Leki, które zniknęły z aptek według danych GdziePoLek

udostępnij:

GdziePoLek współpracuje z prawie tysiącem aptek, wśród których są najlepiej zaopatrzone placówki w kraju. Jeśli one nie mają leku, to raczej nigdzie się go nie da znaleźć. Po raz pierwszy przeanalizowaliśmy ich zaopatrzenie sięgając pół roku wstecz, aby w sposób obiektywny zidentyfikować leki, których dostępność gwałtownie się pogorszyła. Z kilkuset uzyskanych pozycji farmaceuci wybrali 40 deficytów, których brak ma krytyczne znaczenie dla pacjentów: nie mają odpowiedników, są one kosztowne lub trudne w zastosowaniu.

pozostali autorzy: mgr farm Katarzyna Domagała, Maciej Jakubczyk, Rafał Duda.

Według byłego ministra zdrowia, Konstantego Radziwiłła, cały kryzys lekowy miałby sprowadzać się do jednej substancji, lewotyroksyny sodowej obecnej w leku Euthyrox. Obecny minister twierdzi, że nawet jeśli jakichś leków brakuje, to łatwo znaleźć zamiennik innego producenta.

Z drugiej strony, Naczelna Izba Aptekarska mówi o 500 brakujących produktach, nie publikując jednak ich listy i jej źródeł. Rządowa lista produktów zagrożonych brakiem dostępności to ponad 300 pozycji ale, jak podkreśla Ministerstwo, nie jest to lista braków, tylko raczej produktów, które rząd chce bronić przed wywozem.

Postanowiliśmy po raz pierwszy przeprowadzić całościową analizę produktów, których dostępność spadła, wykorzystując wszystkie zasoby GdziePoLek: dane, technologię, jak i informacje od naszych farmaceutów, którzy wiedzą, które z leków mają zamienniki, i otrzymują aktualizacje od producentów o planowanych dostawach.

Zobacz także kontynuację opublikowaną 9 sierpnia: kiedy będą dostawy?

Lista krytycznych braków leków

Przyjęliśmy podejście dwuetapowe, w którego rezultacie powstała lista 40 leków na receptę, których obecny brak uznajemy za krytyczny dla stosujących ich pacjentów.

Lista leków na receptę, których dostępność w aptekach spadła i nie mają łatwo dostępnych zamienników

Źródło: analiza farmaceutów na podstawie danych GdziePoLek. Dane na poniedziałek 29.07. Dostępność (tj. % aptek posiadających lek na stanie) "poprzednia" to maksymalna dostępność z okresu 6 miesięcy.

W pierwszym etapie powstała długa lista na podstawie danych z systemów: zidentyfikowaliśmy wszystkie opakowania, które wcześniej były dostępne w aptekach (minimum 10%), a ich dostępność spadła co najmniej o połowę. Takich opakowań było 264.

W drugim kroku farmaceuci ocenili każdy z produktów pod kątem znaczenia dla pacjentów oraz istnienia zamienników.

Raport mniejszości

Baza prawie tysiąca aptek na GdziePoLek zawiera rozkład podmiotów od aptek indywidualnych i punktów aptecznych na wsiach do średniej wielkości sieci. Jedynym do tej pory niereprezentowanym segmentem są największe sieci (kilka podmiotów), które mają ponad 300 placówek.

Wśród aptek na GdziePoLek znajdują się najlepiej zaopatrzone placówki w Polsce.

Dane GdziePoLek mają aspekt niezaprzeczalnej weryfikowalności. Jeśli w danym momencie 50% aptek dysponuje lekiem na stanie, wówczas pacjent może te konkretne apteki znaleźć i kupić w nich lek od ręki, jeśli oczywiście znajdują się w dostępnej dla niego lokalizacji.  

Nie działa to jednak w drugą stronę i dostępność w GdziePoLek nie oznacza dostępności w każdej słabo zaopatrzonej aptece poza dużymi miastami.

