16 kwietnia 2021 roku weszła w życie ustawa o zawodzie farmaceuty. Farmaceuci byli jedną z ostatnich grup zawodów zaufania publicznego, która nie miała ustawy regulującej ich pracę i rolę w systemie ochrony zdrowia. Dla osób wykonujących ten zawód jest to bardzo ważny dokument. Określany jest on jednak także jako propacjencki. Jakie nowości będą czekać na pacjentów w aptekach w najbliższej przyszłości?
Ustawa reguluje ważne dla farmaceutów kwestie, takie jak uzyskiwanie prawa wykonywania zawodu czy obowiązek rozwoju zawodowego. Definiuje także zawód farmaceuty jako samodzielny zawód medyczny, na co czekano od lat. Z punktu widzenia pacjenta otwiera ona możliwość korzystania z profesjonalnej opieki farmaceutycznej i dodatkowych usług w aptekach.
Opieka farmaceutyczna – na co mogą liczyć pacjenci?
Ustawa o zawodzie farmaceuty otwiera możliwość objęcia pacjentów profesjonalną opieką farmaceuty. Wielu pacjentów uważa, że farmaceuci już się nimi „opiekują”, ponieważ doradzają szeroko w sprawach zdrowia i leków. Jednak "prawdziwa opieka farmaceutyczna" to coś dużo więcej niż tradycyjne porady przy aptecznym okienku.
Opieka farmaceutyczna to proces, który należy dokumentować, czyli prowadzić odpowiednie zapisy dotyczące konkretnego pacjenta i podjętych na jego rzecz czynności. W tym procesie farmaceuta nie działa sam – ma współpracować nie tylko z pacjentem, ale także z jego lekarzem prowadzącym, a w razie potrzeby także z przedstawicielami innych zawodów medycznych.
Opieka farmaceutyczna obejmuje szereg interwencji, które mają zapewnić prawidłowy przebieg leczenia danej osoby.
Czym jest przegląd lekowy?
Przegląd lekowy to kompleksowa analiza wszystkich stosowanych przez Ciebie produktów – leków na receptę i bez, ale także suplementów diety, produktów ziołowych czy wyrobów medycznych. Analizie podlegają zarówno preparaty stosowane stale, jak i te przyjmowane doraźnie. Farmaceuta sprawdzi, czy występują pomiędzy nimi niekorzystne oddziaływania (interakcje) oraz porozmawia z Tobą na temat tego, czy odczuwasz jakieś negatywne skutki terapii.
Przegląd lekowy to okazja do sprawdzenia wszystkich aspektów przyjmowanie leków – pory dnia, łączenia ich z jedzeniem, sposobu zażywania lub aplikacji czy nawet dzielenia postaci leku. Farmaceuta zwróci uwagę na prawidłowe warunki przechowywania leków oraz skontroluje, czy w Twojej apteczce nie ma produktów przeterminowanych.
Przegląd stosowanych leków może znacząco pomóc Ci w przestrzeganiu zaleceń lekarskich. Być może niektóre leki stosujesz niepotrzebnie lub nieprawidłowo albo nie zażywasz tych, które w Twojej sytuacji zdrowotnej są wskazane? Farmaceuta może także porozmawiać z Tobą o kosztach terapii i zaproponować ich optymalizację.
Czytaj więcej: Czy przyjmowanie kilku leków jednocześnie jest bezpieczne? i oglądaj: Wielolekowość i choroby współistniejące a skutki uboczne i interakcje. Jak nie łączyć leków?
Konsultacje farmaceutyczne
Jest to rodzaj rozwiniętej porady, w trakcie której farmaceuta może rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące terapii, a pacjent może uzyskać szczegółowe informacje na temat swoich leków. Konsultacja może mieć także formę instruktażu obsługi sprzętu medycznego takiego jak glukometr, nebulizator, inhalator, pulsoksymetr czy ciśnieniomierz.
Indywidualny plan opieki farmaceutycznej
Jednym ze świadczeń w ramach opieki farmaceutycznej będzie plan opieki. Dokument będzie uszczegóławiał konkretne cele zdrowotne możliwe do osiągnięcia przez pacjenta, uwzględniając problemy, na jakie napotyka on w trakcie swojej terapii. Może być to poprawa kontroli glikemii u cukrzyków, osiągnięcie prawidłowych wyników pomiarów ciśnienia tętniczego czy spadek masy ciała u pacjenta zmagającego się z otyłością.
Na badania diagnostyczne do apteki?
