Leki recepturowe - robione w aptece

Spis treści

Czym są leki recepturowe (robione)?

Kiedy lekarz przepisuje leki recepturowe?

Jakie leki recepturowe mogą być sporządzone w aptece?

Ile kosztuje lek recepturowy?

Ile leku recepturowego mogę mieć na jednej recepcie?

Jak długo będę czekać na lek recepturowy?

Kto w aptece wykonuje leki w recepturze?

Jak stosować lek recepturowy?

Czy wszystkie apteki wykonują leki recepturowe?

Czy mogę kupić surowiec recepturowy bez recepty?

Czy w recepturze można sporządzić leki, których brakuje w sprzedaży?

Czy farmaceuta może sporządzać leki recepturowe bez przepisu lekarza?

Czym są leki recepturowe (robione)?

Lek recepturowy (lek robiony) to lekarstwo sporządzone dla konkretnego pacjenta w pomieszczeniu recepturowym apteki, z wykorzystaniem pojedynczych składników (surowców farmaceutycznych), na podstawie przepisu podanego na recepcie lekarskiej. Niekiedy do receptury wykorzystuje się także leki gotowe.

Kiedy lekarz przepisuje leki recepturowe?

Rodzaj składników, dawki substancji aktywnych i ostateczna formuła takiego leku są dobierane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Chęć zastosowania lekarstwa skomponowanego „na miarę” jest jedną z głównych przyczyn, dla których lekarze sięgają po lek recepturowy.

Lekarz może zalecić taki preparat także wówczas, jeśli nie ma gotowego produktu o odpowiednim składzie lub właściwościach. Wówczas sporządzenie leku recepturowego jest często jedyną szansą na leczenie.

Lek recepturowy może być także zalecony osobie uczulonej lub źle reagującej na konserwanty czy inne dodatki obecne w produktach przemysłowych, ponieważ receptura pozwala na ograniczenie ilości składników do niezbędnego minimum.

Jakie leki recepturowe mogą być sporządzone w aptece?

W recepturze można przygotować wiele różnych rodzajów leków. Mogą to być proszki, czopki, globulki, roztwory, mikstury, zawiesiny, emulsje, płyny, maści, kremy, mazidła, żele, pasty, krople czy nawet mieszanki ziołowe.

Leki robione bardzo często wykorzystuje się w dermatologii (np. maści na łuszczycę, atopowe zapalenie skóry czy trądzik) w ginekologii (np. globulki na infekcje intymne) oraz w leczeniu dzieci (np. proszki z bardzo małymi dawkami leków na serce).

Ile kosztuje lek recepturowy?

Od lipca 2023 roku kwota ryczałtu (ustalonej opłaty) za lek recepturowy wynosi 18 zł. Wielkość ryczałtu jest skorelowana z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę, dlatego zmienia się co roku. Ryczałt dotyczy jednej porcji leku, której wielkość określają przepisy. Będzie to na przykład 100 gramów maści, 20 sztuk proszków dzielonych czy 250 gramów emulsji.

W niektórych przypadkach jednak za lek recepturowy będzie trzeba zapłacić 100%. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, kiedy lekarz w składzie leku robionego uwzględnił lek gotowy (wytwarzany przemysłowo), nieuwzględniony na specjalnej liście leków gotowych, które mogą być użyte jako surowce recepturowe. Znajdują się na niej np. Sirupus Pini compositus, Neospasmina czy Linomag w płynie. W przypadku recepty pełnopłatnej na lek recepturowy nie da się z góry określić, jaka będzie kwota do zapłaty, ponieważ zależy to od kosztu użytych składników.

Ile leku recepturowego mogę mieć na jednej recepcie?

Na jednej recepcie może znajdować się tylko jeden przepis na lek robiony. Przepis ten może dotyczyć pojedynczej lub podwójnej porcji leku recepturowego. Wyjątek stanowią maści, kremy, mazidła, pasty albo żele do stosowania na skórę – w ich przypadku lekarz może przepisać nawet dziesięciokrotną ilość leku recepturowego (czyli do 1 kilograma). Warunkiem przepisania większej ilości preparatu jest zachowywanie przez niego trwałości w okresie stosowania.

Jak długo będę czekać na lek recepturowy?

Apteka sporządza lek dopiero po otrzymaniu recepty, a sam proces "produkcji aptecznej" bywa czasochłonny. Przygotuj się więc, że termin odbioru lekarstwa może zostać ustalony dopiero na następny dzień. Nie powinno być to jednak dłużej niż 48 godzin od złożenia przez Ciebie recepty w aptece.

Wyjątkiem są recepty na lek recepturowy zawierający środki odurzające (np. niektóre silne leki przeciwbólowe) lub oznaczone przypiskiem „wydać natychmiast” ("cito") – te apteka powinna sporządzić w ciągu 4 godzin, o ile oczywiście dysponuje składnikami.

Kto w aptece wykonuje leki w recepturze?

W recepturze pracować może farmaceuta - magister farmacji oraz technik farmaceutyczny. Jednak przedstawiciel tego drugiego zawodu nie może wykonywać leków recepturowych zawierających w swoim składzie substancje bardzo silnie działające (np. azotan srebra czy siarczan atropiny, które mogą wchodzić w skład kropli ocznych), odurzające (np. najsilniejsze leki przeciwbólowe, takie jak morfina) i niektóre psychotropowe.

Jak stosować lek recepturowy?

Do leku recepturowego nie będzie dołączona klasyczna ulotka. Otrzymasz natomiast tak zwaną sygnaturę – najczęściej w formie dodatkowej karteczki lub naklejki z informacjami. Będzie ona zawierała - oprócz składu leku - także sposób użycia i dawkowanie, jakie określił na recepcie lekarz. Ze strony personelu fachowego apteki możesz dodatkowo uzyskać informacje o prawidłowym sposobie przechowywania leku robionego.