Tych leków (już) nie brakuje

Porównując uzyskaną listę z nagłaśnianymi ostatnio przez media brakami leków może rzucać się w oczy nieobecność kilku pozycji. Oto ich sytuacja:

Effox Long 50: ten lek z monoazotanem izosorbidu, zapobiegający napadom dławicy piersiowej odnotował duży spadek dostępności. Po okresie braków nastąpił jednak odczuwalny wzrost podaży tego produktu.

Euthyrox: na liście są dwie dawki, o najsłabszej dostępności, pozostałe moce pojawiły się jednak na rynku. Według informacji podmiotu odpowiedzialnego w najbliższym miesiącu ma zwiększyć się ilość leku Euthyrox we wszystkich dawkach. Najbliższa dostawa planowana jest na 31 lipca oraz  2 sierpnia i będzie to dawka 112 mcg. Pozostałe moce leku mają napływać do Polski sukcesywnie przez cały sierpień. Firma Merck deklaruje, że od sierpnia dostawy będą regularne. Szczegółowy opis sytuacji z Euthyrox na podstawie informacji producenta znajduje się w tej odpowiedzi.

Glucophage XR: preparat z przeciwcukrzycową metforminą - jedną z najszerzej stosowanych doustnych substancji regulujących poziom cukru we krwi. Od około 10 lipca lek w opakowaniu po 30 tabletek zaczął spływać do aptek. Obecnie więcej niż połowa placówek zintegrowanych z GdziePoLek deklaruje, że posiada Glucophage XR 500 po 30 tabletek, które może być wydane w miejsce opakowania po 60 sztuk, chociaż jest nieco mniej ekonomiczne.

Lokren: produkt z beta-blokerem, betaksololem zlecany jest pacjentom z nadciśnieniem tętniczym i chorobą niedokrwienną serca. Producent (Sanofi) poinformował o przerwie w produkcji, która powodowała brak nowych dostaw i widoczny spadek dostępności w aptekach. W piątek przekraczała ona jednak 50% aptek, więc lek nie zakwalifikował się na listę braków.

Protopic: maść z przeciwzapalnym takrolimusem, stosowana przez pacjentów z atopowym zapaleniem skóry, zaczęła wracać na rynek dla obu dostępnych dawek, chociaż mniejsze opakowanie (10 gramów) jest nadal słabo dostępne. W piątek dostępność przekroczyła poziom, przy którym wypadła z naszej listy.

Lista zgodnie z przyjętym podejściem nie zawiera też leków, które nigdy nie były łatwo dostępne w aptekach (nawet tych na GdziePoLek) i były sprowadzane na indywidualne zamówienie (np. Gardasil 9 - szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego).

W ostatniej medialnej akcji opozycji czasami pojawiały się także nazwy leków, dla których nie ma problemów z dostępnością, ale apteki mogą wymieniać je ze względu na brak dostępu do opakowań z dużym rabatem. Przykładem takiego leku jest przeciwzakrzepowe Xarelto.

Inną listę "braków" opublikowała ostatnio jedna z hurtowni farmaceutycznych. Niektóre z produktów niedostępnych w hurtowni są jednak bez problemu dostępne w aptekach.

Wynika to z faktu, że apteki mogą zaopatrywać się w wielu hurtowniach i problemy z zaopatrzeniem tylko jednej z nich nie są miarodajne, a także z naturalnej cykliczności dostaw do hurtowni. Między dostawami zapotrzebowanie pacjentów zaspokajane jest z zapasów aptek, więc problemy hurtowni nie są dla pacjentów zauważalne, o ile wybrana przez nich apteka inwestuje we własne zapasy. 

Ocena farmaceutów dla każdego braku

W jaki sposób z prawie 300 produktów na receptę, dla których według naszych danych spadła dostępność, wybraliśmy kilkadziesiąt, których brak uważamy za istotny dla pacjentów?

