Badania obrazowe stanowią niezwykle ważny element diagnostyki wielu schorzeń. W jaki sposób przygotować się do badania rentgenowskiego (RTG), ultrasonograficznego (USG), rezonansu magnetycznego (MR) i tomografii komputerowej (TK)? Czym różni się przygotowanie do badania z zastosowaniem środków kontrastujących?
Spis treści
Badanie ultrasonograficzne (USG)
Badania obrazowe - czym są?
Badania obrazowe wykorzystują różne techniki w celu uwidocznienia danego narządu, w celu jego diagnostyki. W ich przypadku zaleca się, aby pacjent przygotował za każdym razem poprzednie wyniki wykonywanych badań.
Rentgen, USG, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny wykonuje się na zlecenie lekarza. W ośrodkach je wykonujących wymagane jest przedstawienie przez pacjenta ważnego skierowania, a także wyrażenie zgody przez pacjenta. Ponadto, przed przeprowadzeniem badania przeprowadzana jest ankieta dotycząca przeciwwskazań. Niektóre ośrodki, ze względów bezpieczeństwa, wymagają obecności osoby towarzyszącej. Przed wykonaniem każdego z rodzajów badań obrazowych należy skontaktować się z placówką, aby dopytać się o specjalne przygotowanie do zaleconej diagnostyki.
W trakcie i po wykonaniu badania należy ściśle współpracować z osobą je przeprowadzającą i stosować się do wszystkich zaleceń. Na przeprowadzenie diagnostyki powinno się zaplanować odpowiednią ilość czasu. Najlepiej przyjść do ośrodka wcześniej i odpocząć, a po badaniu zregenerować siły.
Badanie rentgenowskie (RTG)
Promieniowanie rentgenowskie przechodzi przez badaną część ciała chorego, np. złamaną nogę. Obraz jest rejestrowany przez specjalny detektor promieni rentgenowskich. Badanie przeprowadza się odsłaniając konkretną część ciała i przyjmując odpowiednią pozycję, zaleconą przez osobę obsługującą aparat. W przypadku niektórych urazów (np. złamanie kręgów) lub ciężkiego upośledzenia, nie wymaga się zdjęcia ubrania i przyjmowania odpowiednich pozycji ciała. Badanie pozwala na diagnozowanie stanu kości kręgosłupa, barków, kończyn, miednicy, czaszki oraz chorób klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Do badania rentgenowskiego nie wymaga się specjalnego przygotowania. Wyjątek stanowi badanie radiologiczne jamy brzusznej, niektórych odcinków kręgosłupa i miednicy. W tym przypadku zaleca się, aby dzień wcześniej pacjent nie jadł kolacji. Na badanie należy zgłosić się na czczo. W przypadku, gdy zdjęcie RTG wykonuje się popołudniu, to pacjent może zjeść lekką kolację. Od rana należy pozostać na czczo. Przed RTG można pić wodę niegazowaną. W dniu badania nie powinno się palić papierosów i żuć gumy do żucia. Niektóre pracownie, w celu polepszenia jakości zdjęcia RTG, zalecają zastosowanie środków ułatwiających eliminację gazów z przewodu pokarmowego, np. Ulgix Wzdęcia Max, Esputicon oraz środków przeczyszczających np. Alax, Forlax.
Badanie ultrasonograficzne (USG)
Badanie ultrasonograficzne jest nieinwazyjne, całkowicie bezpieczne i bezbolesne. Przeprowadza się je przy użyciu aparatu z zastosowaniem ultradźwięków. Badanie USG każdej części ciała może być wykonane zarówno u kobiet w ciąży, jak i matek karmiących piersią. Umożliwia diagnostykę tkanek miękkich i narządów ruchu, określenie ich wymiaru, głębokości położenia i przepływu krwi. USG stosuje się m.in. w dolegliwościach bólowych brzucha, objawach uszkodzenia wątroby.
Do badania ultrasonograficznego nie wymaga się specjalnego przygotowania. Wyjątek stanowi USG jamy brzusznej. Zaleca się, aby pacjent zadbał dzień wcześniej o prawidłowe wypróżnienie się. W tym celu można zastosować delikatne środki przeczyszczające, np. Xenna Extra Comfort, Dulcobis. Zaleca się zastosowanie preparatów ułatwiających eliminację gazów z przewodu pokarmowego, takich jak m.in. Ulgix USG, Espumisan. Ponadto dzień wcześniej należy przejść na dietę lekkostrawną, a w dniu badania trzeba pozostać na czczo (minimum 6 godzin po ostatnim posiłku) oraz nie powinno się palić papierosów i żuć gumy do żucia. Przed USG zaleca się picie wyłącznie wody niegazowanej.
