W kraju trwa dyskusja, w której edukację seksualną utożsamia się z deprawacją. W tym czasie pacjenci - także niepełnoletni - z pytaniami na temat zdrowia intymnego zwracają się do farmaceutów.
pozostali autorzy, farmaceuci: mgr farm. Katarzyna Domagała, mgr farm. Karolina Siayor-Pietrzak, mgr farm. Agnieszka Soroko, mgr farm. Angelika Talar-Śpionek, mgr farm. Karolina Zygmunt, mgr farm. Aleksandra Żywiec-Pelczar.
Pod koniec października Marzena kliknęła przycisk “wyślij" i po sekundzie mogła zobaczyć, jak pytanie pojawia się na szczycie listy oczekujących na odpowiedź. Na towarzyszącym liście kanale dla specjalistów już po chwili pojawiły się oznaki konsternacji.
Tego autorka nie mogła już widzieć, gdyż czat specjalistów, choć umieszczony na tej samej stronie, jest niewidoczny dla pacjentów. Fizycznie rozsiani w kilku krajach farmaceuci mogą dzięki niemu w czasie rzeczywistym konsultować wątpliwości co do trudniejszych odpowiedzi, koordynują zakulisowe kontakty z producentami leków lub, jeśli potrzeba, nawet z ministerstwem.
To nie był jednak przypadek tego pytania. Jakie to smutne, że ona musi zwrócić się z tym do nas, napisała jedna z farmaceutek.
Pytanie na "Zapytaj Farmaceutę" z 23.10.2019
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o problem w obszarze intymnym osoby niepełnoletniej)
Gdzie skierować osobę, która formalnie jest jeszcze dzieckiem, ale najwyraźniej nie może liczyć na wsparcie swoich rodziców w przypadku problemu w obszarze intymnym? Z formalnego punktu widzenia, bez akceptacji rodzica nie dojdzie do konsultacji lekarskiej.
Większość pytań związanych z seksualnością wydaje się pochodzić od dorosłych pacjentów. Często jednak nieświadomych jak dzieci.
Spis treści
Tabletki białe, tabletki żółte
Lęk i ból, czyli ciemna strona antykoncepcji
Mityczny wskaźnik Pearla, czyli „czy na pewno jestem bezpieczna”?
Dlaczego pacjentki nie rezygnują ze źle dopasowanych środków antykoncepcyjnych?
Czy pacjentki same są sobie winne, bo "nie przeczytały ulotki"?
Dlaczego krążki dopochwowe to taki trudny temat?
Gdzie można kupić „tabletkę po” bez recepty?
Korepetycje z biologii, czyli jak rozmawiać o anatomii
Edukacja seksualna, wartości moralne i medycyna
O co pytają na GdziePoLek mężczyźni?
Czy edukacja seksualna jest potrzebna?
Szwedzkie „gabinety dla młodzieży”
W Wielkiej Brytanii seks nie jest tematem tabu
Edukacja seksualna w Niemczech – tolerancja i relacje w związkach
Tabletki białe, tabletki żółte
Tabletki antykoncepcyjne wymagają dyscypliny w stosowaniu: na przykład 21 dni cyklu, następnie 7 dni przerwy. Producenci uważają, że trudno byłoby o tym pamiętać, dlatego w opakowaniu są także tabletki placebo. Pacjentka bierze tabletkę każdego dnia, mniejsze więc ryzyko, że popełni błąd. Oczywiście wszystko pod warunkiem, że nie pomyli tabletek właściwych z placebo.
Pytania na "Zapytaj Farmaceutę" związane ze stosowaniem tabletek antykoncepcyjnych typu "daily"
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o kolory tabletek Axia, pytanie o kolejność stosowania Leverette)
Karolina, zielona i inne pacjentki na zrozumienie tego procesu miały tylko chwilę przyspieszonej edukacji w trakcie wizyty u lekarza. Niestety, okazuje się to niewystarczające, więc farmaceuta musi już doradzić przeprowadzenie testu ciążowego. Takie i podobne problemy codziennie rozwiązują redaktorzy GdziePoLek, niejednokrotnie wychodząc poza swoją strefę komfortu.