Nasi farmaceuci przeanalizowali każdy z leków, które przestały być dostępne w aptekach, pod kątem istotności. Jako niekrytyczne uznane były takie leki jak:

  • będące jedną z wielu marek popularnych substancji, które zostały wycofane z powodów biznesowych
  • których produkcja została zakończona lub dla których wygasło pozwolenie na dopuszczenie do obrotu (np. Sinemet CR, Euphyllin CR Retard, Klimonorm)
  • dla których istnieją łatwo dostępne zamienniki (np. Accupro, Cardura XL).

Pozostałe leki, dla których pacjenci nie mogą łatwo uzyskać zamiennika (czasami także z powodów ekonomicznych), zostały uznane za krytyczne. W niektórych przypadkach, takich jak szczepionki odczulającej Novo-Helisen, brak leku może zniweczyć wieloletnią terapię pacjenta.

Poniżej krótkie uzasadnienie farmaceutów dla każdego krytycznego braku.

Adadut. Jest stosowany w leczeniu objawów łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. Obecnie w aptekach brakuje refundowanego opakowania w wielkości 90 kapsułek, które jest najbardziej korzystne finansowo dla pacjentów. Dostępne zamienniki i inna wielkość opakowania Adadut (30 kapsułek) są kilkukrotnie droższe.

Arthryl. Jest stosowany w ampułkach domięśniowo w leczeniu objawów choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych u tych chorych, którzy nie mogą przyjmować glukozaminy doustnie. W czerwcu decyzją GIF wycofano z obrotu jedną z serii leku Arthryl w ampułkach. Preparat nie ma zamiennika. Dostępna jest postać doustna leku Arthryl oraz inne doustne alternatywy, w tym suplementy diety.

Bactroban. Donosowa postać mupirocyny wykorzystywana jest w celu eliminacji z nosa gronkowców, także MRSA. Inne dostępne preparaty z mupirocyną przeznaczone są na skórę, a ich zastosowanie do nosa - zgodnie z zarejestrowanymi wskazaniami - jest niewskazane.

Betnovate C (krem, maść). Zestawienie walerianianu betametazonu z klichinolem jest wskazane w przypadku chorób skóry podatnych na leczenie kortykosteroidami w przypadku towarzyszących nadkażeń bakteryjnych i/lub grzybiczych. Betnovate C nie ma zamiennika. Alternatywą jest stosowanie preparatów jednoskładnikowych lub złożonych o zbliżonych wskazaniach.

Caramlo (8 mg + 5 mg16 mg + 10 mg), Candezek Combi 8 mg + 5 mg. Jedyne preparaty dwuskładnikowe zawierające amlodypinę i kandesartan, stosowane w podwyższonym ciśnieniu tętniczym krwi, będące swoimi zamiennikami. Aby nie przerywać terapii, przy ich braku pacjent musiałby udać się do lekarza, aby móc zastosować osobno amlodypinę 5 mg i kandesartan 8 mg. 

Co-Prestarium Initio. Preparat złożony z niskich dawek substancji czynnych regulujących podwyższone ciśnienie krwi. Dostępne na rynku preparaty złożone zawierają perindopril i amlodypinę o wyższych mocach. Według informacji podmiotu odpowiedzialnego lek powinien być dostępny w hurtowniach od 22 lipca bieżącego roku.

Davercin. Jedyny zarejestrowany w Polsce lek zawierający antybiotyk makrolidowy - cykliczny węglan erytromycyny.

Dexilant. Brakuje dawki 30 mg, dostępna jest natomiast dawka dwa razy większa. Lek nie ma zamiennika. Alternatywą terapeutyczną jest zastosowanie innego inhibitora pompy protonowej (np. lanzoprazolu).

DHC Continus. Jedyny zarejestrowany produkt leczniczy zawierający silną substancję opioidową - dihydrokodeinę. Tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu wykorzystywane są w leczeniu silnych i przewlekłych bólów - w tym nowotworowych.