Jeżeli lekarz zalecił badanie USG z „pełnym pęcherzem” należy w ciągu 1,5 godziny przed badaniem wypić trzy szklanki wody niegazowanej. Ułatwi to szybkie wypełnienie pęcherza moczowego. Do czasu badania nie powinno się oddawać moczu.
Tomografia komputerowa (TK)
Tomografia komputerowa jest badaniem wykorzystującym stosunkowo dużą dawkę promieniowania rentgenowskiego. Pacjent kładzie się na ruchomym stole, który zostaje umieszczony we wnętrzu aparatu. Wokół osoby badanej porusza się lampa emitująca promieniowanie rentgenowskie. Tomografia komputerowa umożliwia ocenę kręgosłupa, układu kostno-stawowego, układu nerwowego, struktur wewnątrzczaszkowych, klatki piersiowej, układu naczyniowego i jamy brzusznej. Ułatwia diagnostykę np. kamicy nerkowej, zapalenia trzustki.
W przypadku tomografii komputerowej należy zgłosić się po minimum 6 godzinach od ostatniego posiłku. Najlepiej, aby pacjent był na czczo. Powinno się zadbać o odpowiednie nawodnienie. W tym celu należy wypić co najmniej 1 litr wody niegazowanej najpóźniej na 3 godziny przed badaniem oraz pić wodę w możliwie dużej ilości po badaniu. W przypadku chorób przewlekłych, należy zażyć stosowane leki.
Dzieciom przed badaniem tomograficznym podaje się środki uspokajające lub nawet znieczulenie ogólne. Mały pacjent powinien być w miarę możliwości na czczo (6 godzin, jeżeli jest karmiony posiłkami stałymi lub 4 godziny, jeżeli jest karmiony mlekiem matki) oraz nie może być w trakcie ani bezpośrednio po infekcji (umownie 10-14 dni po chorobie).
Tomografia komputerowa z kontrastem
Badanie tomograficzne jamy brzusznej można przeprowadzić również ze środkiem kontrastującym. W celu wypełnienia przewodu pokarmowego odpowiednim środkiem należy bezpośrednio przed badaniem wypić, podany przez personel, wodny roztwór zaleconego środka kontrastującego. Aby wyeliminować wpływ ruchów perystaltycznych jelit na wynik badania, w niektórych przypadkach zaleca się zażycie środków hamujących perystaltykę jelit (np. Buscopan). Niektóre pracownie wymagają zastosowania przy TK jamy brzusznej środków ułatwiających eliminację gazów z przewodu pokarmowego, np. Simetigast Forte, Ulgix Wzdęcia. Należy zadbać o prawidłowe wypróżnienie się przed badaniem.
Przed dożylnym podaniem środka kontrastującego zawierającego jod należy przedstawić aktualny wynik oznaczenia poziomu kreatyniny we krwi. Skierowanie do laboratorium powinno się otrzymać od lekarza kierującego na TK lub od lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ).
Przed przeprowadzeniem tomografii należy zadbać o odpowiednie nawodnienie. Po podaniu środka kontrastującego należy pozostać przez określony przez osobę wykonującą badanie czas na terenie ośrodka. Zaleca się wypicie większej ilości płynów w ciągu dnia, aby ułatwić wydalanie zastosowanego leku. Ewentualne działania niepożądane występują bardzo rzadko. Są to m.in. łagodne reakcje skórne (np. zaczerwienienie, pokrzywka) i pokarmowe (np. nudności, wymioty), spadek ciśnienia krwi, przyspieszony rytm serca, skurcz oskrzeli z dusznością, zatrzymanie oddechu i pracy serca, zanik ciśnienia krwi z możliwością wystąpienia zgonu pacjenta. Bezpośrednio po podaniu kontrastu pacjent może odczuwać uczucie przepełnienia pęcherza moczowego, uczucie ciepła i dziwny smak w ustach. Objawy te szybko ustępują. Wenflon, przez który podawany jest środek kontrastujący, usuwany jest dość szybko po badaniu (po ok. 15 minutach).
W przypadku, gdy pacjent choruje na choroby tarczycy, wskazane jest dostarczenie zaświadczenia od lekarza endokrynologa o braku przeciwwskazań do podania środka kontrastującego zawierającego jod oraz aktualnych wyników poziomu hormonów tarczycy we krwi.
Przy badaniu przeprowadzanym z zastosowaniem środka kontrastującego, pacjenci chorujący m.in. na cukrzycę czy insulinooporność, stosujący preparaty zawierające jako substancję czynną metforminę, np. Siofor 500, Formetic, powinni odstawić leki na 48 godzin przed badaniem i 48 godziny po badaniu.
