Czy podczas przyjmowania leków można się opalać? Niestety czasami słońce i leki nie idą w parze, a skóra może ucierpieć w wyniku fotouczulenia. Jak na Słońce reagują leki przeciwbólowe, na trądzik czy antykoncepcja hormonalna? Sprawdź, kiedy i dlaczego konieczna jest szczególna ochrona przed promieniowaniem słonecznym. Jak leczyć fotoalergię bądź fototoksyczność? Czy kremy do opalania z filtrem są pomocne przy uczuleniu?
Spis treści
Przy jakich lekach należy unikać słońca?
Jak bezpiecznie stosować przeciwbólowy ketoprofen na skórę?
Czy opalanie się obniża skuteczność antykoncepcji hormonalnej?
Czy retinoidy można stosować latem?
Na wakacjach uważaj na rośliny - barszcz Sosnowskiego
W jaki sposób leczy się reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne?
W jaki sposób rozpoznaje się fotouczulenie?
Jak zapobiegać reakcjom fotonadwrażliwości?
Jak skutecznie chronić się przed promieniowaniem UV? - kosmetyki z filtrem do opalania
Jak pozbyć się przebarwień na skórze?
Leki a ekspozycja na Słońce
Zmiany skórne będące skutkiem połączenia stosowania leków i ekspozycji na słońce czy solarium zalicza się do fotodermatoz (fotonadwrażliwości). Co ciekawe, mogą one powstawać zarówno po nałożeniu leku na skórę (np. w postaci maści czy żelu), jak i po zażyciu leków doustnie. Co więcej - mogą mieć różny przebieg i nie zawsze łatwo je odróżnić od innych problemów dermatologicznych. Warto wspomnieć, że fotouczulaczem może być lek, ale również kosmetyk lub perfumy, barwnik, sok roślinny lub olejek roślinny.
Dlaczego skóra pod wpływem promieniowania UV zaczyna chorować? Poniżej wyjaśniamy, na czym polegają i w jaki sposób różnią się od siebie reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne.
Czym jest fototoksyczność?
Reakcja fototoksyczna polega na rozpadzie leku pod wpływem pochłaniania promieni świetlnych, czemu towarzyszy powstanie szkodliwych produktów rozkładu lub uwolnienie toksycznych wolnych rodników, które uszkadzają komórki skóry. Zdolność leku do wejścia w taką reakcję zależy od jego budowy chemicznej.
Efekty tego zjawiska widoczne są już po pierwszym wyjściu na słońce i pojawiają się szybko - nawet w ciągu kilku minut lub najdalej godzin po ekspozycji na słońce. Można je zaobserwować na nieosłoniętych częściach ciała, tych, które były narażone na promieniowanie. Przypominają one oparzenie słoneczne. Pojawia się zaczerwienienie, pieczenie, bolesność, obrzęknięcie czy nawet pęcherze. Natężenie zmian jest zależne od stosowanej dawki leku i ilości promieniowania, na jakie narażona była skóra. Reakcja fototoksyczna będzie więc gorsza po długiej sesji opalania lub jeśli dawka stosowanego leku jest wysoka. Charakterystyczne jest to, że reakcja fototoksyczna ustępuje, jeśli lek zostanie odstawiony lub pacjent zrezygnuje z wystawiania się na słońce. W przypadku tych zmian jest jednak ryzyko, że na skórze pozostaną trudne do usunięcia przebarwienia.
Czym jest fotoalergia?
Fotoalergia - w odróżnieniu od reakcji fototoksycznej - występuje wyłącznie u podatnych osób i wynika z nadmiernej reakcji układu odpornościowego. Jest zjawiskiem rzadszym niż fototoksyczność. Problem fotoalergii częściej dotyka pacjentów, którzy już cierpią na schorzenia alergiczne, takie jak na przykład atopowe zapalenie skóry.
W wyniku reakcji leku i promieniowania słonecznego powstaje fotoalergen, który łączy się z białkami skóry, na co organizm reaguje produkcją przeciwciał i reakcją alergiczną na skórze. Zmiany fotoalergiczne zwykle pojawiają się z opóźnieniem (po dobie, a nawet dwóch) i nie zawsze po pierwszym wyjściu na słońce. Czasami także nie ustępują po zakończeniu przyjmowania fotouczulającego leku. Mówi się wówczas o rozwoju utrwalonej nadwrażliwości na promieniowanie.