Divina. Jest preparatem stosowanym w hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) w celu łagodzenia objawów menopauzy oraz aby zapobiegać osteoporozie. Jak podaje podmiot odpowiedzialny, niska dostępność wynika z krótkiej (do końca lipca) daty ważności pozostających w sprzedaży opakowań. Świeża pula leku ma pojawić się w dystrybucji w pierwszej połowie sierpnia. Preparat nie ma zamienników. Można próbować kontynuować leczenie przyjmując w odpowiedniej kolejności dwa inne leki - odpowiednio z walerianianem estradiolu i medroksyprogesteronem, jednak ze względu na fakt, że Divina jest preparatem cyklicznym, dwufazowym, należałoby się spodziewać obniżonego compliance (stosowania się do schematu dawkowania) ze strony pacjenta w związku z taką substytucją.

Elidel. Krem z przeciwzapalnym pimekrolimusem, stosowanym na atopowe zapalenie skóry. Obecnie niedostępny, dostawa planowana jest na 9 sierpnia, w aptekach leku możemy spodziewać się około połowy sierpnia. Elidel oraz Protopic (do niedawna również na dużych brakach) to jedyne produkty dermatologiczne zawierające inhibitory kalcyneuryny, stanowiące alternatywę dla glikokortykosteroidów w chorobach skóry. Zarejestrowany zamiennik Protopicu (Dermitopic) nie wszedł dotychczas do sprzedaży.

Euthyrox N 112. Najbardziej poszukiwana dawka preparatu z lewotyroksyną. Dostawy leku, które napłynęły do aptek pod koniec czerwca, zostały bardzo szybko wykupione. Kolejna transza tego leku na choroby tarczycy do polskiego dystrybutora ma trafić w dniach 31 lipca oraz 2 sierpnia bieżącego roku. Następnie w ciągu minimum 7 dni w lek zaopatrywane będą najpierw hurtownie farmaceutyczne, a kolejno apteki. Euthyrox nie ma zamiennika w analogicznej dawce. Dawkę maksymalnie zbliżoną (112,5 µg-113 µg) można uzyskać wykorzystując inne, lepiej dostępne dawki oraz możliwość dzielenia tabletek Euthyroxu.

Euthyrox N 175. Wyższa dawka preparatu, o stale spadającej dostępności. Można kontynuować terapię składając sumę 175 µg lewotyroksyny z lepiej dostępnych dawek 100 i 75 µg.

Havrix Junior. Stosowany jest w celu zapobiegania wirusowemu zapaleniu wątroby typu A u młodszych pacjentów (od roku do ukończenia 19 lat). Szczepionki brakowało już pod koniec 2018 roku. Po okresie poprawy dostępności, znowu obserwowany jest spadek.

Hygroton. Stosowany jest m.in. w leczeniu objawów nadciśnienia tętniczego. Wprawdzie zezwolono na import interwencyjny preparatu Higrotona z Hiszpanii, z analogiczną dawką chlortalidonu w składzie, jednak w Polsce nie ma zarejestrowanych na stałe zamienników tego leku. Według deklaracji dystrybutora (SymPhar) lek wróci na rynek jesienią 2019 roku.

Irprestan. Zarejestrowano co najmniej kilka preparatów z irbesartanem w składzie, w praktyce nie są one jednak dostępne. Do dyspozycji lekarza pozostaje wiele substancji z tej samej grupy terapeutycznej (sartany), nie są to jednak zamienniki, które można otrzymać wymiennie w aptece. Irbesartan wyróżnia się wśród nich ochronnym wpływem na nerki, stanowiącym wartość dodaną do efektu hipotensyjnego.

Iruxol Mono. Maść zawierająca klostridiopeptydazę - enzym rozkładający kolagen, służy do enzymatycznego oczyszczania ran z tkanek martwiczych. Preparat nie ma zamiennika.