Ustawa przyznaje farmaceutom prawo wykonywania prostych badań diagnostycznych. Będą to testy pomagające ocenić stan zdrowia oraz skuteczność i bezpieczeństwo leczenia. Znany jest już katalog badań, jakie będą wykonywane w aptece – uściśliło to stosowne rozporządzenie. Farmaceuci mają prawo wykonywania następujących testów, badań i pomiarów:
- test antygenowy w kierunku SARS-CoV-2
Test antygenowy pozwala wykryć białka charakterystyczne dla wirusa SARS-CoV-2 w materiale z nosa lub nosogardzieli. Pojawiają się one przede wszystkim w trakcie replikacji (namnażania się wirusa). Dlatego test antygenowy będzie dawał dodatni wynik w momencie, gdy ilość wirusa w drogach oddechowych jest największa, a zatem niedługo przed wystąpieniem objawów COVID-19 i do 5-7 dni po ich pojawieniu się. Taki test wykonuje się zatem przede wszystkim w momencie, kiedy występują objawy choroby, aby potwierdzić lub wykluczyć aktywne zakażenie.
- badanie podstawowych paramentów życiowych: ciśnienie krwi, tętno, puls oraz saturacja krwi
- pomiar masy ciała, wzrostu i obwodu w pasie, a także obliczanie wskaźnika BMI (ang. Body Mass Index) oraz stosunku obwodu talii do obwodu bioder (WHR – ang. Waist-Hip Ratio)
Ocena stężenia glukozy we krwi jest podstawowym badaniem pozwalającym kontrolować przebieg cukrzycy, a u pacjentów bez rozpoznania tej choroby może sygnalizować, że powinni być skierowani do diabetologa.
- kontrola panelu lipidowego (cholesterol, frakcja HDL i LDL oraz trójglicerydy)
Panel lipidowy to badanie określające poziom kilku grup związków tłuszczowych we krwi. Nieprawidłowe wyniki takiego badania wskazują, że istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych miażdżycy takich jak zawał serca czy udar mózgu.
- szybki test do wykrywania grypy, badanie stężenia białka C-reaktywnego, ocena obecności antygenu Streptococcus z grupy A i test z krwi na obecność Helicobacter
Szybki test pozwalający wykrywać grypę ma podobny przebieg, jak test na COVID-19 - wykonuje się go poprzez wymaz z nosa. Białko CRP natomiast to cząsteczka, której ilość w organizmie gwałtownie rośnie między innymi w przypadku infekcji, a jej wysoki poziom wskazuje na obecność stanu zapalnego. Kolejne badanie - wymaz z gardła w kierunku paciorkowców z grupy A pozwala na szybkie potwierdzenie lub wykluczenie u pacjenta obecności bakterii odpowiedzialnych między innymi za anginę ropną. Negatywny wynik takiego testu przemawia za tym, że objawy infekcji gardła są wywołane najprawdopodobniej przez wirusy. Test z krwi na Helicobacter pozwala natomiast na wykrycie przeciwciał IgG, które występują w organizmach pacjentów posiadających w swoim żołądku tę bakterię, przyczyniającą się do rozwoju wrzodów żołądka i dwunastnicy.
Wywiad farmaceutyczny - o co może zapytać farmaceuta?
Z pewnością nieraz spotkałeś się w aptece z sytuacją, kiedy farmaceuta przed zaproponowaniem leku lub podczas jego wydawania zadawał szereg pytań dotyczących Twojego zdrowia, nawyków czy już stosowanych leków. Może nawet niekiedy czułeś się nimi zniecierpliwiony (czytaj więcej: 10 zdań, których lepiej nie mówić w aptece). Te działania zostały w ustawie formalnie zdefiniowane jako „wywiad farmaceutyczny”. Farmaceuta prowadzi go w celu uzyskania od pacjenta dodatkowych informacji, aby jak najlepiej dobrać lek bez recepty lub prawidłowo poradzić w zakresie stosowania produktów wydawanych na receptę.
Ustawa precyzuje, że udzielenie porady farmaceutycznej oraz przeprowadzenie wywiadu farmaceutycznego będzie mogło być przeprowadzone zdalnie, na przykład przez telefon lub przez internet. Niewątpliwe wpisuje się to w trend rozwoju e-usług i e-zdrowia, tak potrzebnym w dobie pandemii. Czy zatem przyszłość będzie należała do telefarmacji?
Farmaceuta wystawi receptę w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego
Wystawiania recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego to jedna z ważniejszych z punktu widzenia pacjentów zmian. Najbardziej skorzystać mogą pacjenci chorujący przewlekle i stale zażywający te same leki.
Usługa polega na tym, że farmaceuta powtarza na recepcie leki, które wcześniej zaordynował lekarz i na jego zlecenie, ale po przeprowadzeniu konsultacji, dzięki której uzyska pewność, że dane preparaty nadal są dla tego pacjenta bezpieczne i skuteczne. W odróżnieniu od recepty farmaceutycznej, której wystawienie jest możliwe już teraz, recepta kontynuowana będzie mogła być zniżkowa. Czytaj więcej: Kiedy farmaceuta może wypisać receptę.