Obejrzyj film!
Obejrzyj film!
Obejrzyj film!
Lęk i ból, czyli ciemna strona antykoncepcji
Porad, jak stosować antykoncepcję farmaceuci udzielają wiele i jest to dla nas bardzo naturalna rola (więcej: Jak prawidłowo stosować antykoncepcję?). Jednak kobiety przede wszystkim panicznie boją się niechcianej ciąży i zasypują nas pytaniami o możliwość zaburzenia skuteczności środków antykoncepcyjnych przez... dosłownie wszystko.
Częste i zasadne są wątpliwości dotyczące możliwości łączenia doustnej antykoncepcji hormonalnej z innymi lekami - na przeziębienie, przeciwbólowymi, antybiotykami, ziołami czy nawet witaminami, a także z alkoholem (więcej: Jakie leki osłabiają skuteczność antykoncepcji?). To dobrze, bo znaczy, że pacjentki wiedzą, że "coś jest na rzeczy".
Lęk wzbudzają jednak także sytuacje, w których z trudem można dopatrzeć się zagrożenia. Czasami aż mi przykro, że pacjentki żyją w takim strachu - pisze farmaceutka odpowiadająca na jedno z takich pytań.
Niektóre z przykładów obaw pacjentek o wpływ na skuteczność antykoncepcji
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o grzyby a antykoncepcja, tabletki antykoncepcyjne a kisiel, antykoncepcja vs herbata z imbirem)
Anna zadała nam pytanie o wpływ na działanie tabletek antykoncepcyjnych dwóch plasterków limonki, kisielu z witaminą C i większej ilości napojów. Basia chce wiedzieć, czy ochrony nie zaburzy spożycie grzybów. Ola natomiast zastanawia się, czy antykoncepcji nie osłabi antybiotyk przyjmowany przez jej partnera.
Jesteśmy trochę zaskoczeni, ale na wszelki wypadek sprawdzamy wszystkie informacje. Kolejne pytania uświadamiają nam, że pacjentki nie zawsze chcą szczegółowo wiedzieć, jak działa metoda antykoncepcyjna, którą stosują. Chcą po prostu czuć się bezpiecznie.
Wiele uwagi poświęca się ostatnio edukacji w zakresie prawidłowego przechowywania leków. Ten pozytywny skądinąd trend, w przypadku antykoncepcji powoduje jednak eskalację strachu o jej właściwe działanie.
Takimi wątpliwościami żyje Ania, która pisała do nas dwukrotnie, ponieważ jej tabletki znalazły się na chwilę na słońcu, a potem pod światłem lampki nocnej. O rozkład substancji czynnej i brak działania martwi się także Ola, która wiozła leki antykoncepcyjne w plecaku. Miała torbę termoizolacyjną, ale w pociągu było trochę za ciepło. Nad możliwością gorącej kąpieli i stosowania termoforu zastanawiała się natomiast Daria, która stosuje krążek dopochwowy i nie chciałaby go "przegrzać". To nie są łatwe pytania, a do udzielenia odpowiedzi musi wystarczyć zdrowy rozsądek i farmaceutyczne wyczucie.
Mityczny wskaźnik Pearla, czyli „czy na pewno jestem bezpieczna”?
Piszące do nas kobiety z jednej strony zdają się nie ufać do końca środkom antykoncepcyjnym, z drugiej jednak strony w swoich zapytaniach oczekują zapewnienia, że prawidłowo stosowane będą one w pełni skuteczne.
Niestety statystyka jest nieubłagana - nie ma w 100% pewnej metody, a w nielicznych przypadkach do ciąży może jednak dojść. Pisząc odpowiedź mamy świadomość, że pacjentki chcą gwarancji bezpieczeństwa, ale fachowość nakazuje nam w takiej sytuacji podać właściwy dla danej metody wskaźnik Pearla (wyznacznik skuteczności metody). Domyślamy się, że pacjentki nie są tym uspokojone.