Jodid (100, 200). Zawiera 100 lub 200 mikrogramów jodku potasu. Służy do uzupełnienia niedoborów jodu w organizmie, co zabezpiecza prawidłową funkcję tarczycy. Jodid 100 i 200 to jedyne produkty lecznicze zawierające jodek potasu. W sprzedaży dostępne są jeszcze suplementy diety zawierające jod, między innymi ze źródeł naturalnych (kelp, morszczyn).

Kalium Effervescens Bezcukrowy. Pod koniec kwietnia 2019 Główny Inspektorat Farmaceutyczny wydał decyzję zakazującą wprowadzenia do obrotu leków Przedsiębiorstwa Farmaceutyczno-Chemicznego SYNTEZA Sp. z o.o. - między innymi Kalium Effervescens. Decyzja ta została 18 lipca uchylona, co oznacza, że lek powinien wrócić wkrótce do aptek. Granulat stosowany jest w celu uzupełnienia niedoborów potasu niezależnie od przyczyny. Ze względu na brak cukru w składzie może być zalecany cukrzykom.

Lacosamide Glenmark. Cenowo przystępne zamienniki tego leku przeciwpadaczkowego są słabo dostępne. Natomiast w przypadku obecnego w większej liczbie aptek preparatu Vimpat, pacjent zamiast kilku złotych musiałby zapłacić nawet kilkaset złotych i to już z uwzględnieniem refundacji.

Lignocainum Jelfa. Żel typu "U" znajduje zastosowanie w urologii - do znieczulania cewki moczowej i pokrywania narzędzi. Dużo lepiej dostępny jest żel typu "A" - opisany jako znajdujący zastosowanie w anestezjologii i laryngologii. Oba typy żelu nie różnią się składem, jednak tylko do typu "U" dołączona jest jałowa kaniula umożliwiająca podanie żelu bezpośrednio do cewki moczowej. Dostępne są wprawdzie wyroby medyczne zawierające żel z lidokainą w pojemnikach jednodawkowych, jednak zarówno ich postać, jak i dosyć wysoka cena sprawiają, że nie są one powszechnie dostępne w aptekach otwartych.

Lotensin. To dostępny w trzech dawkach (5 mg, 10 mg i 20 mg) lek pomagający kontrolować wysokie ciśnienie tętnicze. Obecnie na rynku brakuje dwóch z nich (5 mg, 10 mg), których ze względu na niepodzielność tabletek Lotensin nie można uzyskać z dawki 20 mg. Podzielne są natomiast tabletki zamiennika - Lisonidu 10mg, jednak jest on obecnie niedostępny.

Novo-Helisen Depot 1,2,3. Lek w stężeniach do leczenia początkowego w terapii odczulającej. Pomimo, iż nadal jest refundowany, zmniejszona podaż może wynikać z ograniczonego zainteresowania w związku z niepewnością, jak będzie wyglądać finansowanie szczepionki w stężeniach podtrzymujących.

Novo-Helisen Depot 3. To zawiesina przeznaczona do wstrzykiwań, stosowana w leczeniu podtrzymującym w celu odczulania osób cierpiących na alergie pochodzenia wziewnego. W lipcu szczepionka straciła refundację, co dla pacjentów oznaczało wzrost ceny zakupu z 3,20 zł do ponad 225 złotych. Po wyczerpaniu się zapasów leku w cenie urzędowej, nowe dostawy preparatu były dostępne, jednak w cenie prawie trzykrotnie wyższej. Allergopharma-Nexter, podmiot odpowiedzialny za Novo-Helisen Depot w maju tego roku skierowało do Ministerstwa Zdrowia pismo mające na celu prolongatę obecności preparatu na wykazie refundacyjnym, jednocześnie motywujące konieczność podniesienia ceny. Nie ma gwarancji, że lek we wrześniu wróci do refundacji. Wydaje się, że za spadek dostępności w aptekach odpowiada fakt wyczekiwania, zarówno przez apteki, jak i przez pacjentów na wrześniową listę refundacyjną. Brak dostępności, także w sensie ekonomicznym, do kontynuacji terapii odczulającej dla wielu pacjentów oznacza zaprzepaszczenie wyników dotychczasowego leczenia.

