Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zdrowiem nazywamy ogólne dobre samopoczucie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. W ogromnej mierze zależy ono od czynników, które na nas oddziałują - od otaczającego środowiska. Dlatego jego zanieczyszczenie i nadmierna eksploatacja nie pozostają bez wpływu na jakość życia, a nawet zachowanie zdrowia. Czy możemy jeszcze cofnąć zniszczenia, jakich ludzkość dokonała na przyrodzie, by cieszyć się lepszym zdrowiem?
Spis treści
Jak człowiek wpływa na środowisko?
Jak środowisko wpływa na człowieka?
Zanieczyszczenie powietrza a choroby płuc
Zanieczyszczenie wody a nasza zdrowie
Zanieczyszczenie gleby a żywność
Zanieczyszczenie hałasem a problemy psychiczne
Wpływ zmian klimatycznych na zdrowie
Czy mamy szansę uratować środowisko i swoje zdrowie?
Jak człowiek wpływa na środowisko?
Żyjemy w otaczającym nas środowisku, w pełni od niego zależymy - zarówno od jego zasobów, jak i jego funkcjonowania. Środowisko dostarcza nam niezbędnego do życia tlenu, wody, pokarmu i daje bezpieczne schronienie. Współdziałamy z nim od tysiącleci.
W przeszłości nasz wpływ na przyrodę był znikomy, współgraliśmy z nią, żyliśmy w harmonii. W obecnych czasach, kiedy postęp cywilizacyjny jest zawrotny, a przyrost naturalny bardzo szybki, w coraz większym zakresie wykorzystujemy jej zasoby, a w zamian oddajemy jej znaczną porcję zanieczyszczeń, z którymi nie jest w stanie się uporać.
Jak środowisko wpływa na człowieka?
Każdy organizm reaguje na zmiany zachodzące w środowisku próbując się do nich przystosować, a jednocześnie utrzymać równowagę wewnętrzną. W ten sposób może zachować prawidłowe funkcjonowanie i stan ogólnego zdrowia. Jednak pojawiające się w środowisku zanieczyszczenia, wpływające szkodliwe na organizm, oddziałujące przez dłuższy czas i przekraczające nasze bariery ochronne, doprowadzają do sytuacji, kiedy dostosowanie się do nich jest niemożliwe, a w ciele pojawiają się zaburzenia funkcjonowania, na bazie których rozwijają się różne choroby.
W obecnych czasach jest to zjawisko powszechne. Zmiany w środowisku, do których się przyczyniliśmy, codziennie wpływają na nasze ciało. Często nie potrafimy się już przed nimi bronić. U wielu ludzi pojawiają się schorzenia przewlekłe, ale też stany ostre, które mogą zagrażać nawet życiu.
Do schorzeń najczęściej wiązanych z wpływem zanieczyszczeń środowiska zaliczamy choroby układu oddechowego oraz nowotwory - zależność rozwoju tych schorzeń ze złym stanem przyrody została udowodniona w badaniach populacyjnych, również na terenie Polski - w regionach o znacznie wyższym stopniu degradacji środowiska (np. Górny Śląsk), u mieszkańców obserwuje się częstsze zgony z powodu chorób układu oddechowego, krótszą średnią długość życia oraz dużo częstszą zapadalność na niektóre nowotwory.
Zanieczyszczenie powietrza a choroby płuc
W kontekście wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka najczęściej mówi się obecnie o zjawisku smogu. Jest to połączenie szkodliwych substancji przedostających się do atmosfery, mgły oraz braku przewiewu na danym terenie, co powoduje zwiększoną koncentrację szkodliwych związków.
Jednym ze źródeł tych zanieczyszczeń jest przemysł, ale w dużej mierze sami również się do tego przyczyniamy, ponieważ pochodzą one także z transportu samochodowego (szczególnie silników Diesla) i ogrzewania gospodarstw domowych (wyposażonych w przestarzałe piece lub takich, w których pali się materiałami nieprzystosowanymi do spalania, np. śmieciami).
Wśród cząsteczek tworzących smog i zagrażających zdrowiu znajdują się pyły zawieszone, tlenki siarki, węgla i azotu, metale ciężkie, węglowodory aromatyczne. Wdychamy je do naszych dróg oddechowych, a niektóre z nich przenikają nawet do krwiobiegu i mogą oddziaływać na wszystkie komórki organizmu. Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem jest przez wielu naukowców porównywane do nałogowego palenia papierosów.
Efektów wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka jest wiele - są to w pierwszej kolejności podrażnienia błon śluzowych, zmiany i choroby układu oddechowego, ale również schorzenia układu krążenia i serca, problemy z pamięcią, koncentracją, zaburzenia nastroju, alergie, przyśpieszone starzenie się układu nerwowego, stany depresyjne, niska waga urodzeniowa płodu i oczywiście nowotwory. Pyły zawieszone i spaliny emitowane przez silniki Diesla mają udowodniony związek z ryzykiem rozwoju raka płuc - nawet 15% wszystkich nowotworów tego narządu jest powodowana przez opisany czynnik.