Kobieta karmiąca piersią powinna skonsultować się z lekarzem co do konieczności odstawienia dziecka od piersi na pewien czas.
Rezonans magnetyczny (MR)
Badanie rezonansem magnetycznym polega na umieszczeniu pacjenta w komorze aparatu w stałym polu magnetycznym o wysokiej energii. Stosuje się je w diagnostyce tkanek miękkich, stawów, układu kostnego, układu nerwowego, struktur wewnątrzczaszkowych, naczyń krwionośnych i przepływu krwi oraz układu rozrodczego. Ułatwia diagnostykę m.in. choroby Alzheimera czy stwardnienia rozsianego.
Badanie przeprowadza się na czczo, minimum 4 godziny od ostatniego posiłku. Osoby chorujące na cukrzycę powinny o odpowiedniej porze wcześniej zjeść lekki posiłek i zastosować insulinę oraz zaopatrzyć się w posiłek i napoje. Należy przyjąć leki na choroby przewlekłe. Podczas, gdy pacjent choruje na astmę, należy zabrać ze sobą leki wziewne.
W przypadku badania jamy brzusznej powinno się zastosować leki hamujące perystaltykę jelit (np. Stoperan).
Dzieciom przed wykonaniem rezonansu podaje się środki uspokajające. Mały pacjent powinien być w miarę możliwości na czczo (6 godzin, jeżeli jest karmiony posiłkami stałymi lub 4 godziny, jeżeli jest karmiony mlekiem matki) oraz nie może być w trakcie ani bezpośrednio po infekcji (umownie 10-14 dni po chorobie).
Do pomieszczenia, w którym wykonywane jest badanie, nie powinno się wnosić żadnych metalowych rzeczy, np. kluczy, agrafek, pasków, ponieważ zaburzają obraz. W przypadku, gdy pacjent ma w ciele wszczepione elementy metalowe, np. śruby lub protezy, należy pokazać dokument przedstawiający charakterystykę stopu metalu z jakiego wykonany jest implant lub zaświadczenie o dopuszczeniu materiału do badania w polu magnetycznym. Jeżeli jest to możliwe, powinno się okazać zdjęcie RTG obrazujące metalowe fragmenty. W przypadku innych metalowych elementów, np. fragmentów kul, należy przedstawić zdjęcie RTG uwidaczniające ich położenie.
W przypadku rezonansu magnetycznego głowy powinno się zmyć makijaż i nie stosować lakieru do włosów, natomiast w przypadku rezonansu magnetycznego kończyn należy usunąć lakier do paznokci.
Bezpośrednio przed badaniem powinno się opróżnić pęcherz moczowy. Ponadto, w przypadku pacjentów stosujących plastry z nikotyną (w celu np. rzucenia palenia), np. Nicorette Invisipatch, należy go zdjąć, aby zapobiec poparzeniom.
Rezonans magnetyczny z kontrastem
Przed badaniem z zastosowaniem dożylnego środka kontrastującego niezbędne jest okazanie aktualnego wyniku poziomu kreatyniny we krwi. Skierowanie do laboratorium pacjent powinien otrzymać od lekarza kierującego na MR lub od lekarza POZ.
Po zastosowaniu dożylnego środka kontrastującego należy pozostać w ośrodku przez określony czas. Dopiero po 1 godzinie od zakończenia badania jest usuwany wenflon. W rezonansie magnetycznym stosuje się środki kontrastujące na bazie gadolinu lub żelaza. Działania niepożądane po podaniu kontrastu są rzadkie i krótkotrwałe. Mogą pojawić się łagodne skutki uboczne, takie jak pokrzywka, świąd, rumień, zaburzenia smaku, nudności, uczucie gorąca lub zimna w miejscu podania. Do umiarkowanych działań niepożądanych należy nasilona pokrzywka, łagodny skurcz oskrzeli, obrzęk krtani lub twarzy, ból w miejscu podania, zawroty i bóle głowy, uczucie osłabienia. Bardzo rzadko występują ciężkie skutki uboczne, takie jak wymioty, wstrząs anafilaktyczny, zatrzymanie oddechu lub akcji serca, kołatanie serca albo drgawki. Po podaniu środka kontrastującego należy zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu.
Kobieta karmiąca piersią powinna skonsultować się z lekarzem co do konieczności odstawienia dziecka od piersi na pewien czas.
Rzadziej, głównie w badaniach jamy brzusznej i przełyku, stosuje się środki kontrastującej w formie doustnej. W niektórych przypadkach można zastosować środki kontrastujące miejscowo np. dostawowo.
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 08.05.2023 14:06:01
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.