Stosowanie antykoncepcji awaryjnej pomimo korzystania z innej, skutecznej metody zapobiegania ciąży
Źrodło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o wkładkę Mirena vs tabletka po)
Prawdopodobnie dlatego Alutka, pomimo stosowania metody o wysokiej skuteczności (wkładka wewnątrzmaciczna) dwa razy w miesiącu dodatkowo stosuje "tabletkę po". Na kanale specjalistów zastanawiamy się, kto zalecił jej takie rozwiązanie? Alutka nie pyta nas o wpływ takiego postępowania na swoje zdrowie. Chce wiedzieć, czy potrzebuje dodatkowego zabezpieczenia.
Obejrzyj film!
Dlaczego pacjentki nie rezygnują ze źle dopasowanych środków antykoncepcyjnych?
Więcej niż raz napisała do nas Rozczarowana, która od roku cierpi przez działania niepożądane wkładki wewnątrzmacicznej.
Zagadnienie kosztów zainwestowanych w antykoncepcję w kontekście zadowolenia ze stosowanej metody
Źrodło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie o wkładkę Kyleena a koszt, bolesne efekty)
Odczuwaliśmy coraz większą presję, aby pomóc jej w podjęciu decyzji o rezygnacji z metody, pomimo że lekarz zdawał się to odradzać, a wkładka "nie była tania". Farmaceutki GdziePoLek były jednak zgodne - antykoncepcja to powinna być normalna, bezbolesna sprawa. Bez wyrzeczeń i liczenia wydanych pieniędzy. Zawiedziona dostała najlepszą możliwą w tej sytuacji odpowiedź. Z jej kolejnego wpisu wynika, że postanowiła usunąć system.
Czy pacjentki same są sobie winne, bo "nie przeczytały ulotki"?
Martyna napisała do nas, ponieważ niedawno urodziła dziecko i chciałaby się zabezpieczać, ale od ginekologa wyszła z mnóstwem pytań bez odpowiedzi.
Informacje uzyskane podczas konsultacji lekarskiej czy zawarte w ulotce często są niewystarczające
Źródło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie)
Lekarz nie wyjaśnił jej, że przyjmując antykoncepcję nie będzie już miała naturalnych, nieregularnych miesiączek, tylko systematyczne „krwawienie z odstawienia”. Próbowała czytać ulotkę, ale przyznała, że po prostu nie rozumie jej treści. Trudno się dziwić. Ulotka, chociaż powinna być łatwo zrozumiała, przyjazna i raczej zwarta, ma przeciętną objętość od 16 do 18 stron. Kobietom takim jak Martyna, zajętym, bez medycznego przygotowania, trudno jest z niej skorzystać (więcej: pytania o przyrząd Kyleena).
Dlaczego krążki dopochwowe to taki trudny temat?
Pojawia się coraz więcej pytań o stosunkowo nową formę antykoncepcji – krążki dopochwowe. Na czacie specjalistów wymieniamy między sobą opinie: przejściowa moda czy wygodne rozwiązanie? Kolejne wpisy uświadamiają nam, że nie na wszystkie pytania będzie łatwo odpisać.
Awka otworzyła za wcześnie saszetkę z ringiem, a Liśka nie ma pojęcia, jak sprawdzić, czy go prawidłowo założyła. Najwięcej pytań o krążek mają Daria, która chciałaby codziennie go wyjmować, aby sprawdzić czy „wszystko z nim w porządku” oraz Estka, która też dopiero zaczęła swoje doświadczenia z tą formą antykoncepcji i chciałaby wiedzieć, czy zmieniony kolor krążka może świadczyć o jego uszkodzeniu. Odpowiedzi na te pytania nie ma w materiałach producenta, więc czeka nas czasochłonny "research".
