Czy sterydy są bezpieczne?

Spis treści

Czym są sterydy?

W jakich chorobach stosuje się sterydy?

Skąd się wzięła „sterydofobia”?

Jakie mogą być skutki stosowania sterydów anabolicznych?

Czy sterydy stosowane w leczeniu astmy i alergii są niebezpieczne dla zdrowia?

Czy to prawda, że maści sterydowe niszczą skórę?

Czy sterydy niekorzystnie wpływają na rozwój dziecka?

W jakim celu podaje się sterydy w ciąży?

Czy sterydy dostępne bez recepty mogę stosować bez obaw?

Czy sterydy mogą być stosowane w leczeniu COVID-19?

Czym są sterydy?

Sterydy czy też steroidy, to nazwa dużej grupy leków stworzonych na wzór naturalnych hormonów kory nadnerczy lub płciowych.

W jakich chorobach stosuje się sterydy?

Bardzo szeroko wykorzystuje się w lecznictwie działanie przeciwzapalne sterydów. Są one niezbędne między innymi w terapii astmy, atopowego zapalenia skóry czy przy alergicznym nieżycie nosa. Stosuje się je także w chorobach z autoagresji (kiedy organizm sam atakuje własne tkanki), takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń.

Skąd się wzięła „sterydofobia”?

Swoją złą sławę sterydy zawdzięczają początkom leczenia, kiedy stosowano je długotrwale doustnie w wysokich dawkach. W świadomości pacjentów sterydy zaczęły funkcjonować jako leki niebezpieczne, wywołujące spektakularne działania niepożądane, takie jak otyłość, nadciśnienie, wrzody, cukrzyca czy osteoporoza.

Ze względu na ryzyko tych powikłań, zmieniono podejście terapeutyczne. Sterydy są nadal stosowane doustnie (np. Encorton, Demezon, Metypred) czy też w postaci zastrzyków (np. Dexaven, Corhydron). Jednak takie postępowanie jest zarezerwowane do bardzo ciężkich przypadków, sytuacji nagłych wymagających natychmiastowego podania sterydu lub do okresów zaostrzeń chorób zapalnych. Leczenie takie jest ograniczane w czasie - do uzyskania kontroli nad stanem pacjenta.

Niestety pierwsze doświadczenia ze sterydami spowodowały, że ukuł się termin „sterydofobia”, skutkujący powielaniem nieuzasadnionych obaw czy wręcz mitów dotyczących działania sterydów i prowadzący do nieprawidłowego ich stosowania i nieskuteczności terapii. Tymczasem prawdziwym zagrożeniem jest pozamedyczne, ogólnoustrojowe stosowanie tak zwanych anabolików.

Jakie mogą być skutki stosowania sterydów anabolicznych?

W kulturystyce, jako nielegalny doping („koks”) wykorzystywane są sterydy anaboliczne. Są one pochodnymi męskiego hormonu testosteronu. Pozwalają „na skróty” uzyskać szybki przyrost mięśni oraz wzrost siły i wytrzymałości.

Nielegalnie stosowane anaboliki negatywnie wpływają na płodność, metabolizm czy zwiększają ryzyko chorób wewnętrznych oraz najgroźniejszych powikłań – zatorów i zakrzepów. Jak się okazuje, mogą także zniszczyć psychikę, przyczyniając się do powstania depresji lub napadów tzw. furii sterydowej – ataków agresji.

Stosowanie sterydów anabolicznych ma jeszcze jedną ciemną stronę - odpowiedzialny lekarz nie przepisze ich bez wskazań medycznych, takich jak testosteronowa terapia zastępcza (np. Androtop, Omnadren) czy osteoporoza (np. Deca-Durabolin). Wiele osób zaopatruje się więc na czarnym rynku, ryzykując podwójnie. Poza aptekami bardzo łatwo bowiem trafić na niebezpieczną podróbkę. Co więcej – nieostrożne podawanie sterydów we wstrzyknięciach może prowadzić do zakażenia się wirusem HIV czy WZW.

Czy sterydy stosowane w leczeniu astmy i alergii są niebezpieczne dla zdrowia?

Fakty są takie, że sterydy wziewne (np. Pulmicort Turbuhaler, Flixotide, Alvesco) podaje się bezpośrednio do dróg oddechowych i tylko niewielka ilość wchłaniana jest do krwi. Wykorzystywane dawki są zresztą bardzo małe (mikrogramowe). Podobnie wygląda sytuacja z podawaniem sterydów do nosa (np. Avamys, Flixonase, Pronasal). Ryzyko powikłań związane jest przede wszystkim z nieprawidłową ich aplikacją i nieprzestrzeganiem zaleceń lekarza.

Czy to prawda, że maści sterydowe niszczą skórę?

