Coraz więcej osób cierpi na różnego rodzaju alergie. Katar, łzawienie czy świąd utrudniają normalne funkcjonowanie za dnia i zasypianie w nocy. Wiosna i lato to pory roku, które szczególnie sprzyjają rozwojowi uczuleń ze względu na pylenie wielu roślin. Profilaktyka i leczenie alergii jest jednym z ważnych dla pacjentów zagadnień, poruszanym m.in. podczas “Skonsultuj z Farmaceutą” - akcji organizowanej przez Polskie Towarzystwo Studentów Farmacji.
Polskie Towarzystwo Studentów Farmacji to największa i niezależna farmaceutyczna organizacja studencka zrzeszająca studentów i absolwentów farmacji z całej Polski. Głównym celem Stowarzyszenia jest reprezentacja spraw studentów farmacji na arenie krajowej i międzynarodowej, umożliwianie zdobywania praktycznych doświadczeń w zakresie nauk farmaceutycznych czy podnoszenie świadomości społecznej w zakresie zdrowia, między innymi poprzez organizację akcji profilaktycznych dla pacjentów, jak np. "Skonsultuj z Farmaceutą", której jesteśmy Patronem Merytorycznym. Miałam przyjemność uczestniczyć w tym przedsięwzięciu jako prelegent i odpowiedzieć na najbardziej nurtujące pytania pacjentów na temat alergii.
Julia Górnicka (Polskie Towarzystwo Studentów Farmacji): Czy może nam Pani przybliżyć pojęcie alergii? W jaki sposób dochodzi do reakcji alergicznej?
mgr farm. Marianna Krajewska (GdziePoLek.pl): Alergia to reakcja układu odpornościowego na różnego rodzaju substancje, tzw. alergeny. W wyniku tej reakcji powstają przeciwciała, które w kontakcie z antygenem doprowadzają do uwolnienia mediatorów stanów zapalnych. Spośród uwalnianych substancji można wyróżnić histaminę, która odpowiada za charakterystyczne objawy alergii, jak: świąd, katar czy kaszel.
W jaki sposób możemy leczyć alergię?
Na pierwszą myśl przychodzą leki przeciwalergiczne. Jest to słuszne, ponieważ większość pacjentów prosi o poradę farmaceuty w celu doboru odpowiedniego leku łagodzącego objawy alergii. Przede wszystkim mamy tutaj leki przeciwhistaminowe. Oprócz nich stosuje się leki obkurczające naczynia krwionośne (np. Xylometazolin WZF, Otrivin, Vicks Sinex), glikokortykosteroidy (np. Nasometin Control, Pronasal Control) , niekiedy preparaty rozszerzające oskrzela (przepisywane przez lekarzy). Do leczenia alergii wykorzystuje się także przeciwciała monoklonalne. Leki mogą być w postaci: tabletek (np. Allegra, Aleric Deslo Active, Allertec WZF, Flonidan Control), roztworów doustnych (np. Aleric Deslo, Claritine Allergy), wziewów, kropli do oczu (np. Polcrom, Allergodil, Zabak), żeli (np. Fenistil), maści/kremów (np. Hydrocortisonum Oceanic, Maxicortan) czy iniekcji. Oczywiście, poza typowymi lekami należy pamiętać o ograniczeniu kontaktu z alergenem, co również powinno zmniejszyć objawy.
Na czym polega opieka farmaceutyczna w alergii? W czym może pomóc farmaceuta?
Zacznijmy od tego, czym w ogóle jest opieka farmaceutyczna. Opieka farmaceutyczna to idea zachowania farmaceuty wobec pacjenta i jego leczenia. Dotyczy sposobu informowania o przyjmowaniu leków, doradzania, rozwiązywania problemów związanych z nieprawidłowym stosowaniem leków. W efekcie zapobiega ona pojawieniu się działań niepożądanych. Opieka farmaceutyczna dotyczy także współpracy farmaceuty z innymi pracownikami opieki zdrowotnej. Wszystkie te działania mają na celu poprawę jakości leczenia pacjentów, obniżenia kosztów terapii, a także wykorzystanie wielokierunkowego wykształcenia farmaceuty. Przykładowo, w ramach opieki farmaceutycznej można udzielić pacjentowi informacji na temat nowo przepisanego leku, który ma przyjmować, skonsultować się z lekarzem prowadzącym pacjenta, udzielić informacji na temat korzystania z urządzeń, np. glukometru, inhalatora czy pulsoksymetru.