Niestety, chociaż spodziewano się, że możliwość wdrożenia usługi recepty kontynuowanej pojawi się w styczniu 2022 roku, to do tej pory się to nie wydarzyło. Ministerstwo Zdrowia informuje, że konieczne są dalsze przygotowania, ramy prawne i pilotaż, a także opracowanie i wdrożenie dodatkowych uprawnień dla farmaceutów, aby mogli oni nie tylko zaglądać do dokumentacji medycznej pacjenta, ale również wprowadzać do niej informacje o wystawieniu recepty kontynuowanej na podstawie zlecenia zamieszczonego przez lekarza.
W których aptekach będzie można skorzystać z opieki farmaceutycznej?
Aby świadczenie opieki farmaceutycznej było skuteczne i ciągłe, najprawdopodobniej od pacjenta będzie oczekiwać się dobrowolnego wyboru apteki i farmaceuty świadczącego tę usługę na wzór wyboru lekarza rodzinnego.
Ustawa nie obliguje jednak wszystkich aptek do wprowadzenia nowych usług w ramach opieki farmaceutycznej - będzie to dobrowolne. Apteki oraz zatrudnieni w nich farmaceuci zainteresowani nowymi świadczeniami będą się do niej przygotowywać poprzez szkolenia, kursy kwalifikacyjne i dostosowanie pomieszczeń, aby zapewnić komfort, poufność i odpowiednie wyposażenie.
Kto będzie płacił za opiekę farmaceutyczną?
W ustawie opieka farmaceutyczna została nazwana świadczeniem zdrowotnym, a nie (jak do tej pory) usługą farmaceutyczną. Ma to znaczenie dlatego, że świadczenie zdrowotne może być finansowane z puli środków NFZ. Refundacja pracy farmaceuty będzie mieć niewątpliwie istotny wpływ na to, czy apteki podejmą się jej wykonywania. Nie wiadomo na ten moment, jaki model finansowania zostanie przyjęty i czy będzie on obejmował dopłatę ze strony pacjenta.
Czy to prawda, że ustawa o zawodzie farmaceuty wprowadza klauzulę sumienia?
Przy okazji procedowania ustawy o zawodzie farmaceuty pojawiły się nieprawdziwe informacje, że wprowadza ona prawo do odmowy sprzedaży produktów antykoncepcyjnych w oparciu o tak zwaną klauzulę sumienia. Nie jest to prawdą, natomiast nadal farmaceuta ma prawo odmówić sprzedaży leku w określonych przypadkach uwarunkowanych przede wszystkim bezpieczeństwem (czytaj więcej: Wszystko, co musisz wiedzieć o recepcie).
Czy w szpitalu zaopiekuje się nami farmaceuta kliniczny?
Farmaceuta zatrudniony w szpitalu będzie mógł świadczyć usługę farmacji klinicznej kierowaną zarówno do pacjenta, członków jego rodziny, jak i personelu medycznego.
W Polsce jest jednak bardzo niewielu specjalistów w tej dziedzinie. Brakuje także ofert pracy dla nich - mówi się o pojedynczych etatach dla farmaceutów klinicznych na oddziałach polskich szpitali. Czy nowa ustawa to zmieni?
Farmacja kliniczna ta dziedzina dynamicznie rozwijająca się na świecie, a farmaceuci w szpitalach faktycznie pracują "przy łóżkach chorych". Dzięki ich pracy możliwe jest uniknięcie błędów farmakoterapii zarówno klinicznych, jak i ekonomicznych.
Ułatwienia w podjęciu pracy farmaceutom z zagranicy
Ustawa o zawodzie farmaceuty ułatwia podjęcie pracy w Polsce farmaceutom spoza Unii Europejskiej. Drogą do rozpoczęcia kariery zawodowej dla obcokrajowców na być Farmaceutyczny Egzamin Weryfikacyjny, bez konieczności nostryfikacji dyplomu. Zapewne czas pokaże, czy faktycznie zachęci to fachowców – prawdopodobnie głównie ze wschodu – do pracy w naszym kraju.
Farmaceuta będzie mógł podać lek w przypadku zagrożenia życia
Nowością jest możliwość podania leku przez farmaceutę w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia. Dotychczasowe przepisy w sytuacjach awaryjnych umożliwiają farmaceucie wydanie leku bez recepty lub na podstawie samodzielnie wystawionej recepty farmaceutycznej i wydanie potrzebnego preparatu (czytaj więcej: Kiedy farmaceuta może wypisać receptę).
Ustawa nie zawiera katalogu takich leków, ani reguł dotyczących dokumentowania podania preparatu. Można jednak przypuszczać, że chodziłoby tu o podanie leków, takich jak adrenalina w przypadku anafilaksji (czytaj więcej: Jak podać adrenalinę przy wstrząsie anafilaktycznym?), glukagonu w ampułkostrzykawce u cukrzyka (czytaj więcej: Jak podać glukagon cukrzykowi?) czy nitrogliceryny w na błonę śluzową policzka w przypadku napadu dławicy piersiowej.
