Narkotyki - szkodzą czy leczą?

Narkotyki i narkomania

Narkotyk to substancja odurzająca, która działa na nasz mózg i powoduje uzależnienie. Może pobudzać, hamować, lub wywoływać halucynacje. Jest substancją psychoaktywną. Z kolei narkomania to już stałe albo okresowe zażywanie środków odurzających lub substancji psychotropowych, w celach innych niż medyczne. Jednorazowe spożycie narkotyku nie sprawia, że człowiek staje się narkomanem.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia przedstawia listę substancji kontrolowanych, których posiadanie, produkcja, przetwarzanie, przewóz i obrót są nielegalne bez odpowiedniego zezwolenia. Substancje te dzieli się na grupy w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku użycia ich w celach pozamedycznych oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych.

W ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, substancje o potencjalnym działaniu uzależniającym zostały określone jako: prekursory, środki odurzające, substancje psychotropowe, środki zastępcze i nowe substancje psychoaktywne.

Środki odurzające, zgodnie z międzynarodową umową klasyfikuje się w czterech wykazach (I-N, II-N, III-N, IV-N), podobnie jak psychotropy (I-P, II-P, III-P i IV-P). Im wyższy numer wykazu, tym łagodniejsze ograniczenia. Celem takiej klasyfikacji jest ograniczenie dostępu do tych substancji.

Środki odurzające grup I-N i II-N oraz substancje psychotropowe grup II-P, III-P i IV-P mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub do prowadzenia badań. Z kolei preparaty zawierające substancje z grupy III-N to substancje o nieznacznym potencjale uzależniającym, które podlegają kontroli złagodzonej. Preparaty zawierające substancje z tej grupy mogą być wydawane z apteki bez recepty. Środki odurzające z grupy IV-N podlegają zaostrzonej kontroli, z kolei grupa I-P to substancje bez zastosowań medycznych.

Narkotyki twarde i miękkie

Podział narkotyków na twarde i miękkie nie jest definiowany żadnymi przepisami. Jest to powszechnie stosowane określenie, które według wielu specjalistów w ogóle nie powinno być używane. Nie można wprowadzać jakiegokolwiek rozróżnienia na mniej lub bardziej szkodliwe narkotyki, ponieważ każdy z nich niesie wielkie niebezpieczeństwo dla osoby uzależnionej. Powszechnie za "miękki" narkotyk uważa się marihuanę, natomiast "twardym" są kokaina i amfetamina.

Narkotyki w aptece i poza nią

Niektóre substancje znajdujące się na liście z rozporządzenia Ministra Zdrowia możemy znaleźć w aptece. Nadzór nad nimi sprawuje wyłącznie magister farmacji. Preparaty takie muszą być przechowywane w sposób zabezpieczający je przed kradzieżą, podmianą oraz zniszczeniem. Zazwyczaj jest to specjalna szafka zabezpieczona kluczykiem.

Szczególnych wymogów przechowywania wymagają leki zawierające substancje o dużym potencjale uzależniającym, tzn. I-N, II-N i II-P. Preparaty takie przechowuje się w odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeniach, w zamkniętych metalowych szafach lub kasetach przymocowanych w sposób trwały do ścian lub podłóg pomieszczenia, w miejscu niedostępnym dla pacjentów.

Farmaceuta sprawujący kontrole nad tymi lekami prowadzi specjalną książkę kontroli, w której notuje wszystkie przychody i rozchody.

Narkotyki, które można zdobyć nielegalnie, np. przez Internet, są niebezpieczne dla naszego zdrowia. Nie podlegają one żadnej kontroli i nie możemy mieć pewności, czy to co kupujemy jest tak naprawdę tym, czego oczekujemy. Bardzo często się zdarza, że "takie środki" są zanieczyszczone innymi, jeszcze bardziej szkodliwymi substancjami.

