Leki, które zniknęły z aptek: kwiecień 2020

udostępnij:

Co działo się z dostępnością leków w czasie, gdy od miesiąca stała produkcja w Chinach, a epidemia w Polsce właśnie się rozpoczynała? Można było spodziewać się sporych problemów, a tymczasem... lista braków skróciła się. Jej głównym bohaterem pozostają Euthyrox N oraz systemy transdermalne dla kobiet w okresie menopauzy. Jednym z czynników zmniejszających problem braków są poszerzone uprawnienia farmaceutów, które zwiększają liczbę opcji umożliwiających zapewnienie pacjentowi alternatywy dla brakującego leku.

Ostatecznie lista liczy 39 pozycji, czyli najmniej od czasu pierwszej edycji w środku kryzysu lekowego w ubiegłym roku.

Zmiana liczby leków na liście braków

Źródło: raporty GdziePoLek o brakach od sierpnia 2019 r.

Warto zaznaczyć, że nasza lista była tworzona na podstawie danych z 1 kwietnia, a od tego czasu pojawiły się dostawy kilku deficytowych leków, takich jak Acenocumarol WZF lub Systen 50. Daje to powody do optymizmu co do zakresu kolejnej listy, aczkolwiek - jak pokazuje doświadczenie na przykładzie leku Euthyrox N - nie ma gwarancji, że dostawy utrzymają się na stabilnym i wystarczającym dla zabezpieczenia popytu poziomie.

Nie podjęlibyśmy się prognozy, jak będzie wyglądał raport za kolejne dwa miesiące. Z jednej strony w Chinach gospodarka - a więc i produkcja farmaceutyczna - jest ponownie uruchamiana, jednak z drugiej - te procesy właśnie hamują w Europie. Kraje takie jak Indie wprowadzają ograniczenia eksportu produkowanych leków, a USA próbują agresywnie zabezpieczyć dla siebie dostawy kluczowych produktów.  

Jak recepta farmaceutyczna wpływa na długość listy

Nasza lista obejmuje leki, których nie tylko brakuje (spadek dostępności o 50%), ale także nie można dla nich łatwo znaleźć zamienników. Wcześniej farmaceuci mieli pole manewru ograniczone do zasad substytucji aptecznej. W pozostałych przypadkach pacjent musiał jednak wrócić do lekarza po nową receptę, co musieliśmy traktować jako istotne utrudnienie i kwalifikować w kategorii "brak łatwo dostępnego odpowiednika". Recepta farmaceutyczna natomiast zarezerwowana była dla sytuacji wyjątkowych.

Od 1 kwietnia 2020 roku farmaceuta może wystawić receptę farmaceutyczną w przypadku każdego zagrożenia zdrowia pacjenta, a nie tylko nagłego.

W związku z liberalizacją zasad wystawiania recept farmaceutycznych oraz sytuacją epidemiczną zakładamy, że farmaceuci będą bardziej skłonni proponować pacjentom – z wykorzystaniem tego narzędzia - rozwiązania umożliwiające uzyskanie adekwatnego efektu terapeutycznego, nawet w sytuacji, kiedy nie będzie dostępny lek spełniający formalne kryteria odpowiednika. Mamy tutaj na myśli przede wszystkim sytuacje istotne z punktu widzenia naszej analizy, czyli modyfikację terapii, która jest ściśle powiązana z ordynacją lekarską - niesie zatem dla farmaceuty niskie ryzyko decyzyjne.

Recepta farmaceutyczna jest procesem niezależnym od zasad refundowanej substytucji aptecznej, można zatem przyjąć, że będzie mogła ona posłużyć do wydania leku w wyższej dawce, jeśli istnieje możliwość podzielenia tabletki, zaproponowania dwóch osobnych preparatów w sytuacji braku leku dwuskładnikowego czy też dobrania innej postaci leku, jeśli zachowane zostaną istotne terapeutycznie parametry.

Czy pacjenci będą chętnie korzystać z takiej możliwości pomimo utraty refundacji? O tym zapewne przekonamy się dopiero za jakiś czas. Nie ma również pewności, na ile farmaceuci przyzwyczajeni do tej pory raczej do restrykcji, będą w pełni wykorzystywać nowe możliwości.