W dobie pandemii koronawirusa, kiedy wiele osób nadal stara się nie wychodzić z domu, a boryka się z problemami zdrowotnymi, można skorzystać z możliwości jaką daje GdziePoLek i zadać pytanie w zakładce Zapytaj farmaceutę, gdzie specjaliści na bieżąco starają się rozwiązywać problemy pacjentów. Dodatkowo, na naszej stronie można zaczerpnąć wiele przydatnych informacji odnośnie różnych jednostek chorobowych, ich leczenia, profilaktyki. Można także zarezerwować określony lek w aptece mając dzięki temu pewność, że otrzymamy konkretny produkt.
W przypadku alergii farmaceuta powinien zapytać o to, czy jest to alergia całoroczna czy sezonowa, dla kogo ma być przeznaczony lek - czy dla osoby dorosłej, czy dla dziecka, czy dla osoby starszej. Czy osoba, która ma stosować lek jest w ciąży lub karmi piersią. Czy był już stosowany jakiś lek przeciwalergiczny, ponieważ niektóre leki można brać tylko przez określony czas. Dzięki takim informacjom łatwiej będzie dobrać najbardziej odpowiedni preparat dla danego pacjenta. Farmaceuta powinien poinformować, że niektóre, a w zasadzie spora część leków przeciwalergicznych może powodować senność, dlatego powinno się je przyjmować na noc.
Jeśli pacjent cierpi na alergię wywołaną sezonowym pyleniem roślin, wówczas zaleca się stosowanie leku zanim wystąpi sezon alergiczny. Przyjęcie leku w momencie kontaktu z pyłkiem może być już trochę mniej skuteczne. Z kolei w przypadku leków obkurczających naczynia, można je przyjmować maksymalnie przez kilka dni, aby uniknąć „przyzwyczajenia się” śluzówki na lek. Dłuższe stosowanie skutkuje brakiem reakcji organizmu na lek, a to z kolei często prowokuje pacjenta to zwiększenia dawki. W konsekwencji może dojść do trwałego zaburzenia funkcjonowania błony śluzowej nosa i rzęsek. Przy suchości śluzówki można zalecić preparaty nawilżające (np. Nollix, Rinopanteina). Są dostępne w aerozolach lub maściach.
Warto poinformować pacjenta, że przyjmowanie kilku leków przeciwalergicznych z tej samej grupy leków, np. przeciwhistaminowych, grozi przedawkowaniem i może doprowadzić do nasilenia objawów alergii zamiast ich łagodzenia.
Czy alergia jest chorobą dziedziczną?
Alergia nie jest typową chorobą dziedziczną, natomiast badania wskazują na to, że ryzyko zachorowania na alergię jest większe u osób, u których wystąpiła ona w rodzinie. Warto tutaj wspomnieć, że niektóre osoby posiadają wrodzoną większą skłonność do produkcji przeciwciał IgE, co ma duże znaczenie w pojawianiu się alergii. Oczywiście, warunki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy również zwiększają ryzyko zachorowania.
Dlaczego niektórzy wyrastają z alergii?
W przypadku dzieci najczęściej dochodzi do alergii pokarmowych, które z czasem mogą zaniknąć. Ma to związek z dojrzewaniem zarówno układu odpornościowego, jak i pokarmowego. Niebagatelizowanie objawów, obserwacja i kontrola specjalisty są istotne, aby nie dopuścić do rozwoju choroby. Podobna sytuacja dotyczy alergii skórnych. U niektórych osób rzeczywiście można zauważyć ustąpienie reakcji alergicznej, jednak jest to nieoczywista choroba i u każdego może mieć różny przebieg. Czasami dochodzi do „wyciszenia” reakcji alergicznej, ale może ona wrócić nawet po kilku latach. Warto tutaj wspomnieć także o tzw. „marszu alergicznym”, który charakteryzuje się przejściem jednej alergii w drugą. Czasami marsz alergiczny jest związany z coraz większą ilością alergenów, na które reaguje pacjent.
