadmiar produktów ubocznych przemiany materii.
Aby substancja, czy też roślina mogła zostać uznana za adaptogen, powinna spełniać następujące warunki:
Musi zmniejszać szkody, które zostały spowodowane poprzez stresujące czynniki wpływające na komórki.
Nie powinna mieć negatywnego wpływu na normalne funkcjonowanie organizmu.
Powinna wywierać efekt pobudzający i stymulujący.
Istnieje wiele hipotez, które starają się wyjaśnić w jaki sposób adaptogeny wpływają na redukcję stresu w ludzkim organizmie. Niektóre z nich zakładają, że adaptogeny oddziałują na oś przysadka-podwzgórze-nadnercza, która reguluje odpowiedź organizmu na stres. Inne zaznaczają wpływ adaptogenów na szlaki sygnałowe w komórkach, a jeszcze inne aktywację przez nie kory mózgowej poprzez zwiększenie stężenia neuroprzekaźników. Zdecydowana większość adaptogenów wykazuje działanie przeciwutleniające.
Jakie adaptogeny można kupić w aptekach?
Lista adaptogenów roślinnych jest bardzo rozbudowana. W niniejszym artykule przedstawimy jedynie część z roślin o działaniu adaptogennym, które stanowią częsty składnik preparatów dostępnych w aptekach.
Żeń-szeń właściwy (Panax ginseng)
Żeń-szeń właściwy jest jednym z najstarszych i najszerzej stosowanych adaptogenów. Jego właściwości zmniejszające osłabienie i zmęczenie znane są już od 2000 lat. Korzeń rośliny wykorzystywany kiedyś był również w leczeniu cukrzycy, nadciśnienia, zaburzeń erekcji oraz w celu wzmocnienia odporności. Obecnie żeń-szeń odgrywa ważną rolę w fitoterapii, gdzie znany jest przede wszystkim jako naturalny adaptogen. Za takie działanie rośliny odpowiadają zawarte w niej ginsenozydy.
Preparaty z żeń-szenia są dostępne w aptece bez recepty - są to środki jedno- lub wieloskładnikowe, m.in. w postaci tabletek (np. Gold Żeń-Szeń Complex, Bodymax Active), kapsułek (np. Biovital Complex On, Doppelherz Aktiv Na odporność czosnek i żeń-szeń), tabletek musujących (np. Plusssz 100% multiwitamina + żeń-szeń, Zdrovit Complex Multiwitamina i Minerały + Żeń-Szeń), a nawet płynu (np. KofAktin forte shot + żeń-szeń) czy proszku (np. Aboca Natura Mix Advanced Energia).
 |
 |
Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus)
Eleuterokok kolczasty, czyli żeń-szeń syberyjski, to adaptogen wykorzystywany początkowo w celu wzmocnienia wydajności u sportowców. Obecnie, ze względu na działanie stymulujące układ odpornościowy, poprawę funkcji psychicznych i fizycznych, a także działanie hipoglikemizujące i przeciwzapalne oraz korzystny wpływ na odchudzanie, żeń-szeń syberyjski wykorzystywany jest również przez osoby nie związane ze sportem. Za właściwości adaptogenne eleuterokoka odpowiadają zawarte w nim lignany, saponiny, kumaryny, terpenoidy, flawonoidy, kwasy organiczne i witaminy.
Preparaty z eleuterokoka kolczastego są dostępne w aptece bez recepty. Występują w postaci tabletek (np. Gold Żeń-Szeń Complex), kapsułek (np. Stress Control), a także proszku (np. Aboca Natura Mix Advanced Energia).
 |
 |
Imbir lekarski (Zingiber officinale)
Imbir lekarski znany jest przede wszystkim jako przyprawa (np. jako składnik herbat o działaniu rozgrzewającym), jednak znalazł też zastosowanie w medycynie jako składnik suplementów o działaniu przeciwwymiotnym, przeciwzapalnym czy przyspieszającym metabolizm. Za jego działanie odpowiadają przede wszystkim olejki eteryczne (m.in. zingiberl, geraniol), jest także źródłem witamin A, E, K, C, B1 czy B12. Suplementy z imbirem stosowane są powszechnie jako preparaty łagodzące mdłości u kobiet w ciąży, czy osób cierpiących na chorobę lokomocyjną np. Lokomotiv, Anaketon, Prenatal Uno.
 |
 |
Różeniec górski (Rhodiola rosea)
Różeniec górski wykorzystywany był niegdyś w leczeniu grypy i przeziębienia, a także w celu zwiększenia wytrzymałości fizycznej organizmu. Obecnie znane są jego właściwości antyoksydacyjne, zmniejszające zmęczenie oraz wspomagające czynność układu nerwowego. Odpowiadają za nie zawarte w roślinie pochodne fenyloetanolu, w tym rodiolozyd.
Preparaty z różeńcem górskim są dostępne w aptece bez recepty. Występują głównie w postaci tabletek (np. mbrace Energy Boost, Naturell Rhodiola + B, Arktyczny Korzeń Alter Medica) oraz kapsułek (np. Destresan Max, Doppelherz Aktiv Na uspokojenie, Stress Control).
 |
 |
Ashwagandha (Withania somnifera)
Ashwagandha jest jednym z najczęściej stosowanych adaptogenów. Za jej działanie łagodzące uczucie stresu i zmęczenia odpowiadają zawarte w roślinie laktony steroidowe (witanolidy), alkaloidy oraz flawonoidy. Ponadto ashwagandha wpływa pozytywnie na odporność, poprawę funkcji poznawczych, a także wspomaga sprawność seksualną.
