Rak prostaty

Spis treści

Czym jest rak prostaty?

Jak ocenić stopień zaawansowania raka prostaty?

Jakie są objawy raka prostaty?

U kogo i jak często występuje rak prostaty?

W jaki sposób lekarz rozpoznaje raka prostaty?

Na czym polega leczenie raka prostaty?

Czy raka prostaty można wyleczyć?

Jakie są przyczyny raka prostaty?

Czy można zapobiegać rakowi prostaty?

Czym jest rak prostaty?

Prostata, zwana również sterczem lub gruczołem krokowym, to owalny narząd (wielkości orzecha włoskiego) leżący poniżej pęcherza, otaczający cewkę moczową i przylegający do odbytnicy. Składa się z dwóch płatów połączonych węziną. Prostata odpowiada za produkcję odżywczego płynu, w którym znajdują się plemniki. Jest więc potrzebna dla utrzymania męskiej płodności. Rak prostaty to guzowata zmiana utworzona z nieprawidłowo namnożonych komórek gruczołu krokowego.

Jak ocenić stopień zaawansowania raka prostaty?

O stopniu zaawansowania raka prostaty decyduje przede wszystkim wielkość guza oraz obecność lub brak przerzutów do węzłów chłonnych, okolicznych tkanek i bardziej odległych narządów (rak prostaty najczęściej rozsiewa się do kości). Do oceny tych parametrów stosuje się system TNM (T - tumor size, czyli rozmiar guza, N - lymph node involvement, czyli obecność przerzutów w węzłach chłonnych i M - metastasis, czyli występowanie odległych przerzutów).

Przykładowo wielkość guza ocenia się od T1 (bardzo mały guz), poprzez T2a (zajmuje mniej niż połowę płata), T2b (zajmuje więcej niż połowę płata), T2c (zajmuje oba płaty), T3 (przenika przez torebkę stercza) do T4 (przenika do sąsiednich struktur). N0 oznacza brak przerzutów w węzłach chłonnych, a N1 - obecność takich zmian. Podobnie M0 to brak przerzutów do odległych narządów, a M1- ich występowanie. Na podstawie tych cech można uszeregować raka prostaty w cztery stadia oznaczane od I do IV.

Stosowana jest także tak zwana skala Gleasona, która pozwala ocenić, jak bardzo agresywny (złośliwy) jest nowotwór. Im niższy stopień w tej skali, tym wolniejszy rozwój i mniejsza tendencja do przerzutów. Ocenianemu pod mikroskopem utkaniu tkanki raka prostaty nadaje się jeden z trzech stopni złośliwości: 3, 4 lub 5. Jeśli ta analiza wykaże, że składa w 70% z komórek stopniu 3 i 30% w stopniu 4, otrzymasz wynik 3+4=7 (kolejność cyfr ma znaczenie). Wynik w skali Gleasona równy 6 wskazuje na guza o niskim stopniu złośliwości. Wyniki równe lub większe niż 8  cechują guza agresywnego, o znacznym stopniu złośliwości.

Pod uwagę bierze się także wynik stężenia PSA (antygenu właściwego dla prostaty - ang. prostate specific antigen). Jest to białko specyficznie produkowane przez komórki prostaty. To normalne, że w organizmie każdego mężczyzny jest pewna ilość PSA. Jednak jeśli wartość tego wskaźnika jest zwiększona, to może to być spowodowana stanami zapalnymi i łagodnym przerostem. Wysokie stężenia tego markera - przekraczające 4 ng/l - wskazują na ryzyko, że w gruczole rozwija się rak.

Dla pacjentów z rakiem prostaty ograniczonym do gruczołu można wyróżnić trzy poziomy ryzyka, od których uzależnia się także opcje terapeutyczne:

• niskie ryzyko: T1-T2a, wynik w skali Gleasona 6, PSA mniejszy lub równy 10

• średnie ryzyko: T2b i/lub wynik w skali Gleasona 7 i/lub PSA 10-20

• wysokie ryzyko: T2c lub wynik w skali Gleasona 8-10 lub PSA powyżej 20

W aptekach dostępne są testy umożliwiające wykrycie podwyższonego poziomu antygenu prostaty (PSA), które mogą stanowić podstawę do dalszej diagnostyki w kierunku raka prostaty, np. Domowe Laboratorium Test na prostatę PSA Test.