W jaki sposób rozpoznać alergie pokarmowe i jak je rozróżnić od nietolerancji pokarmowych?
Przede wszystkim alergia pokarmowa wiąże się z reakcją układu odpornościowego w wyniku kontaktu z antygenem białka pokarmowego. Nietolerancja natomiast jest związana z uwarunkowaniem organizmu, kiedy pojawia się niedobór danego enzymu trawiennego, np. laktazy. Różnice omówmy więc na przykładzie laktozy. Objawy alergii występują od kilkunastu minut do kilkudziesięciu godzin po spożyciu pokarmu. Mogą dotyczyć zarówno przewodu pokarmowego, jak i innych układów, np. oddechowego, a także skóry czy błon śluzowych. W skrajnych przypadkach może dojść do niebezpiecznego dla życia wstrząsu anafilaktycznego. Z kolei objawy nietolerancji pokarmowej dotyczą jedynie przewodu pokarmowego i występują od 30 minut do kilku godzin po spożyciu pokarmu.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane i przeciwwskazania dotyczące leków przeciwalergicznych?
Paradoksalnie przeciwwskazaniem do stosowania leków przeciwalergicznych jest nadwrażliwość na nie lub którykolwiek ze składników danego preparatu. Niektóre leki przeciwalergiczne są przeciwwskazane przy danych jednostkach chorobowych. Przykładowo osoby z nadciśnieniem nie powinny przyjmować leków zawierających pseudoefedrynę czy ksylometazolinę ze względu na ryzyko podniesienia ciśnienia. Niektóre leki są przeciwwskazane w ciąży i podczas karmienia piersią. Natomiast najpopularniejsze działania niepożądane to senność związana z ośrodkowym działaniem niektórych leków przeciwhistaminowych, suchość błony śluzowej nosa lub suchość oka (aerozole do nosa, krople do oczu), zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, a także przyrost masy ciała.
Czy alergia może dawać nietypowe objawy?
Nietypowymi objawami alergii mogą być, np. zaburzenia snu, koncentracji, czy nastroju. Słaba jakość snu przekłada się na zmęczenie w dzień, a co za tym idzie zmniejszenie koncentracji i rozdrażnienie. U osób z alergicznym nieżytem nosa czy zapaleniem spojówek niekiedy pojawiają się, tzw. „cienie alergiczne”, czyli ciemniejsze zabarwienie skóry i opuchlizna pod oczami. Mogą też wystąpić poziome linie na dolnej powiece. Niektóre alergie pokarmowe mogą dawać objawy w postaci bólu głowy, pojawiają się się też zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej. Czasami dochodzi do obrzęków stóp i dłoni czy swędzenia uszu. W przypadku nietypowych objawów, jak bóle głowy czy stany zapalne, można zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. Ibuprom, Nurofen, Ibum Express), a przy zaburzeniach snu czy rozdrażnieniu - środki uspokajające na bazie waleriany (np. Validol, Valused), melisy (np. Tabletki Uspokajające Labofarm, Extraspasmina), itp.
Jakie są zalecenia niefarmakologiczne dla pacjenta z alergią?
W przypadku alergicznego nieżytu nosa poleca się płukanie zatok wodą morską (np. Marimer, Sterimar, Disnemar). Do przemywania oczu można zastosować z kolei sól fizjologiczną dostępną w ampułkach (np. Gilbert, Nebu-Dose). W sezonie pylenia roślin po powrocie do domu należy umyć ręce i twarz, aby pozbyć się alergenów, które mogły znaleźć się na skórze. Na noc powinno się zamykać okna, aby zapobiegać wnikaniu alergenów z zewnątrz. Przed spożyciem warzyw i owoców trzeba je dokładnie umyć. Warto także pamiętać o prawidłowym korzystaniu z klimatyzacji, ponieważ nieczyszczone filtry mogą być źródłem nagromadzonych alergenów. Niektórzy stosują homeopatię, akupunkturę, biorezonans, choć nie ma jednoznacznie potwierdzonej skuteczności tych metod.
Dziękujemy za rozmowę!
Również dziękuję i życzę Polskiemu Towarzystwu Studentów Farmacji kolejnych sukcesów organizowanych akcji i dalszego rozwoju :)