Jod (iodine)

Spis treści

Jaką rolę odgrywa jod w organizmie?

Jakie są naturalne źródła jodu?

Jakie preparaty z jodem można kupić w aptece?

Jak objawiają się niedobory jodu?

Skąd wiedzieć, czy mam niedobór jodu?

Jak objawia się nadmiar jodu w organizmie?

Czy profilaktyczne przyjmowanie większych dawek jodu z obawy przed promieniowaniem jest uzasadnione i bezpieczne?

Jaką rolę odgrywa jod w organizmie?

Jod jest pierwiastkiem, który tarczyca wykorzystuje do produkcji hormonów  tyroksyny i trijodotyroniny, które są niezbędne do rozwoju i prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.

Hormony tarczycy regulują pracę niemal wszystkich procesów - syntezę białek, aktywność enzymów, wzrost i dojrzewanie komórek, metabolizm, wytwarzanie energii i utrzymanie temperatury ciała.

Jakie są naturalne źródła jodu?

Organizm człowieka nie jest w stanie sam wyprodukować jodu. Jego naturalnym źródłem jest pokarm - w jodki i jodany bogate są szczególnie morskie ryby i owoce morza, ale na co dzień przyjmujemy je również z mlekiem i jego przetworami, z wodą mineralną oraz dzięki jodowaniu soli kuchennej.

Warto jednak zauważyć, że zaleca się ograniczanie spożycie soli ze względu na zawartość sodu, który zwiększa ryzyko chorób układu krążenia.

Jakie preparaty z jodem można kupić w aptece?

Preparaty jodu przeznaczone do użytku zewnętrznego działają antyseptycznie i są wykorzystywane do odkażania niewielkich otarć i zranień. Dobrze znane produkty w tej grupie to płyn Lugola (roztwór wodny jodu w jodku potasu) np. Płyn Lugola roztwór wodny jodu oraz Jodyna (roztwór alkoholowy) np. Apteczka Babuni jodyna. Preparaty te można kupić w aptece bez recepty. 

Jod może występować także pod postacią jodopowidonu (kompleksu jodu z poliwinylopirolidonem) w maściach (np. Braunovidon), globulkach dopochwowowych (np. Betadine) czy płynach (np. Braunol). Jodopowidon wykazuje przedłużone działanie antyseptyczne i nie drażni śluzówek czy skóry.

Jodek potasu jest również składnikiem kropli ocznych (np. Kalidrop Free+, Vitreolent) stosowanych w przypadku zmętnień soczewki i ciała szklistego oka.

Jod – w postaci swoich soli, najczęściej jodku potasu - jest częstym składnikiem suplementów diety (np. Kelp). Rekomendowane dawki dla dorosłych to 150 μg, bądź 200 μg w przypadku, gdy suplement oznaczono jako dedykowany dla kobiet w ciąży i w okresie laktacji (zgodnie z uchwałą nr 15/2019 Zespołu do spraw suplementów diety z 25 października 2019). W czasie ciąży zapotrzebowanie na jod jest zwiększone z uwagi na konieczność zabezpieczenia potrzeb wzrastającego płodu. Także kobiety karmiące piersi potrzebują więcej tego pierwiastka, ze względu na jego wydzielanie wraz z mlekiem.

Jod pierwiastkowy oraz jodek potasu występują także jako substancje recepturowe i mogą być wykorzystywane do sporządzania leków na miejscu w aptece na podstawie recepty lekarskiej lub przepisu farmakopealnego.

Jak objawiają się niedobory jodu?

Niedobory jodu objawiają się wolem (powiększeniem gruczołu) i niedoczynnością tarczycy. Zaawansowana niedoczynność przejawia się spowolnieniem umysłowym, ospałością, zmęczeniem, uczuciem zimna z obniżoną temperaturą ciała oraz suchą i łuszczącą się skórą. U dzieci może wystąpić opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego. W przypadku ciężarnych braki jodu mogą skutkować uszkodzeniem mózgu płodu i noworodka.

Skąd wiedzieć, czy mam niedobór jodu?

Najbardziej miarodajnym badaniem odzwierciedlającym podaż jodu jest ocena jego wydalania z moczem, ponieważ ponad 90% spożytego pierwiastka jest usuwane przez nerki. 

Jak objawia się nadmiar jodu w organizmie?

Nadmierne spożycie jodu może skutkować nadczynnością tarczycy, której objawami są zwiększona pobudliwość, nadpotliwość, chudnięcie, biegunka, wypadanie włosów czy „kołatanie serca”.

Warto zwrócić uwagę, ze niektóre leki, takie jak przeciwarytmiczny amiodaron (np. Cordarone, Opacorden) w swojej strukturze zawierają jod i mogą być jego znaczącym źródłem, a nawet mogą prowadzić do nadczynności polekowej.

Czy profilaktyczne przyjmowanie większych dawek jodu z obawy przed promieniowaniem jest uzasadnione i bezpieczne?

Nie należy przyjmować na własną rękę żadnych produktów z jodem w dawkach większych niż wynika to z dawkowania rekomendowanego przez producenta lub z zaleceń lekarza. Przyjęcie "dawki blokującej jodochwytność tarczycy" w celu ochrony jej przed promieniotwórczym jodem I-131 jest uzasadnione wyłącznie w sytuacji potwierdzonego zagrożenia. Taka blokada działa krótko, więc przyjmowanie jodu "na zapas" jest nieuzasadnione. Ponadto nadmierne spożycie jodu, w szczególności w dawkach miligramowych, które są stosowane wyłącznie w przypadku skażenia radioaktywnego, może mieć niekorzystne skutki zdrowotne. Należy tu wymienić ryzyko chorób tarczycy, które mogą być powikłane zaburzeniami układu krążenia, reakcje alergiczne na jod, a w przypadku płynu Lugola czy jodyny także podrażnienie przewodu pokarmowego, błony śluzowej nosa i gardła.

W przypadku wystąpienia skażenia I-131 i potwierdzenia zagrożenia przez Państwową Agencję Atomistyki, wydziały bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego mają opracowane plany, w tym schematy dystrybucji tabletek jodku potasu. Nie można ich kupić w aptece. Preparaty takie jak Jodek Potasu G.L. Pharma czy Jodek Potasu Hameln zawierają wysokie, wyrażone w miligramach dawki jodu. Dla porównania, standardowe dawki wyrażone są w mikrogramach, gdzie 1 mikrogram to zaledwie 1/1000 miligrama.

Obejrzyj film!