Spodziewasz się dziecka, więc w szczególny sposób dbasz o siebie - zdrowo się odżywiasz, wysypiasz i unikasz leków, które mogłyby zaszkodzić maleństwu. Co jednak w przypadku szczepień ochronnych - czy kobieta w ciąży powinna się zaszczepić? Wyjaśniamy, dlaczego temat szczepionek w ciąży jest kontrowersyjny i jaka jest prawda na temat profilaktyki poprzez szczepienia w tym wyjątkowym czasie.
Czy w ciąży można się szczepić?
Pokutuje mit mówiący o tym, że w ciąży nie można przyjmować absolutnie żadnych szczepionek. Przyszłe mamy podchodzą więc do tego tematu z wielką rezerwą, zwłaszcza jeśli napotkają w swoim otoczeniu lub internecie zagorzałych przeciwników szczepień w ogóle.
Tymczasem nie jest prawdą, że w ciąży nie można się w ogóle szczepić, natomiast faktycznie kobietom ciężarnym można zalecać te szczepionki, które określane są jako "inaktywowane" czy też "zabite". Takie preparaty zawierają całkowicie zneutralizowane drobnoustroje lub tylko ich fragmenty.
Ciężarnym nie podaje się natomiast szczepionek "żywych", które zawierają patogeny jedynie osłabione, ale zdolne do namnażania się w organizmie. Zaliczamy do nich szczepionkę przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR), gruźlicy (BCG) czy przeciwko ospie wietrznej. W ich przypadku istnieje bowiem - wprawdzie teoretyczne - ryzyko wywołania zakażenia u płodu.
Zagrożenie określane jest jako hipotetyczne, ponieważ dotychczas nie zaobserwowano, aby faktycznie podanie "żywej" szczepionki wiązało się z wystąpieniem zakażenia u nienarodzonego dziecka, wadami płodu czy powikłanym przebiegiem ciąży. Te wiadomości pochodzą z obserwacji po przypadkowym zaszczepieniu ciężarnej szczepionką "żywą" - na przykład, kiedy kobieta nie wiedziała jeszcze o ciąży w dniu szczepienia.
Jakie szczepienia są zalecane w ciąży?
Rekomenduje się, aby pacjentki w ciąży szczepiły się przeciwko grypie sezonowej (np. Influvac Tetra, Vaxigrip Tetra, Fluarix Tetra) oraz przeciwko krztuścowi zwanemu też kokluszem (np. Boostrix, Adacel). Inne szczepionki inaktywowane mogą być podawane w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Na przykład wtedy, kiedy kobieta została narażona na zakażenie lub planuje podróż do regionu, gdzie dane choroba stanowi istotne zagrożenie epidemiczne.
W takich przypadkach uważa się, że zagrożenie powikłaniami choroby zakaźnej u matki lub dziecka przewyższa ewentualne ryzyko związane z niepożądanymi odczynami poszczepiennymi. Czytaj więcej: Czy bać się działań niepożądanych leków?
Przykłady chorób, przeciwko którym ciężarna mogą być szczepione warunkowo to WZW typu B, polio, choroba meningokokowa czy japońskie zapalenie mózgu. Przykładem wyjątkowej sytuacji będzie także pogryzienie ciężarnej przez zwierzę podejrzane o wściekliznę - wówczas szczepionkę przeciwko tej chorobie podaje się niezależnie od zaawansowania ciąży.
Dlaczego warto wykonywać szczepienia zalecane w ciąży?
Zachęca się ciężarne do szczepienia przeciwko grypie, ponieważ choroba może u nich przebiegać ciężej i dawać powikłania wymagające hospitalizacji, o dramatycznym niekiedy przebiegu. Dla samej ciąży zachorowanie na grypę wiąże się z wyższym ryzykiem poronienia i przedwczesnego porodu. Zaszczepić można się niezależnie od wieku ciąży, natomiast zgodnie z ogólnymi wytycznymi najlepiej zdecydować się przed początkiem "sezonu grypowego", czyli jesienią. Warto zaznaczyć, że przeciwciała od mamy chronią dziecko także przez pewien czas po porodzie.