Niemniej na mniejszą liczbę pozycji w aktualnym wykazie duży wpływ miało nie tyle wykreślanie pozycji, co oszczędne dodawanie do niej nowych z uwzględnieniem powyższych założeń.

Obecna lista

Problemy z dostępnością do leków nadal dotykają pacjentów endokrynologicznych wymagających terapii hormonem tarczycy i pacjentek w trakcie hormonalnej terapii zastępczej.  

Lista braków leków na kwiecień 2020 r.

Źródło: GdziePoLek.pl

Kłopoty w ostatnim czasie miały natomiast osoby wymagające leczenia przeciwkrzepliwego acenokumarolem i pacjenci zażywający przeciwpadaczkowy lewetyracetam.

Na skład naszej listy wpływ miała także obecna sytuacja epidemiczna i pierwsza reglamentacja dotycząca leków Arechin i Plaquenil, związana z terapią COVID-19 (więcej: Ograniczenia w sprzedaży leków w aptekach podczas epidemii koronawirusa).

Leki wyczekiwane przez pacjentów

Od niedawna na GdziePoLek dostępna jest funkcja umożliwiająca zapisanie się na powiadomienia email o produkcie. Dzięki niej pacjenci dostają wiadomość, jeśli tylko pojawi się jakaś nowa informacja o leku, na przykład dotycząca daty dostawy.

Pozwoliło to na sporządzenie dodatkowego zestawienia pokazującego, które leki są najbardziej wyczekiwane przez pacjentów. Stanowi ono dodatkowe źródło informacji dla potwierdzenia danych na naszej liście.

Leki według liczby abonentów oczekujących na informacje o nich

Źródło: GdziePoLek.pl

W porównaniu do listy braków przygotowywanej przez farmaceutów, wśród pozycji z największą liczbą abonentów pojawiła się między innymi marihuana medyczna. Surowca faktycznie brakuje w aptekach (więcej: Kiedy medyczna marihuana wróci do aptek?), jednak nie znalazł się na naszym zestawieniu ze względów metodycznych.

Lewetyracetam - czy pacjenci chorujący na padaczkę odczują braki substancji czynnej do produkcji leku?

Listę uzupełniło także kilka produktów z przeciwpadaczkowym lewetyracetamem w dawce 500 mg. Są to preparaty Cezarius, Levebon, Levetiracetam Accord i Normeg. W naszym wykazie utrzymał się także lek Vetira z tą substancją czynną.

W tej edycji - w związku ze spadającą dostępnością dużej liczby produktów zawierających lewetyracetam - sporządziliśmy dodatkową analizę dla leków zawierających tę substancję czynną.

Sytuacja jest o tyle skomplikowana, że substancja występuje w 4 dawkach, pod wieloma nazwami handlowymi i wyborze wielkości opakowań. Trudno więc na poziomie produktu i opakowania ocenić, jaka jest dostępność zamienników.

Dlatego przygotowaliśmy zestawienie zmian dostępności od grudnia agregowane według dawek, uwzględniając opakowania wielu marek.

Porównanie zmian dostępności leków z lewetyracetamem według dawek 

Źródło: GdziePoLek. Produkty brane pod uwagę: Levetiracetam Teva, Levetiracetam Accord, Normeg, Cezarius, Vetira

Biorąc pod uwagę wyniki, do listy braków zakwalifikowaliśmy opakowania w dawce 500 mg. Po dacie generacji danych do raportu, jej dostępność zaczęła się poprawiać, co daje nadzieję na stabilizację sytuacji w przyszłości. Większość podmiotów odpowiedzialnych, z którymi udało nam się skontaktować, przekazała informację o zaplanowanych dostawach niebawem lub w ciągu kilku tygodni. Sytuacja jest jednak dynamiczna - nie są zaplanowane kolejne dostawy leku Symetra. W związku z brakiem potwierdzonego terminu dostawy substancji czynnej nie należy także w najbliższym czasie spodziewać się dostaw preparatu Levetiracetam Teva.