Według danych epidemiologicznych, w naszym kraju zanieczyszczenia powietrza skracają życie średnio o 12 miesięcy i powodują ponad 40 000 przedwczesnych zgonów rocznie. Tragiczny wpływ ma przede wszystkim długotrwała ekspozycja, a grupami najbardziej zagrożonymi są osoby starsze, z współistniejącymi chorobami przewlekłymi (szczególnie ze strony układu oddechowego oraz krążenia), małe dzieci oraz kobiety w ciąży.
Zanieczyszczenie wody a nasza zdrowie
Woda używana jest zarówno w gospodarstwach domowych, jak i we wszystkich gałęziach przemysłu. Po wykorzystaniu jej w procesach technologicznych i gospodarczych, oddajemy ją do środowiska jako tak zwaną "wodę zużytą" - bardzo często z dodatkowymi składnikami, które stanowią jej zanieczyszczenia. Poza tym wiele zanieczyszczeń trafia prosto do środowiska, z pominięciem sieci kanalizacyjnej, jak na przykład nielegalne zrzuty ścieków, czy spływ wody deszczowej, która spłukuje osiadające na powierzchni ziemi zanieczyszczenia z transportu samochodowego i inne.
W próbkach wód powierzchniowych znajdowano metale ciężkie, detergenty, związki organiczne, jak na przykład WWA - wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, fluorki. Wszystkie te substancje w pierwszej kolejności wpływają na organizmy bytujące w okolicy, przenikają również do gleby. Człowiek może mieć z nimi kontakt spożywając zanieczyszczoną wodę, jedząc mięso ryb wyłowionych z brudnych zbiorników czy też warzywa uprawiane na zanieczyszczonej glebie. Kontakt z chemikaliami obecnymi w wodzie może prowadzić do miejscowych podrażnień skóry, powstawania ran, zaburzeń hormonalnych, zatruć objawiających się m.in. zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, zaburzeniami kardiologicznymi, neurologicznymi, a nawet zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworów.
Innym problemem są zanieczyszczenia biologiczne pochodzące najczęściej ze ścieków z zakładów leczniczych i ferm hodowlanych. Są one nośnikiem niebezpiecznych organizmów chorobotwórczych, które mogą powodować groźne infekcje. Najczęściej identyfikuje się bakterie: Escherichię coli powodującą biegunki, Salmonellę typhi przyczynę duru brzusznego lub Clostridium perfringens odpowiedzialnego za zapalenie jelit. W wodach zanieczyszczonych fekaliami można znaleźć również jaja pasożytów, np. glisty ludzkiej. Niestety wymienione organizmy często nie są skutecznie usuwane w procesach oczyszczania i mogą przedostawać się do środowiska.
Dodatkowym problem jest obecność w wodach zanieczyszczeń w postaci leków, a przede wszystkim antybiotyków, o których już pisaliśmy w innym artykule. Kontakt z nimi powoduje powstawanie opornych szczepów bakterii, które nie są podatne na standardowe leczenie i mogą wywoływać groźne dla zdrowia, a nawet życia zakażenia.
Zanieczyszczenie gleby a żywność
Zanieczyszczenia gleby również prowadzą do zmian w ekosystemach i mogą powodować obecność zanieczyszczeń w żywności, którą spożywamy. W tym przypadku często mamy do czynienia z zanieczyszczeniem pestycydami, które używane były w procesie uprawy. Może to doprowadzić do zatruć ostrych oraz ryzyka rozwoju nowotworów. Długotrwałe narażenie na pestycydy powoduje pojawienie się w krwiobiegu methemoglobiny, która nie ma zdolności przenoszenia tlenu, a to docelowo prowadzi do przewlekłego niedotlenienia organizmu, obawiającego się przewlekłym zmęczeniem, spadkami ciśnienia, dusznościami, bólami brzucha. Pestycydy prowadzą również do zespołu złego wchłaniania poprzez drażnienia śluzówki jelit, a tym samym w organizmie może rozwinąć się niedobór określonych składników odżywczych i towarzyszące temu choroby przewlekłe.
Obecne w glebie metale ciężkie mogą powodować nowotwory, a także zmiany w układzie nerwowym, krwionośnym oraz wpływać na prawidłowy rozwój płodu.
Zanieczyszczenie hałasem a problemy psychiczne
Do innych czynników, którymi szkodzimy sobie sami, zaliczyć można również zanieczyszczenie hałasem. W większości związane jest ono oczywiście z postępem cywilizacji - pracującymi fabrykami, jeżdżącymi samochodami, działającymi maszynami. Narażenie na głośne dźwięki przekraczające ustalone normy jest niebezpieczne dla układu nerwowego i stanu psychicznego. Może to powodować bóle głowy, zaburzenia równowagi, uszkodzenia słuchu. Gdy oddziałują długo, mogą prowadzić do stanów depresyjnych i lękowych oraz zmian w układzie krążenia.