Sygnatura dołączona do leku może mieć różny kolor. Pomarańczowa etykieta przeznaczona jest dla leków do użytku zewnętrznego. Zwróć uwagę, że z farmaceutycznego punktu widzenia do tej grupy preparatów zalicza się także czopki doodbytnicze i globulki dopochwowe. Natomiast białą etykietę będą miały leki recepturowe, które są przeznaczone do użytku wewnętrznego - na przykład roztwory czy mieszanki, które stosuje się doustnie.

Etykieta leku recepturowego nie będzie natomiast zawierać informacji o np. skutkach ubocznych. Tymczasem leki recepturowe mogą, chociaż nie muszą powodować działania niepożądane. Jeśli więc zaobserwujesz u siebie jakieś niepokojące objawy po zastosowaniu leku - poradź się lekarza lub farmaceuty.

Czy wszystkie apteki wykonują leki recepturowe?

Lek recepturowy mogą sporządzić wyłącznie apteki (leki robione oraz leki oczne robione). Usługi takiej nie świadczą natomiast punkty apteczne. Od października 2002 roku każda nowo powstająca apteka ogólnodostępna musi być wyposażona w recepturę umożliwiającą wykonywanie leków recepturowych, w tym także leków jałowych (czyli między innymi z antybiotykami oraz ocznych). Apteki, które otrzymały zezwolenie na działalność przed tą datą mają prawo nie posiadać izby recepturowej i nie będą mogły zrealizować recepty na lek robiony.

Jedną z najczęstszych przyczyn odmowy sporządzenia leku recepturowego jest brak dostępności któregoś ze składników.

Apteka może także zwrócić receptę, jeśli zauważy, że przepisane surowce wywołują niezgodność, która uniemożliwia sporządzenie pełnowartościowego preparatu. Oznacza to, że składników recepty nie da się ze sobą prawidłowo połączyć lub po ich zmieszaniu może dojść do niekorzystnych zmian cech fizycznych, chemicznych, wyglądu lub działania leku recepturowego. Należy bowiem pamiętać, że sporządzanie leków nie jest prostym mieszaniem ze sobą składników, ale bardzo trudną sztuką, wymagającą pokonania wielu problemów i pułapek.

W niektórych przypadkach farmaceuta może dokonać na własną rękę pewnych modyfikacji w składzie recepty lub poprawić niezgodność w porozumieniu z lekarzem. Jedynie, jeśli wyczerpie te możliwości, odmawia wykonania leku recepturowego, prosząc pacjenta o ponowny kontakt z osobą, która wystawiła receptę.

Natomiast - zgodnie z przepisami - pomimo wykonania leku recepturowego, apteka może odmówić jego wydania, jeśli od dnia sporządzenia produktu leczniczego upłynęło co najmniej 6 dni. Pamiętaj zatem, aby odebrać lek w umówionym terminie.

Czy mogę kupić surowiec recepturowy bez recepty?

Nie, surowce recepturowe przeznaczone są do sporządzania leków, a nie do odsprzedaży. Niektóre pojedyncze substancje dostępne są jednak także jako leki bez recepty. Przykładami są na przykład gliceryna, olej rycynowy, parafina płynna, lanolina, spirytus salicylowy czy wazelina.

W recepturze aptecznej używa się także substancji takich jak glukoza, olej lniany, etanol czy smalec. Różnią się one jednak od produktów spożywczych posiadaniem szeregu badań gwarantujących najwyższą jakość, umożliwiającą użycie ich do przygotowywania leków.

Czy w recepturze można sporządzić leki, których brakuje w sprzedaży?

Tylko w niektórych przypadkach receptura może zaradzić brakom leków. W aptece można między innymi wykonać roztwory zawierające jod (do jodoterapii w chorobach tarczycy), azotan srebra (do odkażania lub przyżegania skóry) czy ditranol (inaczej cignolinę - związek przeciwłuszczycowy). Ograniczeniem jest przede wszystkim dostępność składników czynnych – stosunkowo niewiele substancji apteka może zamówić jako surowiec recepturowy. W recepturze aptecznej nie uda się także odtworzyć skomplikowanych procesów technologicznych, chociaż farmaceuci coraz częściej korzystają z nowoczesnych urządzeń takich jak kapsułkarki czy unguatory (specjalistyczne miksery apteczne).

Sama receptura także stale się rozwija - pojawiają się coraz bardziej zaawansowane podłoża do leków, a także nowe surowce recepturowe takie jak minoksidil do zastosowania w  roztworach na skórę głowy pobudzających porost włosów, przeciwgrzybiczy klotrimazol czy sildenafil. Ten ostatni związek znany jest głównie jako składnik leków gotowych dla mężczyzn na potencję, ale w leku recepturowym bywa wykorzystywany w ginekologii (globulki z tym składnikiem wykazują właściwości pogrubiające endometrium, co może ułatwić zajście w ciążę) czy do przygotowania preparatów dla noworodków z nadciśnieniem płucnym. Warto nadmienić, że surowcem farmaceutycznym jest także Cannabis sativa flos, czyli medyczna marihuana w wyborze kompozycji stężeń delta-9-tetrahydrokannabinolu (THC) oraz kannabidiolu (CBD).

Czy farmaceuta może sporządzać leki recepturowe bez przepisu lekarza?

Farmaceuta nie może przygotować w recepturze leku o dowolnym składzie. Może on wykonać preparat wyłącznie w oparciu o przepis - albo podany przez lekarza na recepcie albo opisany w fachowej publikacji zwanej Farmakopeą. W tym drugim przypadku wykonany produkt nazywany jest lekiem aptecznym.