Zmiany fotoalergiczne mają charakter zapalnego wyprysku (grudkowatych wykwitów) i są swędzące. Objawy fotoalergii mogą występować nawet na tych partiach ciała, które nie były poddane działaniu słońca. Typowo niezmieniony pozostaje na ogół trójkątny obszar skóry pod podbródkiem. Ponadto ich nasilenie nie jest uzależnione od ilości leku czy ilości słońca, które zadziałało na skórę - reakcję może wywołać nawet niska dawka. To wszystko utrudnia skojarzenie przyjmowania leku, problemu skórnego i wychodzenia na słońce.
Przy jakich lekach należy unikać słońca?
Pamiętaj, że niemal każdy lek może wywołać wrażliwość na słońce skutkującą chorobą skóry. Są jednak substancje lecznicze, dla których działanie to jest dobrze znane i opisane. Są to między innymi niektóre:
antybiotyki, takie jak tetracyklina i doksycyklina, a przy wyższych dawkach i nadmiernej ekspozycji na promieniowanie także limecyklina i izotretynoina
leki kardiologiczne, takie jak hydrochlorotiazyd, ale również wiele złożonych leków na nadciśnienie, amiodaron
preparaty stosowane w psychiatrii, takie jak chlorpromazyna
leki przeciwgrzybicze, takie jak worykonazol
substancje przeciwbólowe i przeciwzapalne, przede wszystkim ketoprofen stosowany na skórę
zioła, takie jak ziele dziurawca
Jeśli masz wątpliwość, czy Twój lek ma opisane działanie uwrażliwiające na światło - poszukaj tej informacji w ulotce dołączonej do opakowania. Możesz także porozmawiać o tym z farmaceutą lub lekarzem.
Jak bezpiecznie stosować przeciwbólowy ketoprofen na skórę?
Przez pewien czas produkty przeciwbólowe i przeciwzapalne do stosowania miejscowego na bolesne mięśnie czy stawy zawierające w składzie ketoprofen były dostępne bez recepty. To właśnie stwierdzenie występowania skórnych reakcji nadwrażliwości na światło było powodem, dla którego obecnie musisz mieć receptę, aby kupić maść, żel czy spray z ketoprofenem. Jak aplikować taki preparat, aby uniknąć fotouczulenia?
unikaj wystawiania miejsc leczonych ketoprofenem na słońce, nawet jeśli jest pochmurna pogoda i osłaniaj je poprzez noszenie odpowiednich ubrań przez cały czas terapii i przez dwa tygodnie po jej zakończeniu
dokładnie myj ręce po każdej aplikacji na skórę leku z ketoprofenem, możesz także nakładać rękawiczki jednorazowe
nie zaklejaj skóry, na którą aplikujesz ketoprofen opatrunkami okluzyjnymi
jeśli wystąpią u Ciebie jakieś reakcje skórne - skontaktuj się z lekarzem
Czy opalanie się obniża skuteczność antykoncepcji hormonalnej?
Opalanie się nie obniża skuteczności antykoncepcji hormonalnej, a przyjmowanie pigułek nie jest bezpośrednim przeciwwskazaniem do opalania się. Pamiętaj jednak, że u niektórych kobiet przyjmowanie hormonów może wiązać się z ryzykiem powstawania nieestetycznych przebarwień na skórze, głównie twarzy. Jeżeli na Twojej skórze występuje lub kiedykolwiek wystąpiła ostuda (złotobrązowe plamy barwnikowe) chroń się przed słońcem i promieniowaniem ultrafioletowym.
Czy retinoidy można stosować latem?
Retinoidy nie są fotouczulające, ale ze względu na swoje działanie mogą w połączeniu ze słońcem skutkować podrażnieniami skóry, zwiększać ryzyko poparzeń słonecznych i innych niepożądanych reakcji. Jeśli stosujesz dermokosmetyki z retinolem jako pielęgnację lub masz zlecone przeciwtrądzikowe leki dermatologiczne zawierające retinoidy, takie jak adapalen, izotretynoina czy tretynoina, zachowaj ostrożność latem:
unikaj nadmiernej ekspozycji na słońce
retinoidy aplikuj wieczorem
pamiętaj o stosowaniu kosmetyków ochronnych z wysokim filtrem, najlepiej powtarzać ich nakładanie w ciągu dnia - możesz wybrać połączenie podkładu lub kremu tonującego z ochroną przeciwko UV, np. Pharmaceris F fluid ochronno-korygujący SPF 50+, Bioderma Photoderm AR SPF 50+, Uriage Bariesun SPF 50+ przeciwsłoneczny krem tonujący
kapelusz z szerokim rondem zapewni Ci dodatkowy cień i ochronę przed słońcem
W przypadku kosmetyków warto także rozważyć wybór niższego stężenia retinolu na czas miesięcy letnich. Jeśli masz dopiero zamiar rozpocząć stosowanie takich preparatów - lepiej wstrzymaj się z tym do jesieni.
