Terapia osoczem ozdrowieńców jest jedną z najskuteczniejszych metod leczniczych przy zakażeniach wirusowych. Zawarte w osoczu przeciwciała neutralizują wirusa SARS-CoV-2 i pozwalają szybciej pokonać infekcję COVID-19. Kto i jak może oddać osocze, tak aby uratować życie osób ciężko przechodzących infekcję koronawirusem?
Aktualizacja listopad 2021 r.
Zgodnie z wersją 2.9 dokumentu "Farmakoterapia COVID-19 - Aktualizacja" z 14.10.2021 roku, opracowanego przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, nie zaleca się rutynowego stosowania osocza ozdrowieńców u chorych hospitalizowanych z COVID-19. Wynika to z niepotwierdzenia skuteczności takiej interwencji w większości badań z randomizacją i ich metaanalizach.
Kim jest ozdrowieniec?
Zgodnie z definicją Ministerstwa Zdrowia, ozdrowieniec to osoba, u której w przeszłości wykryto materiał genetyczny wirusa SARS-CoV-2 (bez względu, czy zakażenie było przebyte bezobjawowo czy objawowo), a obecnie nie wykrywa się obecności wirusa. Uznaje się także, że ozdrowieńcem jest osoba, która nie ma stwierdzonego zakażenia, a w tej chwili we krwi posiada przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2.
Jako ciekawostkę należy zauważyć, że przebycie ciężkiej infekcji dróg oddechowych, bez potwierdzenia obecności wirusa, nie pozwala traktować takiej osoby jako ozdrowieńca COVID-19.
Kto może być dawcą osocza?
Osocze mogą oddać osoby w wieku 18–65 lat po wyzdrowieniu z potwierdzonego COVID-19, u których minął okres co najmniej 28 dni od ustąpienia objawów lub 18 dni od zakończenia izolacji (w przypadku osób, które przeszły zakażenie bezobjawowo).
Osoby, które nie miały stwierdzonego zakażenia, a obecnie w ich krwi wykrywa się przeciwciała przeciwko wirusowi SARS-CoV-2, u których minął okres co najmniej 14 dni od dodatniego wyniku na obecność przeciwciał, także mogą być dawcą osocza.
Dawcy osocza powinni przede wszystkim spełniać kryteria kwalifikacji określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2017 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi (Dz.U.2017 poz. 1741).
Szczegóły pobrania osocza ustalane są indywidualnie z każdym dawcą. Warto zatem skontaktować się telefonicznie z Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. Lista adresów i numerów telefonu dostępna jest na stronie Gdzie można oddać krew?.
Czy kobiety po ciąży i osoby po transfuzji mogą być dawcami osocza?
W przypadku przeprowadzonej w przeszłości transfuzji oraz kobiet po przebytej ciąży, w wywiadzie wymagane będą dodatkowe badania, które wykonane zostaną przez Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. Na pierwszej wizycie w RCKiK pobierana będzie jedynie próbka do badania przeciwciał anty-HLA. Są to przeciwciała, które mogą wytworzyć się po ciąży lub transfuzji. Anty-HLA to antygeny zgodności tkankowej. Odpowiedzialne są za tak zwaną tolerancję immunologiczną i regulację odpowiedzi autoimmunologicznej, czyli m.in. za odrzucanie przeszczepów. Niestety ich obecność dyskwalifikuje do oddania osocza. Osoby, które nie mają przeciwciał any-HLA zostaną zaproszone telefonicznie do oddania osocza.
Wszystkie niezbędne badania dla dawców zapewnione są przez publiczną służbę krwi.
Czy po szczepieniu na COVID-19 można oddać osocze?
W przypadku produktów firmy Pfizer i Moderna, można oddawać osocze przed planowanym szczepieniem. Po szczepieniu można zgłosić się do oddania osocza najwcześniej po 7 dniach od szczepienia, niezależnie od tego, która to dawka. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów po szczepieniu, można zgłosić się do oddania osocza najwcześniej po 7 dniach od ustąpienia objawów.