Należy jednocześnie podkreślić, że substytucja apteczna leków na padaczkę, ze względu na wąski indeks terapeutyczny tych leków jest obarczona ryzykiem. Optymalnym rozwiązaniem dla chorych jest stosowanie leku tej samej marki.

Więcej reglamentacji?

Na razie ograniczony został dostęp do leków Arechin i Plaquenil, których wykup z powodu wstępnych wskazań co do przydatności w terapii COVID-19 spowodował problemy poważnie chorych pacjentów używających ich od lat.

Dla porównania, taki opis reglamentacji wprowadzonej w Szwecji przysłała nam mgr farm. Karolina Zygmunt:

"Zostały wprowadzone liczne ograniczenia w sprzedaży leków. Na początku epidemii wiele osób w panice wykupywało leki na zapas i LMV wprowadził nowe przepisy mające zapobiec brakom. I tak, możemy sprzedać tylko 3 opakowania paracetamolu bez recepty. Ograniczenia dotyczą również leków na receptę - teraz można wydać tylko i wyłącznie leki na 3 miesiące stosowania, a następny odbiór tego samego leku nie może być wcześniej niż po upływie 2/3 okresu, na jaki został wydany lek. 

Wcześniej reguła ta dotyczyła wydawania leków z refundacją, a resztę z recepty (albo np. z drugiej recepty) można sobie było dokupić na 100% - teraz jednak nie ma takiej opcji.

W zeszły czwartek, dosłownie z dnia na dzień zostały wprowadzone przepisy ograniczające przepisywanie i wydawanie tutejszego odpowiednika Arechin i Plaquenil, bo nagle pojawiło się bardzo dużo recept i należało również zapobiec brakom. 

W przeciwieństwie do Polski i innych krajów, nie zostały rozszerzone wskazania do stosowania tych leków, LMV uznał, że nie ma dość dowodów, że pomagają przy koronawirusie i przyjął, że w takich wskazaniach będzie można je stosować tylko i wyłącznie w badaniach klinicznych.

Teraz recepty na te leki mogą wypisywać wyłącznie niektórzy specjaliści (np. ci którzy zajmują się leczeniem chorób reumatycznych). Nie wolno nam wydać leku na receptę, która nie spełnia nowych wymagań, dotyczy to również recept wypisanych przed datą wejścia tej zasady w życie (zeszły czwartek)."

W Polsce z pewnością są przykłady leków, których problemy z dostępnością są potęgowane przez zachowania pacjentów, wykupujących je na zapas. Z kluczowych leków wymienilibyśmy na przykład Euthyrox N. Co więcej, w takich przypadkach zachowanie pacjentów jest logiczne, biorąc pod uwagę niestabilne dostawy leku.

W Szwecji również w pewnym momencie wystąpił kryzys dostępności Levaxinu, który jest tam powszechnie używany na tarczycę, tak jak w Polsce Euthyrox. Szybkie wprowadzenie ograniczeń pomogło jednak opanować sytuację, jak pisze nasza farmaceutka:

"Dodam jeszcze jako ciekawostkę, że te braki kilku dawek Levaxinu to jest katastrofa taka jak w Polsce z Euthyroxem - jest to tutaj główny lek na tarczycę. Na szczęście ograniczenia wprowadzone zostały dość szybko (to z możliwością wykupienia leku tylko na 3 miesiące weszło jako rekomendacja 19 marca, natomiast jako "twardy" przepis zaczęło to obowiązywać od 1 kwietnia) i chyba dzięki temu zdążyli zapobiec większym brakom. Firma, która robi Levaxin (Takeda) poinformowała, że braki pojawiły się właśnie dlatego, że w którymś momencie bardzo dużo osób wykupiło nagle zapasy leku."

Poprzednia lista

Z poprzedniej listy (więcej: Leki, które zniknęły z aptek: luty 2020) wykreśliliśmy leki, których dostępność poprawiła się i utrzymuje na stabilnym poziomie oraz preparaty, dla których polepszyła się dostępność zamienników. 