Środki odurzające w aptece

W aptece dostępne są środki odurzające, które wymagają recepty lekarskiej. Dla preparatów o dużym potencjale uzależniającym (I-N), recepta musi spełniać dodatkowe wymogi. Może się na niej znajdować wyłącznie jeden lek, a ilość substancji czynnej wyrażana jest dodatkowo słownie lub liczbowo. Wśród leków, które wymagają specjalnej recepty, tzw. recepty narkotycznej Rpw, można wyróżnić, m. in.: morfinę, fentanyl, metadon, czy oksykodon.

Morfina i inne silne leki przeciwbólowe

Morfina to silny lek przeciwbólowy z grupy opioidów (np. Doltard). W postaci chlorowodorku stosowana jest także w recepturze aptecznej do produkcji kropli, maści i czopków.

Fentanyl to opioidowy lek przeciwbólowy, który stosowany jest w przypadku przewlekłego bólu u dorosłych. W postaci plastrów (np. Durogesic), tabletek podpoliczkowych (np. Effentora), czy aerozolu do nosa (np. Instanyl) stosowany jest u osób z chorobami nowotworowymi. Działa 100 razy silniej niż morfina.

Metadon w postaci syropu stosowany jest w leczeniu substytucyjnym uzależnienia od heroiny i morfiny, a także jako leczenie drugiego rzutu w zwalczaniu silnych bólów.

Oksykodon jest również opioidowym lekiem przeciwbólowym, który znalazł także zastosowanie w leczeniu ciężkich przypadków zespołu niespokojnych nóg (np. Oxycontin)

Kodeina w aptece

Kodeina jest pochodną morfiny, która w niewielkich ilościach występuje w opium. Oprócz działania przeciwbólowego i uspokajającego znalazła zastosowanie jako środek przeciwkaszlowy (np. składnik leku Thiocodin). W dawce poniżej 50 mg dostępna jest w aptece bez recepty. Kodeina, jak każdy lek opioidowy, może w krótkim czasie uzależniać, dlatego należy ją stosować jedynie w uzasadnionych przypadkach.

Opioid na biegunkę

Difenoksylat jest także lekiem opioidowym, jednak nie posiada działania przeciwbólowego. W lecznictwie wykorzystuje się jego działanie przeciwbiegunkowe. Difenoksylat łączy się z atropiną (np. Reasec), aby uniemożliwić stosowanie go w dawkach większych niż przeciwbiegunkowe i chronić przed uzależnieniem.

Tramadol - opioid spoza wykazu

Istnieją leki, które nie znajdują się na liście Ministerstwa Zdrowia, a mogą także wykazywać działanie psychoaktywne. Przykładem takiej substancji jest tramadol (np. Tramal), który jest opioidowym lekiem przeciwbólowym dostępnym wyłącznie na receptę. W połączeniu z deksketoprofenem (np. Skudexa) i paracetamolem (np. Doreta) znajduje zastosowanie w leczeniu bólu o umiarkowanym i dużym nasileniu.

Obejrzyj film!

Psychotropy w aptece

Metylofenidat jest substancją znajdującą się w grupie II-P i wykazuje duży potencjał nadużywania. W aptece wydawany jest na receptę Rpw (tzw. narkotyczną). Jest to łagodny środek stymulujący, który znacząco wpływa na psychikę i znajduje zastosowanie w leczeniu ADHD (np. Concerta).

Podobnie, w tej samej grupie znajduje się THC (tetrahydrokannabinol) - substancja aktywna, tzw. marihuany medycznej. Jest to lek zarejestrowany jako surowiec farmaceutyczny i stosowany w przypadku nieskuteczności innych metod terapeutycznych w leczeniu danego schorzenia, np. bólu neuropatycznego, czy padaczki.

W grupie III-P znajdują się substancje o istotnych zastosowaniach medycznych i średnim potencjale nadużywania, np. buprenorfina stosowana w leczeniu bólu (np. Bunondol).