Gdzie można kupić „tabletkę po” bez recepty?
Jest to jedno z najczęściej zadawanych pytań o antykoncepcję na forum „Zapytaj farmaceutę”. Pacjenci są zdezorientowani - być może myli ich fakt, że przez pewien czas (pomiędzy kwietniem 2015 a lipcem 2017) preparat EllaOne faktycznie można było kupić w sprzedaży odręcznej.
Obejrzyj film!
Paulina i Aaaaa już wiedzą, że bez recepty się nie obędzie - proszą nas o szybki kontakt, a najlepiej o umożliwienie zdobycia recepty on-line. Wiemy, że czują się "jak w potrzasku", w szczególności, jeśli "sytuacja awaryjna" wydarzyła się w dni, w które dostęp do lekarza jest utrudniony. Podpowiadamy, że receptę może wystawić lekarz dowolnej specjalności, a nie tylko ginekolog.
Nigdy nie wiadomo, czy pacjenci nie zderzą się z "klauzulą sumienia", dlatego wspominamy, że w razie kłopotów pomocni mogą być "Lekarze Kobietom". To inicjatywa, która zrzesza medyków pomagających kobietom w kryzysowej sytuacji związanej z ryzykiem zajścia w nieplanowaną ciążę (więcej: Tabletka po, czyli antykoncepcja awaryjna).
Obejrzyj film!
Jeśli jednak nawet uda się szybko przyjąć "tabletkę po", to nie koniec zmartwień. Monika i Katerina przyjęły lek na czas, pomimo to obawiają się, że nie zadziałała. Statystycznie to możliwe, więc nie chcemy "wróżyć z fusów". Pacjentkom zalecimy wykonanie testów ciążowych dostępnych w każdej aptece za dosłownie kilka złotych (więcej: Test ciążowy - jaki wybrać i kiedy zrobić?).
Takie samo zalecenie dostaną te pacjentki, które pytając o możliwości opóźnienia miesiączki przez różne leki, w tym przez samą antykoncepcję i chcą potwierdzenia, że bliżej niesprecyzowane dolegliwości to raczej nie ciąża. Jej wczesne rozpoznanie z punktu widzenia zdrowia matki i dziecka jest bardzo ważne, więc nie ma miejsca na "zgadywanie".
Obejrzyj film!
Korepetycje z biologii, czyli jak rozmawiać o anatomii
Nasze forum odwiedza kobieta, która podejrzewa u siebie infekcję intymną. Dosyć często wyjaśniamy, jak prawidłowo stosować preparaty ginekologiczne (więcej: Jak stosować preparaty ginekologiczne?). Zarówno gabinety lekarskie, jak i apteczne okienka bywają mało komfortowymi miejscami, aby dowiedzieć się na ten temat czegoś więcej. Jednak w tym przypadku, gdy pacjentka ma problem z odróżnieniem macicy od pochwy, przydałaby się dłuższa rozmowa.
Konsylium zbiera się też do przypadku Joany. Pytanie nie jest trudne, ale wydaje się, że pacjentka nie rozróżnia układu moczowego od płciowego lub nie rozumie, co zaszło podczas stosunku, który odbyła. Niestety tym razem nie dowiemy się, czy nasza odpowiedź okazała się pomocna.
Obejrzyj film!
Edukacja seksualna, wartości moralne i medycyna
Angela i Malitka mają dylemat, jak wkładka antykoncepcyjna wpływa na ewentualną ciążę, a Zawiedziona chce wiedzieć, czy podczas stosowania wkładki dochodzi do owulacji.
Takie pytania dotykają ważnych kwestii z pogranicza medycyny i etyki. Wiele osób uważa, że życie człowieka rozpoczyna się od momentu poczęcia, czyli od połączenia się męskiej i żeńskiej komórki płciowej.