Na wakacjach uważaj na rośliny - barszcz Sosnowskiego
Co roku w okresie wakacyjnym pojawiają się ostrzeżenia przed barszczem Sosnowskiego. To roślina z rodziny selerowatych osiągająca imponujące rozmiary (2-5 metrów). Jej wygląd wabi turystów, ale nawet przebywanie w jej pobliżu może doprowadzić do świetlnego zapalenia skóry, jeśli towarzyszy mu ekspozycja na promieniowanie UV. Barszcz Sosnowskiego to nie jedyna roślina wytwarzająca substancje uwrażliwiające na światło. Podziwiając florę czy zrywając okazy do zielnika zachowaj ostrożność, szczególnie jeśli nie masz pewności co do gatunku i jego właściwości.
W jaki sposób leczy się reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne?
Podstawą leczenia fotouczulenia jest unikanie czynników, które je wywołują. Aby złagodzić dolegliwości, można zastosować leki, które działają objawowo.
Zmiany na skórze powstałe w wyniku reakcji fototoksycznej leczy się tak jak oparzenie słoneczne. Właściwości chłodzące i nawilżające skórę będą miały hydrożele (np. Revaxil, Help4skin, Entil Oparzenia). Pamiętaj jednak, że nie są one odpowiednie na otwarte rany czy poważne oparzenia. Jeśli pojawiły się pęcherze czy skóra wręcz zeszła i odczuwasz silny ból - poszukaj pomocy lekarza.
W przypadku zmian fotoalergicznych stosuje się doustne leki przeciwhistaminowe (np. Allegra, Aleric Deslo Active, Zyx Bio), a miejscowo na skórę - działające przeciwzapalnie i przeciwświądowo glikokortykosteroidy. Bez recepty dostępny jest hydrokortyzon (np. Maxicortan, Hydrocortisonum Aflofarm), a na receptę - silniejsze sterydy. Przy nasilonych zmianach lekarz może zalecić glikokortykosteroidy, takie jak deksametazon dożylnie (np. Dexaven), a następnie kontynuację terapii doustnie lekiem, takim jak metyloprednizolon (np. Metypred).
Jeśli podejrzewasz u siebie fotonadwrażliwość i nie masz pewności, jak postąpić - najrozsądniej będzie skonsultować się z farmaceutą lub skontaktować z lekarzem, który oceni, jakie leczenie będzie najbardziej odpowiednie.
W jaki sposób rozpoznaje się fotouczulenie?
Rozpoznanie ustala się na ogół na podstawie wywiadu z pacjentem, z którego wynika związek pomiędzy stosowanym lekiem a zmianami na skórze oraz na podstawie oceny objawów. W wyspecjalizowanych jednostkach możliwe jest przeprowadzenie fototestów.
Jak zapobiegać reakcjom fotonadwrażliwości?
Aby zapobiec fotodermatozom, należy unikać łączenia fotouczulającego leku z wychodzeniem na światło słoneczne. Ponieważ leków bardzo często nie można odstawić ze względu na stan zdrowia, kluczowe jest ograniczenie ekspozycji na promieniowanie i stosowanie ochrony przeciwsłonecznej - kremów z wysokim filtrem i odzieży ochronnej.