W przypadku produktu firmy AstraZeneca, także można oddać osocze przed planowanym szczepieniem. Po szczepieniu – można zgłosić się do oddania osocza najwcześniej po 4 tygodniach od szczepienia.
Zaszczepieni przeciw COVID-19 mają przeciwciała, ale czy mogą oddawać osocze jak ozdrowieńcy?
Osoba, która nie chorowała, a jest zaszczepiona, nie może oddać osocza. Nie można jej nazwać ozdrowieńcem. Osocze ozdrowieńców zawiera różne rodzaje przeciwciał skierowanych również do innych antygenów wirusa, nie tylko przeciwko białku S (białko kolca, które w postaci mRNA jest zawarte w szczepionce).
Pobieranie osocza - dokumenty i przygotowanie
Na wizytę do RCKiK należy zgłosić się z dokumentem tożsamości ze zdjęciem i numerem PESEL. Niezbędne jest także potwierdzenie przechorowania COVID-19, dlatego należy przedstawić co najmniej jeden z dokumentów:
- informacja z aplikacji pacjent.gov.pl (np. wydrukowany zrzut z ekranu),
- decyzja Sanepidu o zwolnieniu z kwarantanny (z informacją o zachorowaniu),
- informacja o dodatnich wynikach badań wymazów wykonanych metodą PCR,
- informacja o wynikach badań ilościowych stwierdzonych przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgG.
W dniu oddania osocza należy być wypoczętym, dobrze nawodnionym, po lekkim posiłku.
Jak wygląda pobieranie osocza?
Osocze pobierane jest metodą plazmaferezy. Zabieg trwa około 30-40 minut i jest całkowicie bezpieczny i bezbolesny. Podczas plazmaferezy pobierana jest krew, którą rozdziela się na osocze i pozostałe składniki, które są przetaczane z powrotem do tej samej żyły. Podczas jednej wizyty pobierane jest nie więcej niż 750 ml osocza.
Najkorzystniejsze jest trzykrotne pobranie po ok. 600 ml osocza w tygodniowych odstępach, jednak uzależnione jest to od ilości przeciwciał. Jeśli ilość zbadanych przeciwciał jest wysoka, dawca może być zaproszony telefonicznie do ponownego oddania osocza.
Jeśli pobranie osocza metodą plazmaferezy nie jest możliwe, pobierane jest 450 ml krwi pełnej, z której otrzymywane jest ok 220-230 ml osocza.
Czy można oddać osocze z dedykacją dla danej osoby?
W Polsce nie ma możliwości oddania osocza dla konkretnej osoby. W momencie, gdy ktoś oddaje osocze, to oddaje je do banku, które zasila ogólne zapasy. Następnie osocze wydawane jest zgodnie z zapotrzebowaniem.
Co się dzieje z osoczem?
Po pobraniu osocza, poddawane jest ono procedurze redukcji patogenów i dzielone na dawki 100-250 ml. Następnie osocze jest zamrażane.
W zależności od zawartości przeciwciał, osobie chorej na COVID-19 podawane jest około 200-400 ml osocza. Jest to terapia zalecana przez Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych u osób znajdujących się w 2. stadium choroby (pełnoobjawowe), którzy wymagają hospitalizacji.
Jakie przywileje przysługują osobie oddającej osocze?
Ozdrowieńcy po oddaniu osocza nabierają wszystkich praw Honorowych Dawców Krwi. Mają usprawiedliwioną nieobecność w pracy, zwrot kosztów dojazdu, ekwiwalent kaloryczny (osiem czekolad) i możliwość skorzystania z odliczenia darowizny na cele krwiodawstwa w danym roku podatkowym.
Zgodnie z przyjętą przez Senat nowelizacją ustawy covidowej - osoba, która oddała przynajmniej 3 razy krew pełną lub osocze po przechorowaniu COVID-19 ma prawo do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz z usług farmaceutycznych udzielanych w aptece dla dawcy krwi.
Dodatkowo, mimo że nie jest to korzyść materialna, ale pewnie dla wielu najważniejsza - dawca krwi lub osocza ratuje jedną z najcenniejszych wartości, jaką jest życie :)