Preparaty z ashwagandhą są dostępne w aptece bez recepty. Występują głównie w postaci tabletek (np. Naturell Ashwagandha, Magne-B6 zmęczenie i stres, Vigor Multiwitamina ONA 50+) oraz kapsułek (np. Forsen Forte, Olimp Gold Ashwagandha, Miralo).
 |
 |
Inne rośliny o właściwościach adaptogennych
Poza opisanymi powyżej roślinami, w aptekach kupić można także inne preparaty o właściwościach adaptogennych:
wąkrotka azjatycka, inaczej Gotu kola (Centella asiatica) np. Biovital Pamięć, Gotu Kola, Nervina Antistres Forte;
cytryniec chiński (Schisandra chinensis) np. Alter Medica cytryniec chiński, Ekamedica Cytryniec chiński;
bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri) np. Plusssz 100% energy complex, Sesja, Perceptin;
kadzidłowiec (Boswellia serrata) np. Solgar 7, Swanson Boswellia.
Należy pamiętać, że ciągle trwają badania nad właściwościami i zastosowaniem adaptogenów. Aktualna wiedza o wykorzystaniu tych substancji roślinnych opiera się na wieloletnim doświadczeniu płynącym ze stosowania ich w medycynie ludowej.
Które adaptogeny są najsilniejsze i najskuteczniejsze?
Pomimo wieloletniej tradycji stosowania adaptogenów, nie można jednoznacznie stwierdzić, który z nich posiada najsilniejsze i najskuteczniejsze działanie. Wiąże się to z brakiem odpowiedniej ilości badań klinicznych na ludziach, które mogłyby określić wpływ tych substancji na organizm. Obecna wiedza opiera się w znacznej mierze na wykorzystywaniu roślinnych preparatów w medycynie ludowej, głównie ajurwedzie. Poza wiedzą ludową dysponujemy również badaniami na zwierzętach, które potwierdzają stosowność wykorzystania roślin adaptogennych w celu redukcji stresu. Jednakże, aby określić jednoznacznie wpływ adaptogenów na człowieka i móc ustalić, który z nich posiada najsilniejsze i najskuteczniejsze działanie, należy przeprowadzić dodatkowe badania z udziałem ludzi.
Jak łączyć adaptogeny?
Nie zaleca się, aby łączyć samodzielnie różne preparaty z adaptogenami. Jest to związane z odmiennym mechanizmem działania tych substancji na organizm ludzki. Podczas łącznego stosowania różnych adaptogenów, istnieje szansa na przyjęcie dwóch substancji o przeciwnym mechanizmie działania. W ten sposób nie tylko nie zwiększymy efektów kuracji, ale wręcz ją osłabimy. Należy również pamiętać, że pomimo tego, iż istnieją hipotezy na temat działania poszczególnych adaptogenów, to ciągle nie jesteśmy w stanie określić ze stuprocentową pewnością konkretnego mechanizmu, przez który działa dana substancja. W przypadku chęci połączenia pewnych adaptogenów warto skonsultować się wcześniej z lekarzem lub farmaceutą, który pomoże w wyborze odpowiedniego połączenia adaptogenów wykazującego pożądane efekty.
Na rynku występują preparaty, które w swoim składzie posiadają więcej niż jedną substancję adaptogenną. Jeżeli zależy nam na przyjmowaniu kilku adaptogenów równocześnie, najlepiej sięgnąć po mieszanki dostępne w sprzedaży. Są one sporządzone z połączeń wyciągów roślinnych o odpowiednich stężeniach, które nie powinny na siebie wywierać negatywnego wpływu. Do takich preparatów należą między innymi Gold Żeń-Szeń Complex, Chela-Mag B6 Ashwagandha + żeń-szeń, Stress Control, Perceptin, Herbal Monasterium na stres Lawenda i Różeniec.
Kto powinien unikać przyjmowania adaptogenów?
Ze względu na brak wystarczającej liczby badań, adaptogenów nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące piersią (w trakcie laktacji). Zwykle preparatów tych nie poleca się osobom poniżej 18. roku życia. Ostrożność powinny zachować osoby chorujące na nadciśnienie, chorobę wieńcową czy depresję.
Jakie są skutki uboczne stosowania adaptogenów?
Nie zaobserwowano występowania znacznych skutków ubocznych po zastosowaniu preparatów zawierających adaptogeny. Jednakże, po ich przyjęciu u osób z nadwrażliwością na skład mogą pojawić się reakcje alergiczne, takie jak wysypka, świąd, rumień. Ponadto mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe i inne. Przed przyjęciem preparatu należy zawsze zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania.
Należy pamiętać, że działania niepożądane mogą, ale nie muszą się pojawić u wszystkich pacjentów.
Źródła
„Plant Adaptogens—History and Future Perspectives” Velislava Todorova, Kalin Ivanov, Cédric Delattre, Vanya Nalbantova, Diana Karcheva-Bahchevanska, and Stanislava Ivanova ( https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8398443/)
„A literature review of the studies concerning selected plant-derived adaptogens and their general function in body with a focus on animal studies” Niusha Esmaealzadeh, Amin Iranpanah, Jerome Sarris, Roja Rahimi ( https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0944711322004330?via%3Dihub)
„Understanding adaptogenic activity: specificity of the pharmacological action of adaptogens and other phytochemicals” Alexander Panossian ( https://nyaspubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/nyas.13399)
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 17.05.2023 19:45:22
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.