Nietolerancja laktozy powoduje szereg dolegliwości wpływających niekorzystnie na jakość życia. Bóle brzucha, biegunka, wzdęcia po spożyciu produktów spożywczych z laktozą dotykają znaczną część populacji dzieci i dorosłych. Jak ją zdiagnozować? Jak pomóc osobie cierpiącej na nietolerancję laktozy? Czy nietolerancję laktozy można wyleczyć? Czy laktoza znajduje się również w lekach?
Spis treści
Nietolerancja laktozy - czym jest?
Nietolerancja laktozy u dzieci
Nietolerancja laktozy u dorosłych
Diagnostyka nietolerancji laktozy
Nietolerancje pokarmowe
Nietolerancje pokarmowe są dość powszechne w populacji ludzkiej. Zgłasza je prawie 70% osób z funkcjonalnymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi. Nietolerancję na poszczególne grupy produktów często trudno stwierdzić, jednakże unikanie określonych rodzajów pożywienia wpływa na znaczne zmniejszenie objawów klinicznych. Do mechanizmów wystąpienia nietolerancji należą zaburzenia trawienia, zaburzenia wchłaniania, nadwrażliwość mechaniczna jelit, zmiany w motoryce przewodu pokarmowego, wpływ na mikrobiom jelitowy oraz odpowiedź immunologiczna.
Nietolerancja laktozy - czym jest?
Nietolerancja laktozy wynika z nieefektywnego trawienia laktozy z powodu nieprawidłowej aktywności enzymu laktaza w jelicie cienkim. Niewystarczająca aktywność enzymatyczna pozwala dotrzeć laktozie do jelita grubego, gdzie ulega rozkładowi na krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe i gazy (głównie wodór, dwutlenek węgla i metan). Jako nietolerancję laktozy definiuje się wystąpienie objawów żołądkowo-jelitowych po jednorazowym spożyciu laktozy przez osobę cierpiącą na niedobór enzymu laktaza.
Nietolerancja laktozy u dzieci
Najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy u niemowląt i małych dzieci jest zmniejszenie ilości wytwarzanego enzymu - laktazy. Wrodzony niedobór laktazy wywołany całkowitym brakiem enzymu jest stanem bardzo rzadkim i objawiającym się ciężkim przebiegiem u noworodków. Zaburzenia wchłaniania laktozy mogą mieć wtórne przyczyny, takie jak m.in. przerost bakterii w jelicie cienkim, zapalenie jelit, stosowane leki, popromienne zapalenie jelit. Objawami nietolerancji laktozy u dzieci są głównie dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Niestrawiona laktoza może wywoływać biegunkę osmotyczną. Ponadto wydzielający się gaz rozszerza jelita wywołując wzdęcia i bóle brzucha.
Preparaty stosowane w nietolerancji laktozy u dzieci
W przypadku noworodków i niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym w momencie stwierdzenia nietolerancji laktozy zaleca się zmianę podawanego mleka modyfikowanego na mleko modyfikowane nie zawierające laktozy, takie jak np. Enfamil 0-Lac czy Bebilon bez laktozy ProExpert. W przypadku noworodków i niemowląt karmionych piersią oraz dla starszych dzieci zaleca się stosowanie, przy każdym karmieniu lub przy spożywaniu posiłków z laktozą, preparatów zawierających enzym laktazę, jak np. Delicol czy Kolzym. Zarówno mleko modyfikowane bez laktozy, jak i enzym laktaza, mogą być stosowane od 1 dnia życia dziecka, po stwierdzeniu objawów nietolerancji laktozy. Ważny jest fakt, że zawartość laktozy w mleku kobiety karmiącej jest stała i niezależna od ilości laktozy spożywanej przez matkę. Całkowita eliminacja laktozy z pożywienia dziecka może wpływać na zwiększenie ryzyka wystąpienia otyłości, a także na zaburzenia wchłaniania wapnia. Podczas rozszerzania diety należy dbać o obecność w jadłospisie produktów mlecznych zawierających obniżone wartości laktozy.