Od czasu publikacji w 1952 roku słynnego artykułu Mariona Baldura Sulzbergera (zwanego także "Mr Dermatology") poświęconego skuteczności octanu hydrokortyzonu w terapii miejscowej chorób skóry, rozpoczęła się "kariera" miejscowych glikokortykosteroidów w lecznictwie.

Prawdą jest, że produkty na skórę ze sterydami mają potencjał do powodowania działań niepożądanych, takich jak zaniki skóry, rozstępy, trądzik posterydowy, zapalenie skór wokół ust, przebarwienia, rozszerzenie naczyń krwionośnych czy tak zwane gwiaździste pseudoblizny.

Choć wymienione skutki uboczne brzmią groźnie, opracowano szereg standardów mających na celu niedopuszczenie do ich wystąpienia. Ograniczenia dotyczą między innymi: siły działania stosowanego sterydu w zależności od miejsca aplikacji i stadium choroby, częstotliwości nakładania na skórę (np. krótko lub tylko przez określony czas jako „terapia weekendowa” lub co drugi dzień), czy wielkości leczonego obszaru. Istotne jest także stosowanie adekwatnej (ani za małej, ani za dużej) ilości leku – najlepiej z wykorzystaniem tak zwanej „jednostki opuszki palca”.

Czy sterydy niekorzystnie wpływają na rozwój dziecka?

Rodzice często obawiają się, że leki sterydowe stosowane u dzieci spowodują zahamowanie wzrostu czy osłabienie odporności. Stosowane poprawnie i pod kontrolą lekarza sterydy wziewne, donosowe czy na skórę, nie wpływają na rozwój dziecka, nie wywołują chorób, ani nie mają wpływu na wyniki w szkole. Natomiast taki wpływ może mieć niedostatecznie kontrolowana astma lub źle leczona atopia.

W jakim celu podaje się sterydy w ciąży?

Dzieci urodzone przedwcześnie są narażone na problemy z oddychaniem z powodu niepełnego rozwoju płuc. Jeśli kobiecie w ciąży grozi poród na długo przez właściwym terminem, podanie kortykosteroidów (np. Celestone) przyspiesza ich rozwój u płodu. Zwiększa to szanse na przeżycie dziecka.

Czy sterydy dostępne bez recepty mogę stosować bez obaw?

Niektóre leki zawierające glikokortykosteroidy są wydawane bez recepty. Nie oznacza, że można stosować je bez ograniczeń. Należy ściśle przestrzegać wytycznych zawartych w załączonej ulotce - przede wszystkim w zakresie wskazań, przeciwwskazań, dawkowania, wieku i zalecanego czasu samoleczenia. Szczegółowej porady może udzielić personel fachowy apteki po zadaniu dodatkowych pytań.

Spośród leków sterydowych dostępnych bez recepty są aerozole do nosa takie jak Momester Nasal czy Nasometin Control. Można je zastosować w przypadku zdiagnozowanego przez lekarza sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Mogą po nie sięgnąć pacjenci dorośli, w szczególności jeśli w przeszłości ich dolegliwość była z powodzeniem leczona donosowym sterydem.

Do tej kategorii należą także leki do stosowania na skórę, np. Maxicortan, Hydrocort Chema czy Hydrocortisonum Oceanic. Można je zastosować u osoby powyżej 12 roku życia, między innymi w przypadku stanów zapalnych skóry o podłożu alergicznym (np. atopowego zapalenia skóry) lub aby załagodzić świąd i podrażnienie po ukąszeniu owadów.

Czy sterydy mogą być stosowane w leczeniu COVID-19?

Uważa się, że glikokortykosteroidy ograniczają skutki tak zwanej "burzy cytokinowej" – nadmiarowej, gwałtownej i szkodliwej reakcji organizmu usiłującego zwalczyć koronawirusa. Ich stosowanie w przebiegu COVID-19 może odbywać się wyłącznie pod kontrolą lekarza. Ich nieodpowiednie użycie może wręcz zwiększać ryzyko niekorzystnego przebiegu COVID-19 w następstwie pobudzenia namnażania się wirusa.

Deksametazon może stanowić opcję terapeutyczną u pacjentów powyżej 12 roku życia i o masie ciała co najmniej 40 kg z COVID-19, wymagających tlenoterapii (od konieczności podawania dodatkowego tlenu po wentylację mechaniczną). Lek w tym wskazaniu może być podawany doustnie lub dożylnie.

Zalecenia diagnostyki i terapii zakażeń SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych podają dodatkowo, że deksametazon należy stosować razem z lekiem przeciwwirusowym remdesivirem.

Rekomendacje te uwzględniają także wykorzystanie metylprednizolonu dożylnie w czwartym stadium choroby, obejmującym etap ostrej niewydolności oddechowej.