Wpływ zmian klimatycznych na zdrowie
Nie można w tym miejscu zapomnieć również o zmianach klimatu. Udowodniono, że działalność człowieka bezpośrednio przyczynia się do przyśpieszenia procesów związanych z ocieplaniem się Ziemi, głównie w wyniku nadmiernej produkcji gazów cieplarnianych - dwutlenku węglu i metanu. Źrodłem tych zanieczyszczeń w dużej mierze jest przemysł i rolnictwo, ale tzw. "przeciętny Kowalski" również codziennie zostawia swój ślad węglowy, czyli określoną ilość dwutlenku węgla, która została wyemitowana do atmosfery w wyniku podjętych przez niego aktywności.
Ocieplenie klimatu ma wpływ na nasze zdrowie w pierwszej kolejności przez zmiany temperatur - lata będą coraz cieplejsze, z falami upałów. Nie wszystkie organizmy z łatwością przystosują się do tych zmian. Poza tym pojawią się coraz częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe - pożary, powodzie, wichury, mogące powodować katastrofy i bezpośrednio zagrażać ludziom uszkodzeniami ciała, a nawet śmiercią. Szacuje się, że do 2040 roku, rocznie zmiany klimatu będą powodowały nawet 250 000 zgonów - za połowę będą odpowiedzialne upały, które dotkną przede wszystkim osoby starsze, u których regulacja cieplna organizmu jest zaburzona ze względu na wiek.
Dodatkowo ekstremalne zjawiska związane ze zmianami klimatu pośrednio powodują nasilenie zanieczyszczeń wód (powodzie przenoszą zanieczyszczenia, np. z zakładów produkcyjnych do wód pitnych) oraz zanieczyszczeń powietrza (pożary lasów). Zmienia się również zasięg stref klimatycznych, a wraz z nimi zasięg bytowania owadów przenoszących groźne dla zdrowia choroby zakaźne, jak na przykład malaria. Wraz ze zmianami stref klimatycznych mogą się zmienić (głównie pogorszyć) warunki do uprawy żywości, a więc ludzie mogą być narażeni na niedożywienie i rozwijające się na tym podłożu choroby.
Czy mamy szansę uratować środowisko i swoje zdrowie?
Aby ochronić nas przed skrajnymi sytuacjami, zostały powołane instytucje - Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, których głównym celem jest kontrolowanie stanu środowiska i ostrzeganie przed sytuacjami groźnymi dla naszego zdrowia. Te same organy kontrolują również przedsiębiorstwa, dając im pozwolenie na działalność w oparciu o przeprowadzenie oceny ich wpływu na środowisku. Niestety nie jest to gwarancja całkowita. Prawo nie jest wystarczająco egzekwowane, a wiele zanieczyszczeń pojawia się w otoczeniu nielegalnie, wbrew ustalonemu prawu. Nie bez znaczenia jest też wpływ nas samych i nasze poczucie odpowiedzialności za otaczającą przyrodę.
Podstawą do poprawy sytuacji są oczywiście zmiany globalne - na poziomie Rządów oraz wielkich korporacji - zaostrzenie prawa, egzekwowanie go, zwiększenie świadomości ekologicznej przedsiębiorstw, zmiany w procesach produkcyjnych, większa odpowiedzialność za środowisko, a przede wszystkim - wdrożenie wydajnych i efektywnych procesów związanych z oczyszczaniem środowiska.
Pamiętajmy też, jak ważne są nasze codzienne wybory - kwestie segregowania śmieci, np. oddawania odpadów niebezpiecznych (zużytych i przeterminowanych leków) do odpowiednich punktów selektywnej zbiórki, posprzątanie swojej najbliższej okolicy, oszczędzanie energii elektrycznej, a tym samym zmniejszenie śladu węglowego, czy ograniczenie korzystania z transportu samochodowego (więcej o tym, jak Ty możesz chronić środowisko: Czy farmacja zagraża środowisku naturalnemu?).
Środowisko zmienia się dynamicznie, w ostatnim czasie niestety na gorszę, a my się do tego w dużej mierze przyczyniamy. Coraz trudniej będzie nam się do tych zmian przystosować. Trzeba jednak wierzyć, że wzrastająca świadomość ekologiczna pozwoli nam zahamować wiele procesów i odzyskać równowagę przyrody, która jest nam niezbędna do zdrowego życia.
Chcesz wiedzieć, gdzie w Twojej miejscowości są specjalne pojemniki na przeterminowane leki? Sprawdź TUTAJ »