Nietolerancja laktozy u dorosłych
W populacji ludzkiej aktywność enzymu laktazy rośnie pod koniec życia płodowego aż do osiągnięcia maksymalnych wartości w momencie narodzin. Aktywność enzymu spada po 2-3 roku życia osiągając stabilny niski poziom w wieku 5-10 lat. U części populacji ludzkiej, m.in. u rasy kaukaskiej północnej Europy, zachowuje się wysoki poziom aktywności enzymu laktazy w wieku dorosłym. Jednakże nawet pacjenci z aktywną laktazą, przy stosowaniu diety wysokolaktozowej, mogą cierpieć na dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka, nudności, wzdęcia czy bóle brzucha. Szereg problemów ogólnoustrojowych, jak choroby skóry, dolegliwości reumatologiczne czy chroniczne zmęczenie, wynikają z występowania zespołu złego wchłaniania laktozy. Należy zwrócić uwagę, że występowanie zaburzeń wchłaniania laktozy nie jest jednoznaczne z wystąpieniem objawów nietolerancji laktozy. U wielu pacjentów zaburzenia wchłaniania laktozy nie dają objawów klinicznych i nie ma potrzeby stosowania diety lub preparatów wspomagających. Rozwój objawów nietolerancji laktozy zależy od indywidualnych czynników, jak m.in. stosowana dieta, czas pasażu żołądkowo-jelitowego czy czynniki psychologiczne.
Leczenie nietolerancji laktozy u dorosłych
Leczenie nietolerancji laktozy ma na celu złagodzenie objawów ze strony przewodu pokarmowego. Należy zmniejszyć podaż laktozy przez spożywanie żywności bezlaktozowej, takiej jak np. mleko bez laktozy. Konieczne zmniejszenie ilości laktozy jest określane indywidualnie. Ewentualne ograniczenie ilości produktów mlecznych powinno wiązać się z dodatkową suplementacją preparatów wapniowych, np. Calperos 1000. Ponadto, w aptekach dostępne są preparaty zawierające enzym laktazę, jak np. Lactocontrol. Zaleca się stosowanie ich przy każdym posiłku zawierającym laktozę. Innym sposobem zmniejszenia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego może być stosowanie probiotyków, jak np. Multilac, zmieniających skład flory jelitowej. Innym praktykowanym sposobem jest próba sztucznego wytworzenia tolerancji laktozy wskutek adaptacji jelit. W celu wytworzenia tolerancji, powtarza się dawkowanie laktozy w coraz większych dawkach. W ten sposób nie można wyleczyć nietolerancji laktozy, można jedynie zwiększyć dawkę laktozy niewywołującą objawów nietolerancji.
Diagnostyka nietolerancji laktozy
W celu zdiagnozowania nietolerancji laktozy przeprowadza się wodorowo-metanowy test oddechowy. Na 14 dni przed wykonaniem testu oddechowego nie należy stosować antybiotyków lub środków przeczyszczających. Dodatkowo przez 1 dzień przed badaniem należy zastosować dietę niskocukrową. Test oddechowy przeprowadza się rano na czczo. Próbki oddechu pobiera się do szczelnych szklanych probówek przed i w określonych odstępach czasu (nawet aż do 5 godzin) po spożyciu 50 g laktozy rozpuszczonej w 300 ml wody. Na podstawie zawartości wodoru, metanu oraz dwutlenku węgla określa się stopień nietolerancji laktozy. W podobny sposób przeprowadza się test tolerancji laktozy opierający się na rosnącym stężeniu glukozy we krwi po spożyciu odpowiedniej porcji laktozy.
U niemowląt można przeprowadzić badanie pH kału. Prowadzi się również badania genotypu wykrywające pierwotne zaburzenia wchłaniania laktozy wpływające na wystąpienie objawów nietolerancji.
Laktoza w lekach
Badania kliniczne wykazały, że większość pacjentów dobrze toleruje niewielkie ilości laktozy (nawet do 12 g laktozy, co odpowiada 250 ml mleka krowiego). Istotne jest to, że laktoza występująca w preparatach leczniczych, w ilości mniejszej niż 500 mg, zazwyczaj nie wywołuje dolegliwości żołądkowych. Ze względu na rzadką możliwość wystąpienia dolegliwości pokarmowych, u osób cierpiących na nietolerancję laktozy o wysokim stopniu nasilenia, pacjent powinien mieć świadomość, że w przyjmowanych preparatach, jako substancja pomocnicza dodawana jest laktoza. Niestety w niektórych przypadkach może to wywołać efekt nocebo (wystąpienie działań niepożądanych będących wynikiem negatywnego nastawienia pacjenta do leku). Należy wtedy rozważyć odpowiedniki preparatów niezawierające laktozy lub zastosowanie preparatów wspomagających.
Obejrzyj film!
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 09.05.2023 12:57:50
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.