Tymczasem część farmaceutyków działa tak, że do zapłodnienia żeńskiej komórki może dojść. Wynika to z tego, że nie hamują one (w pełni) procesu owulacji (jajeczkowania), komórka jajowa więc uwalnia się. Środek antykoncepcyjny może jednak zapobiec ciąży, jeśli ma także działanie zapobiegające pogrubieniu śluzówki macicy tak, aby zapłodniona komórka jajowa nie mogła się w niej dalej rozwijać. To może nie być zgodne ze światopoglądem niektórych osób. Posiadanie dokładnej wiedzy o mechanizmie działania różnych preparatów jest więc dla nich istotne.
Nie ma natomiast na polskim rynku leków działających poronnie, czyli powodujących zakończenie ciąży już po tym, gdy zarodek uległ zagnieżdżeniu.
O co pytają na GdziePoLek mężczyźni?
Jurek ma 71 lat i na stałe bierze kilka leków kardiologicznych, więc radzi się, czy może stosować lek na potencję.
Pytania mężczyzn
Źrodło: Zapytaj Farmaceutę (pytanie 1, pytanie 2)
Kamilo ma 26 lat i jest zdrowy, ale także szuka czego, co pomoże mu "kochać się dłużej". Tomasz jest prawie zdecydowany - chce kupić pompkę na erekcję, ale dla pewności pyta, czy "może jest coś lepszego?".
Panowie na GdziePoLek poszukują przede wszystkim porady dotyczącej możliwości stosowania środków wzmacniających potencję, libido czy przeciwdziałających przedwczesnemu wytryskowi. Nasza praca polega w tych przypadkach przede wszystkim na wychwyceniu potencjalnych przeciwwskazań, skierowaniu w razie potrzeby do lekarza, a także na naświetleniu ryzyka związanego z zakupem wątpliwej jakości produktów poza aptekami (więcej: Dlaczego warto kupować leki tylko w aptece?).
Czy edukacja seksualna jest potrzebna?
Z badań ankietowych wśród Polaków wynika, że chcą oni edukacji seksualnej. Przychylne są jej także autorytety, takie jak Zbigniew Lew-Starowicz, prezes Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. Jego zdaniem jest ona formą profilaktyki i przypomina, że Polska podpisała dokument ONZ, zobowiązujący do promowania zdrowia seksualnego.
Można spotkać się z opiniami, iż powszechna edukacja seksualna jest źródłem „deprawacji i demoralizacji”, „zachętą do seksu” czy też „działaniem wbrew etyce”. Na podstawie naszych doświadczeń nie wydaje się to być prawdą. Dla naszych pacjentów wiadomości na tematy związane z seksualnością, płodnością czy zdrowiem intymnym są po prostu potrzebne, ponieważ dotykają ich codziennego życia.
mgr farm. Aleksandra Żywiec-Pelczar: Zarówno niektóre pytania na naszym portalu, jak i codzienna praca w aptece za pierwszym stołem uświadamiają mi, że lekarze często nie wyjaśniają pacjentkom, jak działa antykoncepcja oraz jakie działania niepożądane może wywołać.
mgr farm. Angelika Talar-Śpionek: Gdyby w szkole poświęcić trochę czasu i omówić te wszystkie rodzaje tabletek, plastrów, krążków, wkładek oraz wytłumaczyć co powinno niepokoić, a co jest zupełnie normalne, można by zaoszczędzić kobietom wielu stresów. Sama kiedyś myślałam, żeby zrobić jakieś dodatkowe kursy i prowadzić takie szkolenia w szkołach, ale czy teraz to będzie możliwe?
mgr farm. Katarzyna Domagała: Byłam świadkiem jak w aptece pacjentka pytała farmaceutkę, jak się stosuje tabletki, które dostała od lekarza na receptę. Farmaceutka powiedziała, że dopochowowo, a ona na to, że wobec tego poprosi pochwę, bo jej akurat nie ma. Myślę, że ta sytuacja nie wymaga komentarza.