Jak skutecznie chronić się przed promieniowaniem UV? - kosmetyki z filtrem do opalania
Kompletując kosmetyczkę, dzięki której Twoja ochrona przed promieniowaniem słonecznym będzie kompletna, upewnij się, że masz pod ręką:
balsam do ciała, np. Pharmaceris S Sun Body Protect hydrolipidowy ochronny balsam SPF 50+, Iwostin Solecrin emulsja ochronna SPF 50+,
krem do twarzy, np. SVR CICAVIT+ Creme SPF50+ Krem kojąco-regenerujący z bardzo wysoką ochroną przeciwsłoneczną, Uriage Bariederm CICA krem regenerująco-ochronny SPF 50+
pomadkę do ust, np. Flos-Lek Pomadka ochronna do ust z filtrem SPF30, Regenerum regeneracyjne serum do ust z filtrem
mgiełkę do włosów, np. Dermena Sun Protect mgiełka ochronna do włosów, Jantar Medica mgiełka ochronna do włosów UVA/UVB
Pielęgnacja skóry po opalaniu
Zastosowanie na skórę regenerującej pielęgnacji po pobycie na słońcu - nawet jeśli nie uległa ona poparzeniu słonecznemu - pomoże Ci zadbać o jej prawidłowe odżywienie i nawilżenie. W aptekach dostępne są między innymi Avene Sun Regenerujący balsam po opalaniu, NUXE Sun Balsam po opalaniu czy Bioderma Photoderm Apres-Soleil Łagodzący żel-krem przedłużający opaleniznę.
Jak pozbyć się przebarwień na skórze?
Przebarwienia są skutkiem zaburzenia czynności komórek produkujących barwnik - melaninę. Mogą powstawać w miejscach, w których toczył się stan zapalny - są to zwykle czerwone lub różowe ślady, które mogą zniknąć samoistnie, jeśli dostarczysz skórze substancji łagodzących i przyspieszających proces gojenia, takich jak kwas hialuronowy, pantenol, wyciąg z wąkroty azjatyckiej czy składniki odbudowujące barierę hydrolipidową skóry. Przykładowe dermokosmetyki z tymi składnikami, które są dostępne w aptekach to Bioderma Cicabio, Uriage Xemose czy La Roche-Posay Cicaplast Balsam B5.
Trudniejsze do usunięcia są przebarwienia utrwalone - między innymi posłoneczne - które na ogół występują w różnych odcieniach koloru brązowego. W kosmetykach warto szukać takich składników rozjaśniających skórę, jak witamina C, kwas azelainowy, niacynamid retinoidy czy tiamidol. Cały czas pamiętaj o stosowaniu kremów z wysokim filtrem, dzięki czemu zapewnisz skórze ochronę i zapobiegniesz powstawaniu nowych plam.
Dobrym rozwiązaniem może być wybór kosmetyku łączącego zawartość filtru UV z działaniem rozjaśniającym. Przykładami takich produktów dostępnych w aptekach są Ducray Melascreen Fluid przeciw przebawieniom SPF50, Bioderma Pigmentbio Daily Care SPF 50+, Pharmaceris W Melacyd dermo-ochronny krem wybielający przebarwienia na dzień SPF 50+.
Nie w każdym przypadku stosowanie wyłącznie odpowiedniej pielęgnacji będzie wystarczająco skuteczne, aby zniwelować przebarwienia. Można wówczas zainteresować się profesjonalnymi zabiegami, takimi jak peelingi, laseroterapia czy mezoterapia z wykorzystaniem substancji wybielających.
Źródła
Charakterystyki Produktów Leczniczych leków wymienionych w artykule
Mehrholz DM., Opalska-Tuszyńska A., Barańska-Rybak WM. „Ciemna strona Słońca czyli reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne w codziennej praktyce dermatologicznej.” Forum Dermatologicum 2020, 6(2): 55-58.
Lis A., et al. „Zjawisko fotonadwrażliwości – istotne działanie niepożądane powszechnie stosowanych leków.” Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 2021, 3: 18-27.
https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/fotouczulenie-jako-problem-kliniczny [dostęp: 22.08.2023]
Szybiak J., Wiechuła D. "Problemy skórne związane ze stosowaniem kosmetyków" Przegl Dermatol 2013, 100, 392–399
https://podyplomie.pl/medycyna/37310,reakcje-fotoalergiczne-i-fototoksyczne-po-lekach-problem-lekcewazony [dostęp: 22.08.2023]
https://www.termedia.pl/Skorne-reakcje-po-zastosowaniu-ketoprofenu-zwiazane-z-ekspozycja-sloneczna-8211-opis-dwoch-przypadkow,56,14146,1,0.html [dostęp: 25.08.2023]
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 12.09.2023 09:35:24
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.