Onglyza. To lek zawierający w składzie saksagliptynę - substancję wpływającą na stężenie tak zwanych hormonów inkretynowych, związków nasilających wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki w odpowiedzi na posiłek. Onglyza jest jedynym dostępnym w Polsce lekiem z tą substancją czynną. W sprzedaży są wprawdzie zestawienia saksagliptyny z metforminą i dapagliflozyną, nie są to jednak zamienniki, które można zastosować bez konsultacji z lekarzem.

Pioglitazone Bioton. Jest to lek przeciwcukrzycowy stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2, u pacjentów, którzy nie mogą przyjmować metforminy lub u których nie działa ona właściwie. Pomimo rejestracji kilku marek leków z pioglitazonem, nie są one dostępne.

Plaquenil. Zawiera hydroksychlorochinę. Jest lekiem stosowanym w zapobieganiu i leczeniu malarii, reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) oraz tocznia rumieniowatego. Nie jest zarejestrowany w Polsce. W aptekach był dostępny na podstawie zgody na czasowe wprowadzenie do obrotu. Jedyną alternatywą terapeutyczną jest preparat Arechin zawierający fosforan chlorochiny.

Priorix. Szczepionka jest wskazana do uodpornienia przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR). Produkt dosyć długo figurował na liście leków zagrożonych brakiem dostępności na terytorium Polski. W maju został z tej listy usunięty, co mogło sugerować, że nie ma już przesłanek, aby figurował na "liście antywywozowej".

Ribomunyl. Pobudza układ odpornościowy do produkcji przeciwciał zwalczających szczepy bakteryjne, których rybosomy zostały zawarte w preparacie. Ribomunyl w postaci granulatu do wytworzenia zawiesiny również jest słabo dostępny. Alternatywą terapeutyczną pozostają inne nieswoiste szczepionki bakteryjne, nie są one jednak zamiennikami leku Ribomunyl.

Seasonique. To doustny środek antykoncepcyjny o wydłużonym schemacie stosowania - tabletki należy przyjmować nieprzerwanie przez 91 dni. Pozwala to na zmniejszenie liczby krwawień z odstawienia do czterech w ciągu roku. Preparat nie ma zamiennika.

Solcoseryl. Gama preparatów Solcoseryl to produkty o unikatowym składzie, opartym na bezbiałkowym dializacie z krwi cieląt, który wspomaga procesy naprawcze komórek i tkanek. Odczuwalne problemy z dostępnością wynikały z problemów w produkcji oraz konieczności dostosowania jej do norm Unii Europejskiej. Do sprzedaży niedawno powróciła poszukiwana przez pacjentów pasta stomatologiczna, natomiast spadła znacząco dostępność żelu okulistycznego.

Tetana. Szczepionka przeciwtężcowa wykorzystywana jest nie tylko w Programie Szczepień Ochronnych, ale również może służyć do profilaktyki poekspozycyjnej u osób ze zranieniami, gdy ryzyko obecności laseczek tężca w ranie jest duże. Brak szczepionki na tężec jest szczególnie niepokojący w okresie wakacyjnym, gdy liczba urazów rośnie. Tężec jest chorobą potencjalnie śmiertelną. Szczepionki dostępne są wprawdzie także w przychodniach i szpitalach, ale spadek w aptekach oznacza, że zaopatrzenie do tych punktów też może być ograniczone.

Zoely. To dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna. Wyróżnia ją zawartość estrogenu identycznego z naturalnym 17β-estradiolem oraz nomegestrolu, strukturalnie podobnego do naturalnego progesteronu. Lek nie posiada dokładnego zamiennika. Orientacyjna data powrotu leku do aptek to 1 stycznia 2020 roku.

Zobacz także kontynuację opublikowaną 9 sierpnia: kiedy będą dostawy?

Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.

Inne artykuły na blogu

;