Natomiast krztusiec jest bardzo niebezpieczny dla noworodków i niemowląt. Zgodnie z kalendarzem szczepień, malec szczepionkę może przyjąć dopiero w drugim miesiącu życia. Zaszczepienie mamy pomiędzy 27 a 36 tygodniem ciąży powoduje, że przeciwciała ochronne przenikają przez łożysko i chronią dziecko po urodzeniu, zanim będzie gotowe, aby przyjąć szczepionkę. Szczepienie chroni oczywiście także kobietę przed krztuścem - odporność wytworzona wskutek szczepienia w dzieciństwie, w wieku rozrodczym jest już właściwie zerowa. Warto zwrócić uwagę, że ze względu na dostępność preparatów, szczepienie ciężarnych odbywa się preparatem skojarzonym - szczepionką, która uodparnia także przeciwko błonicy i tężcowi. Jest to korzystne, ponieważ dzięki przenikaniu przez łożysko przeciwciał od zaszczepionej matki do dziecka, noworodek zyskuje ochronę także przed tężcem, który bez leczenia jest u tak małego dziecka śmiertelny. Problem umieralności okołoporodowej wśród matek i dzieci z powodu tężca jest bardzo poważnym wyzwaniem zdrowotnym w krajach, w których porody nie są prowadzone w szpitalach i gdzie nie ma możliwości zachowania odpowiednich warunków higieny.
Obejrzyj film!
Strategia kokonowa - co oznacza dla ciężarnej?
W przypadku, kiedy kobieta ciężarna nie może lub nie chce przyjąć potrzebnej szczepionki, warto zastosować strategię zwaną kokonową. Polega ona na uodpornieniu otoczenia - dzięki zaszczepieniu domowników czy najbliższej rodziny zmniejsza się ryzyko "zawleczenia" choroby do domu, co pośrednio chroni także osobę niezaszczepioną.
Zaszczepienie mamy, taty i najbliższych malca jest także formułą strategii kokonowej wobec nowo narodzonego dziecka, które będzie zyskiwać samodzielną odporność stopniowo, wraz z realizacją programu szczepień ochronnych.
Czy kobiety w ciąży mogą zaszczepić się przeciwko COVID-19?
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników opublikowało stanowisko, w którym rekomenduje szczepienia kobiet w ciąży przeciw COVID-19. Decyzję tę uzasadniono faktem, że jest to grupa ryzyka ciężkiego przebiegu tej choroby, a nie ma danych wskazujących, aby szczepionki na koronawirusa były mniej bezpieczne dla ciężarnych lub aby działały niekorzystnie na płód. Niemniej decyzję o szczepieniu kobieta powinna podjąć indywidualnie po rozmowie ze swoim ginekologiem.
Europejska Agencja Leków w styczniu 2022 udostępniła wnioski z badania obejmującego około 65 000 kobiet będących na różnych etapach ciąży zaszczepionych preparatem mRNA przeciwko COVID-19. Nie stwierdzono żadnych oznak zwiększonego ryzyka powikłań ciąży, poronień, porodów przedwczesnych lub działań niepożądanych zarówno u nienarodzonych dzieci, jak i u matek.
Czytaj więcej: Jak zaszczepić się na COVID-19? oraz Szczepionki na COVID-19: po ilu dniach od szczepienia jesteśmy odporni na koronawirusa?
Szczepienia kobiet w ciąży - co przyniesie przyszłość?
Prowadzone obecnie badania skupiają się nad wykorzystaniem szczepionek w celu ochrony noworodków przed infekcjami nabywanymi w czasie porodu lub krótko po nim. Matczyne przeciwciała mogłyby chronić maluszki przed wirusem opryszczki, wirusem syncytium nabłonka oddechowego, paciorkowcami z grupy B, a nawet przed wirusem HIV.
Nadzieję na produkcję nowych, niedostępnych dotychczas szczepionek daje technologia mRNA, której gwałtowny rozwój przyspieszyła pandemia COVID-19.
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 09.03.2022 12:30:34
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.