Szczepienia w aptece? Już możliwe!
Jednym ze świadczeń zdrowotnych wykonywanych w aptekach są szczepienia. Farmaceuci - po uzyskaniu odpowiednich kwalifikacji - mogą kwalifikować pacjentów do szczepienia przeciw COVID-19 oraz przeciwko grypie oraz wykonywać samo szczepienie (czytaj więcej: Jak zaszczepić się na COVID-19).
Kiedy nowe usługi pojawią się w aptekach?
Zapisy ustawy zaczęły obowiązywać 16 kwietnia 2021 roku, za wyjątkiem przepisu o możliwości wystawiania przez farmaceutów recept kontynuowanych, który nabrał mocy prawnej 16 stycznia 2022 roku. Jak jednak widać proces wdrażania poszczególnych usług jest mocno rozciągnięty w czasie i w aptekach "na dobre" zagościły na razie tylko szczepienia ochronne.
Pierwszy w Polsce pilotaż przeglądu lekowego - kto może wziąć udział?
Pierwszą z usług opieki farmaceutycznej, która jest wprowadzona w polskich aptekach w formie pilotażu finansowanego ze środków publicznych jest przegląd lekowy. Rusza on 1. kwietnia w 75 aptekach w Polsce i obejmie od 750 do 1000 pacjentów. Będzie trwać maksymalnie 12 miesięcy. Na dokonanie "przeglądu apteczki" w ramach wspomnianego pilotażu mogą zgłaszać się pacjenci spełniający pewne określone kryteria:- są w wieku pomiędzy 18. a 60. rokiem życia, przyjmują na stałe nie mniej niż 5 leków wydawanych z przepisu lekarza, w tym co najmniej 2 leki należące do kategorii leków sercowo-naczyniowych, albo którzy ukończyli 60 rok życia i przyjmują na stałe nie mniej niż 10 leków, w tym co najmniej 2 leki należące do kategorii leków działających na układ krążęnia;
- u których farmaceuta zidentyfikował nadmierną liczbę stosowanych jednocześnie leków.
Celem przeglądu lekowego jest identyfikacja problemów pacjenta ze stosowaniem leków i ich przyczyn, połączona z edukacją chorego w zakresie prawidłowej farmakoterapii, profilaktyki i zdrowego stylu życia oraz stosowania się do zaleceń dotyczących terapii.
W toku usługi opracowany zostanie indywidualny plan opieki farmaceutycznej (IPOF), służący osiągnięciu celów terapii lub poprawie życia pacjenta. Rozwiązane powinny zostać także wszystkie wykryte rzeczywiste lub potencjalne problemy pacjenta ze stosowaniem leków.
Ministerstwo Zdrowia o opiece farmaceutycznej
Resort zdrowia na początku kwietnia 2021opublikował specjalny raport dotyczący opieki farmaceutycznej, który wskazuje - obok wspomnianych przeglądów lekowych i szczepień w aptekach - na możliwość sukcesywnego wprowadzania kolejnych usług w aptekach kierowanych do pacjentów. Wymieniono świadczenia takie jak:
- Nowy Lek, rodzaj poradnictwa towarzyszącego wydaniu pacjentowi po raz pierwszy leku, którego wcześniej nigdy nie stosował. Może to być związane ze zdiagnozowaniem nowej choroby lub ze zmianą dotychczasowego leczenia. Ma ona na celu dostarczenie choremu wszystkich informacji na temat rozpoczynanej terapii i wsparcie w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych w pierwszych tygodniach jej stosowania.
- Program Drobne Dolegliwości, polegający na konsultacji farmaceutycznej w przypadku wystąpienia u pacjenta niektórych łagodnych lub umiarkowanych dolegliwości, które mogą być leczone w sposób uporządkowany pod nadzorem farmaceuty, także wybranymi preparatami z katalogu leków na receptę.
- Przekrojowe kwestionariusze badania społeczeństwa związane z programem profilaktyki chorób układu krążenia, usługa polegająca na pozyskiwaniu przez farmaceutów danych niezbędnych do włączania pacjentów do programów zapobiegania chorobom.
Apteka to nie „sklep z lekami”
Apteka jest w świetle prawa placówką ochrony zdrowia. Na pewno można zgodzić się ze stwierdzeniem, że często to farmaceuta jest pierwszą osobą, do której pacjent zwraca się z prośbą o poradę dotyczącą zdrowia. Głównym zamierzeniem wprowadzonych ustawą o zawodzie farmaceuty zmian jest wykorzystanie potencjału farmaceutów i wzmocnienie roli aptek w systemie ochrony zdrowia.