Jakie są objawy raka prostaty?

Rak prostaty na początku może nie dawać żadnych objawów. Jeśli się pojawią, to najczęściej wynikają z ucisku na cewkę moczową - charakterystyczna jest więc zwiększona częstotliwość oddawania moczu, trudności z oddawaniem moczu lub uczucie parcia na mocz. Inne możliwe objawy to nietrzymanie moczu, obecność krwi w moczu lub w nasieniu oraz problemy z erekcją. Te objawy mogą także towarzyszyć łagodnemu przerostowi prostaty, nie należy ich jednak lekceważyć. Jeśli pojawi się jeden lub kilka - konieczna jest wizyta u urologa.

U kogo i jak często występuje rak prostaty?

Rak prostaty dotyka wyłącznie mężczyzn, ponieważ kobiety nie mają tego gruczołu. Choroba jest zależna od wieku i jedynie 5% przypadków dotyczy pacjentów poniżej 30 roku życia. Częstość występowania rośnie z wiekiem i aż 50% przypadków jest rozpoznawana powyżej 70. roku życia. Liczba zachorowań na raka gruczołu krokowego w 2010 roku kształtowała się na poziomi 9000 przypadków.

W jaki sposób lekarz rozpoznaje raka prostaty?

Podejrzenie raka prostaty może być podjęte na podstawie badania prostaty przez odbyt (per rectum, inaczej DRE - digital rectal examination). Pacjenci zastanawiają się często, czy badanie przez odbyt jest konieczne, ponieważ niewątpliwie nie należy do najbardziej komfortowych. Jednak ze względu na fakt, że prostata przylega od przodu do odbytnicy, ewentualny guz jest łatwo wyczuwalny. Badanie jest proste do przeprowadzenia i nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Warto jednak wspomnieć, że budowę gruczołu krokowego można oceniać także w USG (TRUS - transrectal ultrasound, USG przezodbytnicze), niemniej to badanie również przeprowadzane jest przez odbyt z wykorzystaniem specjalnej głowicy do ultrasonografii. Innym badaniem obrazowym, które może pomóc w ustaleniu, czy w prostacie rozwija się złośliwy guz, to multiparametryczny rezonans magnetyczny prostaty (mpMR).

Można także wykonać badania laboratoryjne, aby ocenić, czy wyniki wskazują na możliwość obecności raka stercza. Podstawowym jest ocena wspomnianego PSA. Czułość badań z krwi jest większa dla badania PHI (ang. Prostate Health Index). Badanie PHI mierzy trzy wartości - PSA, wolne PSA, PSA prekursorowe. Wynik tego testu pomaga odróżnić raka prostaty od łagodnych schorzeń gruczołu. Jest przydatny w przypadku wyników podwyższonych (2-10 ng/ml) bez odchyleń w badaniu przez odbyt. Również z krwi wykonywane jest badanie 4K, które dodatkowo ocenia poziom ludzkiej peptydazy związanej z kallikreiną 2. Natomiast z moczu możliwe jest wykonanie testu genetycznego, określającego aktywność genu PCA3, który ulega wielokrotnej nadekspresji (nadaktywności) w komórkach raka prostaty.

Ostateczne rozpoznanie ma miejsce na podstawie badania histopatologicznego (pod mikroskopem) tkanki guza, która została pobrana poprzez biopsję (za pomocą cienkiej igły) lub po resekcji (wycięciu guza).

Na czym polega leczenie raka prostaty?

Leczenie raka prostaty zależy od wielkości, lokalizacji i stadium guza. Poszczególne metody leczenia można stosować samodzielnie, łączyć lub stosować w odpowiedniej kolejności, aby zwiększyć skuteczność. O postępowaniu neoadjuwantowym mówi się, kiedy jakaś terapia poprzedza właściwe leczenie, aby je ułatwić. Natomiast postępowanie adjuwantowe to leczenie dodatkowe po właściwej terapii, mające utrwalić efekt i zapobiec nawrotom.