Grupa IV-P to głównie benzodiazepiny (np. Nitrazepam GSK) i barbiturany (np. Luminalum), czyli leki, których potencjał nadużywania jest bardzo mały. Stosowane są w różnych schorzeniach, głównie jako środki uspokajające, nasenne, przeciwlękowe i przeciwpadaczkowe.

Efedryna i pseudoefedryna - prekursory narkotyków

Prekursory narkotyków są to substancje i mieszaniny chemiczne, które mają szereg legalnych zastosowań w przemyśle, ale mogą być wykorzystywane do nielegalnego wytwarzania środków odurzających i substancji psychotropowych.

Efedryna, która jeszcze kilka lat temu była dostępna bez recepty jako popularny "lek na kaszel" jest tak na prawdę prekursorem metamfetaminy i sama wykazuje działanie psychoaktywne. Podobnie jak jej syntetyczny analog - pseudoefedryna - znajduje zastosowanie w leczeniu zapalenia górnych dróg oddechowych.

Jakie leki są nadużywane?

W ostatnich latach dużym zagrożeniem społecznym stały się preparaty bez recepty, które stosowane są w celach pozamedycznych. Do substancji, na które szczególną uwagę powinni zwrócić rodzice, należą: dekstrometorfan, pseudoefedryna, kodeina, benzydamina i dimenhydrynat. Niestety opiekunowie i nauczyciele posiadają niepełną wiedzę na temat skali problemu. Zdarza się, że młodzież stosuje leki w dużych dawkach, w celach odurzających i relaksacyjnych. Środki takie mogą pobudzać, zwiększając koncentracje. Niestety wiąże się to także ze wzrostem agresywności i drażliwości. Niektóre z nich dają złudne uczucie upojenia, błogostanu i wywołują niebezpieczne halucynacje, np. wrażenie obecności insektów na skórze. Bardzo łatwo mogą doprowadzić do uzależnienia psychicznego i fizycznego. Ich odstawienie wymaga pomocy lekarza psychiatry i psychologa.

W związku z ryzykiem nadużywania leków bez recepty w celach pozamedycznych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii wprowadzono zapis o możliwości odmowy wydania produktu leczniczego przez farmaceutę osobie, która nie ukończyła 18. roku życia. Odmowa może nastąpić także, jeżeli aptekarz uzna, że lek będzie użyty w celach pozamedycznych lub spowoduje zagrożenie dla zdrowia lub życia.

Dimenhydrynat od wielu lat stosowany jest w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej. Długotrwałe stosowanie leku w dużych dawkach prowadzi do rozwoju tolerancji. Pojawiają się objawy abstynencyjne, np. ospałość, drażliwość, czy nudności.

Benzydamina jest niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym, który występuje zarówno w postaci tabletek do ssania, aerozoli na gardło, czy płynów do irygacji pochwy. W Polsce jego stosowanie "rekreacyjne" niestety jest bardzo rozpowszechnione. Preparaty z benzydaminą mogą wywoływać omamy wzrokowe, przywidzenia i lęk. W niektórych przypadkach dochodzi nawet do drgawek i osłabienia siły mięśniowej.

Dekstrometorfan jest pochodną morfiny o działaniu przeciwkaszlowym. W postaci bromowodorku wchodzi w skład niektórych preparatów na przeziębienie.

Jakie są skutki uzależnienia?

Dekstrometorfan silnie uzależnia psychicznie, zwłaszcza osoby młode. Zaprzestanie stosowania, po dłuższym używaniu, powoduje objawy abstynencyjne: biegunkę, wymioty, niepokój, bóle mięśni, lęk, zaburzenia snu. Osobę uzależnioną można poznać po zaczerwienieniu i swędzeniu skóry, podwyższeniu temperatury ciała, rozszerzeniu lub zwężeniu źrenic, niepokoju, zaburzeniach orientacji i koordynacji ruchowej, agresywności i zaburzeniach psychotycznych. Substancję niekiedy wykrywają testy na opiaty. Długotrwałe nadużywanie wywołuje zaburzenia procesów poznawczych (uczenia się) i pamięci.