Poprzednia lista braków z lutego 2020 r. z naniesionymi zmianami

Źródło: GdziePoLek.pl

Lek Natamycyna Unia został usunięty ze względu na koniec ważności pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, które nie zostało odnowione.

Spora liczba pozycji została wykreślona w związku z powrotem do aptek, mimo, że nie osiągnęły one jeszcze poziomu 50% poprzedniej dostępności. Dotyczy to na przykład produktów dermatologicznych. Po okresie obserwacji ich dostępności uznajemy jednak, że ze względu na dłuższy brak w aptekach, leki te mogły przestać być przepisywane przez lekarzy. Potwierdza to brak zapytań o nie ze strony pacjentów. W warunkach epidemii ograniczony jest też kontakt lekarzy z przedstawicielami firm farmaceutycznych, trudno więc o przekazanie im informacji, że dany lek znowu jest dostępny czy zachęcania do ponownego stosowania go w terapii.

Warto zwrócić uwagę na figurujący od dawna na liście lek Jodid. Wbrew pierwotnym planom okazało się, że nie ma możliwości, aby lek wrócił do aptek w II połowie kwietnia. Nowa data poprawy dostępności leku, jaką podaje producent to dopiero grudzień 2020 roku.

Nowe produkty na liście

Acenocumarol WZF – to lek przeciwzakrzepowy z grupy antagonistów witaminy K. Obserwujemy także spadek dostępności jedynego zamiennika – leku Sintrom, który dodatkowo nie jest refundowany. Dostępna alternatywa terapeutyczna pod postacią warfaryny (np. Warfin), cechuje się odmiennymi parametrami farmaceutycznymi, a o zamianie leku musi zdecydować lekarz.

Anticol – to jedyny doustny preparat z disulfiramem, związkiem stosowanym w leczeniu uzależnienia od alkoholu. Substancja blokuje metabolizm etanolu do nietoksycznych związków, co sprawia, że wypicie nawet niewielkich ilości szybko doprowadza do objawów zatrucia. Warto zauważyć, że psycholodzy alarmują, że w związku z kwarantanną oraz sytuacją w gospodarce, należy spodziewać się wzrostu liczby problemów związanych ze zdrowiem psychicznym i uzależnieniami.

Arechin i Plaquenil - 13 marca 2020 roku lek Arechin zawierający 250 mg chlorochiny otrzymał nowe wskazanie terapeutyczne: "Leczenie wspomagające w zakażeniach koronawirusami typu beta takimi jak SARS-CoV, MERS-CoV i SARS-CoV-2”. Produkt jest wytwarzany w zakładach produkcyjnych Adamed Pharma w Polsce. W związku z epidemią zapas leku został zabezpieczony na potrzeby Ministerstwa Zdrowia oraz Agencji Rezerw Materiałowych. Od 2 kwietnia nowe partie leku są udostępniane aptekom, jednak na wyjątkowych zasadach. Ministerstwo Zdrowia opierając się na zapisach specustawy wprowadziło reglamentację leku. Możliwe będzie wystawienie i zrealizowanie recepty na maksymalnie dwa opakowania leku na jednego pacjenta (co będzie weryfikowane numerem PESEL) w okresie 30 dni. Jednocześnie lek będą mogli teraz kupić tylko ci pacjenci, którzy posiadają wskazania zawarte w obwieszczeniu refundacyjnym.

Plaquenil to produkt leczniczy z 200 mg hydroksychlorochiny, w stosunku do którego wprowadzono takie same, jak dla Arechinu ograniczenia. Plaquenil nie jest zarejestrowany w Polsce – produkt sprowadzany jest z zagranicy w ramach importu interwencyjnego, na specjalną zgodę ministerstwa zdrowia. Hurtownie farmaceutyczne będą dostarczały Plaquenil do aptek ogólnodostępnych w zależności od możliwości pozyskania tego leku na polski rynek.

Jak podaje resort w swoim komunikacie, sytuacja epidemii spowodowała, że leki te "nie będą dostępne w dotychczasowej ilości w obrocie detalicznym w aptekach dla pacjentów" (więcej:  Komunikat Ministra Zdrowia w sprawie dostępności do produktów leczniczych Arechin i Plaquenil).