mgr farm. Agnieszka Stankiewicz: Gdyby pacjentki posiadały podstawową wiedzę na temat antykoncepcji, po pierwsze leki byłyby stosowane właściwie, po drugie strach związany z jej stosowaniem byłby na pewno mniej dokuczliwy. Wówczas kobiety mogłyby cieszyć się tą ważną sferą życia w pełni.
mgr farm. Olga Sierpniowska: Wydaje się, że wszystkie rozterki, złe samopoczucie czy nawet ból, kobiety znoszą często dosyć samotnie, nie zawsze otrzymując wystarczające wsparcia od partnera. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, że edukacja seksualna powinna w swoim założeniu uczyć współodpowiedzialności obu płci za związek i podejmowane w nim decyzje, w tym za wybraną metodę regulacji poczęć.
Szwedzkie „gabinety dla młodzieży”
W polskich szkołach odbywają się zajęcia z „wychowania do życia w rodzinie”. Czy spełniają one oczekiwania uczniów, rodziców i samych edukatorów? Podczas, gdy w naszym kraju toczy się dyskusja na ten temat, w innych państwach rozbudowane programy edukacji seksualnej są prowadzone od dawna.
W Szwecji od pewnego czasu pracuje mgr farm. Karolina Zygmunt. Ma więc okazję porównać stan edukacji w obu krajach.
Karolina przed gabinetem, w którym młode osoby mogą uzyskać poradę w sprawach związanych ze zdrowiem reprodukcyjnym, Szwecja
Źródło: Karolina Zygmunt, GdziePoLek
W Szwecji obowiązkowa edukacja seksualna w szkołach obowiązuje od 1955 roku. Tematyka tej profilaktyki obejmuje nie tylko kwestie związane ze współżyciem, ale również zapobieganie problemom społecznym, takim jak rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych drogą płciową, zbyt duża liczba aborcji, przemoc czy wykorzystywanie seksualne. Rolą edukacji jest również uczulenie na nieprawidłowe wzorce promowane na przykład w reklamach. Co ciekawe w Szwecji jako część systemu opieki zdrowotnej funkcjonują gabinety – ungdomsmottagning - do których młodzi ludzie (już od 13 roku życia) mogą udać się we wszelkich sprawach związanych ze zdrowiem reprodukcyjnym.
W Wielkiej Brytanii seks nie jest tematem tabu
W Wielkiej Brytanii pracuje natomiast mgr farm. Agnieszka Soroko.
Tam rządowe wytyczne dla szkół "Sex and Relationship Education" weszły w życie w 2000 roku. Już w tym momencie edukacja seksualna jest przedmiotem obowiązkowym w szkołach średnich, jednak duże zmiany mają nastąpić w 2020 roku. Obowiązkowo w szkołach podstawowych będzie obowiązywał przedmiot "Relationships Education", a w szkołach średnich "Relationships and Sex Education".
Seks w Anglii nie jest raczej tematem tabu. Funkcjonują tam specjalne kliniki zajmujące się zdrowiem seksualnym, w których można uzyskać darmowe porady, środki antykoncepcyjne bądź wykonać badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową. Z pytaniami tej natury można również udać się do swojego lekarza rodzinnego lub farmaceuty.
Edukacja seksualna w Niemczech – tolerancja i relacje w związkach
U naszych zachodnich sąsiadów pracuje natomiast mgr farm. Karolina Siayor-Pietrzak.
Karolina przed apteką w Niemczech
Źródło: Karolina Siayor-Pietrzak, GdziePoLek
W tamtejszych szkołach edukacja seksualna od końca lat 60-tych jest obowiązkowa. Zaczyna się w pierwszych latach szkoły podstawowej. Jej celem jest szerzenie wiedzy nie tylko na temat samego seksu - uczniowie adekwatnie do wieku, poznają budowę swojego ciała czy uczą się o metodach antykoncepcji. Zajęcia pozwalają także zdobywać wiedzę na temat budowania relacji międzyludzkich oraz uczą tolerancji.