Leczenie operacyjne raka prostaty

Leczenie operacyjne polega na chirurgicznym usunięciu prostaty, a zabieg nazywa się prostatektomią.

Operacja może być przeprowadzona metodą klasyczną, czyli z otwartym rozcięciem powłok ciała lub laparoskopową, czyli poprzez niewielkie nacięcia w skórze, przez które wprowadzane są narzędzia chirurgiczne. Ze względu na fakt, że zabieg jest skomplikowany (prowadzony jest w sąsiedztwie naczyń krwionośnych i nerwów), można wykorzystać asystę robota (np. da Vinci), co znacząco zwiększa precyzję. Zmniejsza to ryzyko komplikacji, którymi mogą być problemy z erekcją czy trzymaniem moczu. Przy podwyższonym ryzyku przerzutów wycina się także węzły chłonne leżące w miednicy mniejszej.

Niektórzy pacjenci mogą mieć zaproponowaną procedurę TURP (ang. transurethal resection of the prostate - przezcewkowa resekcja prostaty). TURP polega na wprowadzeniu przez cewkę moczową urządzenia zwanego resektoskopem, za pomocą którego wycinana jest tkanka z gruczołu krokowego. Nie wymaga ona wykonania nacięcia skóry. Jednak o ile "zwykłe" operacje prostaty są zwykle wykonywane z zamiarem usunięcia całego guza z organizmu, TURP przeprowadzany jest tylko w celu złagodzenia objawów.

Hormonoterapia raka prostaty

Niski poziom testosteronu hamuje rozwój raka stercza. Dlatego podaje się leki hormonalne, które mają ograniczać pobudzające działanie androgenów, w tym testosteronu na namnażanie się komórek guza. Hormonoterapia raka prostaty zapobiega rozrostowi guza oraz nawrotom choroby. Istnieje kilka ścieżek ograniczających wpływ testosteronu na nowotwór.

• Leczenie przeciwandrogenowe (androgen deprivation therapy, ADT) polega na podawania leków, które hamują produkcję testosteronu przez jądra. Tak działają analogi gonadoliberyny (hormonu podwzgórza) blokujące produkcje gonadotropin: leuprorelina (np. Eligard, Leuprostin, Librexa), goserelina (np. Reseligo, Xanderla, Zoladex) czy tryptorelina (np. Diphereline SR) oraz degareliks (np. Firmagon) - wybiórczy antagonista gonadoliberyny. Są to silniej działające leki do podawania w zastrzykach co kilka tygodni. Stosowanie tego typu preparatów wywołuje tak zwaną "kastrację farmakologiczną", ponieważ poziom testosteronu bardzo spada. Związane są z tym działania niepożądane, takie jak zaburzenia potencji, osłabienie, wahania poziomu cukru i cholesterolu, spadek uwapnienia kości.

• Leczenie antyandrogenami za pomocą związków, które zapobiegają oddziaływaniu testosteronu na komórki raka. Leki doustne działające w ten sposób, to między innymi flutamid (np. Apo-Flutam, Flutamid Egis), bikalutamid (np. Bicalutamide Accord, Binabic), apalutamid (np. Erleada), darolutamid (np. Nubeqa), enzalutamid (np. Xtandi).

• Abirateron (np. Zytiga) - blokuje syntezę testosteronu, ponieważ "wyłącza" enzym odpowiedzialny za syntezę androgenów w jądrach, nadnerczach i komórkach raka gruczołu krokowego.

Chemioterapia raka prostaty

W chemioterapii raka gruczołu krokowego stosuje się przede wszystkim docetaksel (np. Docetaxel-Ebewe, Docetaxel Accord) oraz kabazytaksel (np. Jevtana). Chemioterapia jest obarczona większą liczbą działań niepożądanych niż hormonoterapia, ale u niektórych chorych może działać szybciej i skuteczniej. Skutki uboczne chemioterapii nie są trwałe i wiele z nich można z powodzeniem leczyć.