Asmanex Twisthaler - lek zawiera furoinian mometazonu w postaci wziewnej - substancja pomaga kontrolować objawy astmy. Zgodnie z informacją od podmioru odpowiedzialnego, "brak dostępności leku Asmanex Twisthaler związany jest z tymczasowym jego wstrzymaniem. Planowany powrót na rynek to 1 maj 2020 roku."

Betoptic S – krople do oczu z betaksololem w stężeniu 0,25%, wykorzystywane w jaskrze. Spada dostępność zarówno opakowania po 5 ml, jak i po 10 ml. Alternatywne produkty - krople Betoptic czy Optibetol - zawierają wyższe (0,5%) stężenie betaksololu.

Climara 50 i Oesclim 50 – systemy transdermalne z estradiolem, zlecane pacjentkom w ramach hormonalnej terapii zastępczej. Zmniejszanie się dostępności można wiązać z deficytem w aptekach plastrów Systen 50, o tym samym składzie i szybkości uwalniania estradiolu.

Dilzem 120 Retard – to tabletki o przedłużonym uwalnianiu zawierające diltiazem. Ten związek należący do grupy antagonistów wapnia, jest stosowany w leczeniu dławicy piersiowej i nadciśnienia tętniczego. Dostawa, która miała miejsce na początku marca wystarczyła na krótko. Zamiennikiem może być lek Oxycardil w analogicznej dawce – obecnie jednak praktycznie niedostępny w aptekach współpracujących z GdziePoLek. Podmiot odpowiedzialny pierwszych dostaw Leku Oxycardil 120 mg spodziewa się pod koniec kwietnia 2020 roku. Istnieje jednak potencjalne ryzyko, że termin ten ulegnie zmianie.

Euthyrox N 112 µg i Euthyrox N 137 µg – te dwie dawki leku na choroby tarczycy dołączyły do obecnego już uprzednio Euthyroxu N w dawce 88 µg. W tych przypadkach pacjent musi wrócić do lekarza po nową receptę, aby wykupić dawki umożliwiające zbliżoną ilość lewotyroksyny. Zaobserwowaliśmy również spadek dostępności dawek 125, 175 i 75. Nie znalazły się one jednak na naszej liście z powodu możliwości wykorzystania odpowiednika lub innych, lepiej dostępnych dawek Euthyroxu N w celu ich skompletowania.

Frisium – lek zawiera 10 mg klobazamu, substancji przeciwlękowej i przeciwdrgawkowej z grupy benzodiazepin. Preparat nie ma zamiennika, według deklaracji podmiotu odpowiedzialnego, powrót do aptek planowany jest dopiero w maju 2020r.

Mecortolon - piwalan prednizolonu w postaci kremu to jedyny produkt dermatologiczny o tym składzie. Ten syntetyczny glikokortykosteroid stosowany jest w przebiegu chorób skóry, gdy wymagane jest działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwświądowe i obkurczające naczynia krwionośne.

Torecan – pod postacią tabletek i czopków, to leki bez odpowiednika zawierające tietylperazynę. Preparaty wskazane są do leczenia nudności i wymiotów po chemioterapii przeciwnowotworowej, radioterapii, po stosowaniu leków o działaniu wymiotnym oraz po zabiegach chirurgicznych. Dostępność leku Torecan w czopkach ma ulec poprawie w maju 2020 roku.

Varilrix – na naszą listę braków powraca szczepionka przeciwko ospie wietrznej. Aktualnie szczepienia ochronne zostały zawieszone (więcej: Zalecenie okresowego wstrzymania realizacji szczepień ochronnych). Nie wynika to z przeciwwskazań medycznych do szczepień w czasie epidemii, ale ma na celu ograniczenie wizyt w przychodniach. Niemniej medycznym wyjątkiem uzasadniającym natychmiastowe szczepienie, pozostaje przeprowadzenie profilaktyki poekspozycyjnej właśnie w przypadku ospy wietrznej (a także wścieklizny, tężca i odry). Według informacji podmiotu odpowiedzialnego, szczepionka ma wrócić do sprzedaży jeszcze w pierwszej połowie tego roku.