Uzależnienie psychiczne od kodeiny rozwija się bardzo szybko, nawet w ciągu kilku dni. Objawy odstawienne to drażliwość, brak chęci działania, łzawienie, wodnisty wyciek z nosa, biegunki, bezsenność i bóle głowy. Niebezpiecznie jest także łączne stosowanie kodeiny z paracetamolem, który w wysokich dawkach jest silnie toksyczny dla wątroby. Osoby uzależnione od kodeiny "przestawiają się" na cięższe opioidy, z heroiną włącznie.

Po ustąpieniu działania benzydaminy pojawia się złe samopoczucie, osłabienie, drżenie rąk i bezsenność. Niekiedy zaburzenia wzrokowe utrzymują się do kilku miesięcy, np. przewidzenia, smugi. Po kilku godzinach działania substancji, osoba zażywająca staje się zmęczona, jednak zaśnięcie jest prawie niemożliwe.

U osób nadużywających pseudoefedrynę dochodzi często do uszkodzenia neuronów. W wyniku zatruć manganem rozwijają się objawy parkinsonizmu (zaburzenia chodu, sztywność mięśniowa). Zaburzenia takie często nie ustępują po zaprzestaniu nadużywania i nie poddają się leczeniu standardowymi lekami wykorzystywanymi w terapii choroby Parkinosona.

Toksyczne działanie dimenhydrynatu utrzymuje się nawet 8-12 godzin. Pojawiają się omamy wzrokowe, słuchowe i węchowe, pobudzenie, dezorientacja i zawroty głowy. Wśród objawów abstynencyjnych obserwuje się drażliwość, ospałość, nudności i utratę apetytu. Osoba uzależniona poszukuje kolejnych dawek leku i w celu przeciwdziałania tolerancji, musi zażywać go coraz więcej.

Ograniczenia w sprzedaży leków bez recepty

Dekstrometorfan (np. Acodin), kodeina (np. Thiocodin) i pseudoefedryna (np. Sudafed) są lekami dostępnymi bez recepty, jednak ze względu na ryzyko uzależnienia, wydawane są z apteki tylko osobom pełnoletnim w ilości określonej w ustawie. Najczęściej jest to maksymalnie jedno opakowanie.

Testy do wykrywania narkotyków

W aptekach dostępne są proste testy diagnostyczne, które można samemu wykonać w warunkach domowych w celu potwierdzenia lub wykluczenia obecności określonego narkotyku w organizmie. Niektóre z nich mogą służyć do wykrywania jednego rodzaju substancji psychoaktywnej - morfiny, amfetaminy, kokainy, czy marihuany (np. Narkodiag Marihuana Test). Inne, to tak zwane multitesty, które wykrywają kilka narkotyków jednocześnie (np. Apteo Care Test na obecność narkotyków). Wykonanie takiego testu jest bardzo proste i trwa kilka minut. W zależności od rodzaju, do jego wykonania należy pobrać próbkę śliny lub moczu.

W przypadku podejrzenia, że nasze dziecko stosuje środki psychoaktywne, należy przede wszystkim wykonać test na zachowanie źrenicy oka. Brak reakcji na zmianę światła, może świadczyć o byciu pod wpływem narkotyków. Powiększone źrenice zaobserwujemy w przypadku stosowania marihuany, amfetaminy i barbituranów, natomiast pomniejszone mają osoby pod wpływem heroiny.

Jakie są kary za nielegalne wytwarzanie i posiadanie narkotyków?

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, za nielegalne wytwarzanie lub posiadanie środków odurzających i psychoaktywnych grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Oczywiście, jeżeli jest to lek z przepisu lekarza, a my kupiliśmy go legalnie, nie musimy się niczego obawiać. Pamiętajmy także, aby nie "odsprzedawać" nikomu leku, który nam nie posłużył. Jest to nielegalne i oprócz szkodliwości zdrowotnej, taki czyn może narazić nas na poważne konsekwencje prawne.