Radioterapia raka prostaty

Radioterapia może być podstawową metodą radykalnej terapii u wybranych grup pacjentów. Radioterapię można przeprowadzić w formie teleradioterapii lub brachyterapii. W teleradioterapii źródło promieniowania znajduje się na zewnątrz i w precyzyjnie zaplanowany sposób wysyła wiązkę promieniowania jonizującego w kierunku guza. W brachyterapii źródło promieniowania (izotop) jest wprowadzane do wnętrza guza (w postaci ziarenek lub igieł).

Naświetlanie można zastosować także po operacji, aby zniszczyć komórki nowotworowe, jakie mogły pozostać w loży (wnęce po usuniętym gruczole).

Aktywny nadzór raka prostaty

Aktywny nadzór to postępowanie polegające jedynie na obserwacji i wykonywaniu regularnych badań, ale bez wdrażania leczenia. Jest stosowany jako opcja w przypadku nowotworu nieagresywnego, który rośnie wolno, u mężczyzn starszych (powyżej 65. roku życia) w sytuacji, kiedy jest niskie prawdopodobieństwo, że rak skróci pacjentowi życie, a inwazyjne leczenie może mieć istotne działania niepożądane.

Czy raka prostaty można wyleczyć?

Przeżycia 5-letnie wśród pacjentów z nowotworami gruczołu krokowego - według danych z Krajowego Rejestru Nowotworów - wynoszą 76,4%. Pamiętaj, że to dane statystyczne, a każdy przypadek jest inny i zależny od wielu czynników. Jeśli guz jest miejscowy i nie wykracza poza torebkę włóknistą otaczającą gruczoł, to istnieje możliwość całkowitego wyleczenia. Zaawansowanego raka prostaty (z przerzutami) nie można uleczyć, ale nadal możliwe jest leczenie poprawiające jakość i długość życia. 

Jakie są przyczyny raka prostaty?

Dokładne przyczyny raka prostaty nie są znane. Jedynie niewielka ilość (około 9%) przypadków wynika z predyspozycji genetycznych. Wydaje się, że znacząco większą rolę odgrywają czynniki zewnętrzne.

Zaobserwowano, że prawdopodobieństwo rośnie wraz z wiekiem i jest większe u mężczyzn rasy czarnej. Ryzyko wiązane jest również ze stanami zapalnymi prostaty oraz z zapadalnością na choroby przenoszone drogą płciową. Uważa się również, że nadwaga oraz palenie papierosów mogą sprzyjać zachorowaniu. Jako skojarzony z zapadalnością wymienia się również wysoki poziom IGF-1 (insulinopodobnego czynnika wzrostu 1), natomiast czynnikiem środowiskowym może być narażenie na kadm, ołów czy arsen.

Czy można zapobiegać rakowi prostaty?

Profilaktyka raka prostaty - podobnie jak innych nowotworów - obejmuje zmiany w stylu życia ukierunkowane na utrzymanie dobrego zdrowia. Można w tym celu podjąć kroki, takie jak ograniczenie używek, normalizacja masy ciała, regularna aktywność fizyczna czy wdrożenie zasad zdrowej i zbilansowanej diety.
Guzy prostaty należą do wolnorosnących (często przez wiele lat). Niestety nie jest to regułą, szczególnie u młodszych pacjentów. Tymczasem mężczyźni często wstydzą się badania prostaty i boją się, że leczenie pogorszy ich libido lub sprawność seksualną. Niekiedy nawet po otrzymaniu nieprawidłowych wyników badań próbują metod alternatywnych, ziół, zwlekają z kolejną wizytą u urologa. Jeśli chcesz uniknąć raka prostaty, nie rezygnuj z zalecanych badań, a jeśli lekarz stwierdzi problemy z prostatą - rozważ zastosowanie leczenia zaproponowanego przez specjalistę na danym etapie choroby.

O badaniach warto pomyśleć już po ukończeniu 40. roku życia. Do lekarza zgłoś się także zawsze wtedy, jeśli obserwujesz dolegliwości ze strony dróg moczowych.