Farmaceutyczne "koronadomino" – czy za dwa miesiące zabraknie leków i wyrobów medycznych?

Chociaż na ten moment braki leków nie są odczuwalne bardziej niż dotychczas, przyszłość wydaje się co najmniej niepewna. W Indiach epidemia koronawirusa już wpływa negatywnie na branżę farmaceutyczną. Przyczyną jest wstrzymanie produkcji farmaceutycznej co najmniej do 14 kwietnia, przestój w dostawach substancji czynnych z Chin, lockdown obejmujący transport publiczny i trudności z eksportem gotowych już produktów.

Dziennik Gazeta Prawna ostrzega, że w już czerwcu miałoby "zabraknąć w polskich aptekach wielu medykamentów" (więcej: Indie stoją, polscy pacjenci ucierpią. Zaleca się oszczędne gospodarowanie lekarstwami).

Z kolei środki ostrożności podjęte przez rząd Malezji – światowego potentata w produkcji rękawiczek jednorazowych - mogą negatywnie odbić się na dostępności tych tak potrzebnych na obecnie na całym świecie wyrobów medycznych (więcej: Now the World’s Hospitals Are Running out of Vital Rubber Gloves).

Komisja Europejska wzywa do optymalizacji podaży i dostępności leków

8 kwietnia Komisja Europejska wezwała państwa członkowskie do zapewnienia obywatelom dostępu do podstawowych leków podczas pandemii (więcej: Koronawirus: Komisja wzywa państwa członkowskie do optymalizacji podaży i dostępności leków).

Zdaniem Stelli Kyriakides, komisarz do spraw zdrowia i bezpieczeństwa żywności "zapasy podstawowych leków w wielu europejskich szpitalach są bliskie wyczerpaniu". KE apeluje o walkę z dezinformacją napędzającą panikę zakupową oraz wspieranie przemysłu farmaceutycznego. Co ciekawe, KE rekomenduje władzom krajowym "zoptymalizować sprzedaż w aptekach, aby uniknąć gromadzenia nadmiernych zapasów poprzez wprowadzenie ograniczeń dotyczących sprzedaży leków, w przypadku których istnieje ryzyko niedoborów, oraz rozważenie tymczasowego ograniczenia internetowej sprzedaży leków podstawowych".

Infodemia groźniejsza niż koronawirus?

Infodemia, czyli zalew nieprawdziwych lub niesprawdzonych informacji rozpowszechnianych masowo na temat epidemii koronawirusa, generuje lęk i nieracjonalne zachowania, także zakupowe.

W Wielkiej Brytanii apteki zaczęły odczuwać braki leków wziewnych, co wiązane jest ze zwiększonym popytem ze strony pacjentów wykupujących je w panice z obawy przed COVID19 (więcej: Asthma inhaler stocks low after COVID-19 linked demand spike, government says). Podobny problem mają Amerykanie. FDA dopuściła do obrotu pierwszy generyk wziewnego albuterolu podając, że obserwuje zwiększone zapotrzebowanie na ten lek w związku z pandemią (więcej: FDA Approves First Generic of a Commonly Used Albuterol Inhaler to Treat and Prevent Bronchospasm).

W Polsce również panika spowodowana obawą przed chorobą, wywołała falę nieracjonalnych i nadmiernych zakupów w aptekach "na zapas". Jeśli leków faktycznie w przyszłości może zabraknąć na szerszą skalę, to może okazać się zachowania społeczne będą istotną składową tego zjawiska. Nie można wykluczyć, że reglamentacja może w takim przypadku zacząć dotyczyć większej grupy leków, niż tylko te powiązane bezpośrednio z koronawirusem.

Prawa autorskie

Zdjęcie użyte w ilustracji artykułu wykonał Michał Parzuchowski.

Dozwolone kopiowanie ilustracji autorstwa GdziePoLek na własną stronę, pod warunkiem umieszczenia aktywnego linku do źródła. Kopiowanie całości lub większości tekstu nie jest dozwolone.

Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.

Inne artykuły na blogu

;