Smog - czym jest i czy trzeba się go bać?

GdziePoLek: Kim jesteście i co właściwie chcecie osiągnąć?

Warszawski Alarm Smogowy: WAS to mała grupa stołecznych aktywistów zatroskanych jakością powietrza w Warszawie. Edukujemy społeczeństwo i przekonujemy decydentów o zasadności zajęcia się problemem smogu, aby ograniczyć jego konsekwencje zdrowotne i społeczne. Naszą wizją jest Warszawa, w której bez obaw o narażanie zdrowia można oddychać czystym powietrzem, w której dba się o potrzeby pieszych, rowerzystów i pasażerów komunikacji zbiorowej, wspierając tym samym zrównoważony transport miejski.

Naszą misją jest:

• zwrócenie uwagi mieszkańcom, mediom i politykom na problem zanieczyszczenia powietrza i smogu w Warszawie
• alarmowanie, gdy przekroczone zostają dopuszczalne normy stężeń zanieczyszczeń i zachęcanie mieszkańców do samodzielnego sprawdzania stanu jakości powietrza
• motywowanie władz do wprowadzania nowoczesnych i skutecznych rozwiązań antysmogowych, a także wywieranie wpływu na urzędników, by wywiązywali się zapisanych w prawie obowiązków.

Cele te realizujemy poprzez aktywności na wielu polach. Prowadzimy profil na Facebooku, gdzie codziennie informujemy o swoich działaniach. Przygotowujemy petycje, organizujemy happeningi, edukujemy mieszkańców – w przedszkolach, szkołach, uniwersytetach trzeciego wieku. Tworzymy ulotki informacyjne dotyczące zapobiegania smogowi. Bierzemy udział w konferencjach i debatach, miejskich wydarzeniach proekologicznych, a także w miejskich, wojewódzkich konsultacjach projektach uchwał. Kontrolujemy, wywieramy wpływ i lobbujemy za dobrymi rozwiązaniami wśród lokalnych polityków i urzędników. Na koniec współpracujemy też z dziennikarzami i mediami, dzięki którym udaje się nagłośnić problem.

Coraz więcej osób rozmawia o smogu, co na pewno jest dobrą wiadomością. Opinie co do "prawdziwego" źródła smogu są jednak podzielone. Popularne jest przekonanie, że smog spowodowany jest działaniem pieców starego typu. Prawda czy fałsz?

I prawda, i fałsz. Problem smogu jest wyraźnie odczuwalny w sezonie grzewczym, kiedy występują niezwykle drastyczne przekroczenia dozwolonych dla zdrowia norm jakości powietrza. Jednak jak wynika z raportów np. Najwyższej Izby Kontroli („Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami” z 2014 roku), ruch samochodowy w 2011 roku odpowiadał za 63% zanieczyszczeń w Warszawie. Samochody przyczyniają się do powstawania pyłów zawieszonych (PM10 i PM2,5, gdzie liczby oznaczają średnicę cząstek pyłu podaną w mikrometrach) benzo(a)pirenu oraz tlenków azotu poprzez emisję spalin, ścieranie klocków hamulcowych, opon i nawierzchni oraz wtórne wzbijanie pyłów z powierzchni jezdni.

Czyli smog nie występuje tylko jesienią i zimą?

Zależy gdzie – w dużych miastach smog jest powodowany przez niską emisję (tzn. palenie w domowych instalacjach paliw stałych, śmieci itd.) oraz spaliny samochodowe, więc stanowi całoroczny problem.

Czy mniejsze miasta i wsie, gdzie ruch kołowy jest znacznie mniejszy, są wolne od smogu?

Niestety nie. Smog jest problemem tak dużych miast, jak i wsi. Inne mogą być tylko źródła zanieczyszczeń – na wsi dominuje problem palenia niskiej jakości paliw stałych w domowych paleniskach, w mieście zarówno niska emisja, jak i spaliny samochodów.

Smog kojarzony jest z przebywaniem na zewnątrz. A jak jest z czystością powietrza wewnątrz, np. w domu czy samochodzie?

W dni „epizodów smogowych” warto zamykać okna, aby uchronić się przed negatywnymi skutkami zdrowotnymi zanieczyszczonego powietrza - w pomieszczeniach jest ono niższe.

We wnętrzu samochodu, jak pokazują badania, jesteśmy bardzo narażeni na zanieczyszczenie spalinami.

A co z aktywnością fizyczną na powietrzu - bieganiem, jazdą na rowerze, spacerami itd.? Jeśli normy zanieczyszczeń są przekroczone, czy trzeba zrezygnować z uprawiania sportu, nawet jeśli robimy to w parku lub lesie?

Zdecydowanie warto ograniczyć aktywność fizyczną taką jak bieganie wzdłuż ulic. Zanieczyszczenie powietrza to jednak złożony problem i z uwagi na tzw. napływ nawet w środku parku możemy być narażeni na negatywne oddziaływanie smogu na nasze zdrowie i życie. Więc lepiej zrezygnować z takiej aktywności w czasie, kiedy wartości zanieczyszczeń są wysokie.

Jakie są normy i kto je monitoruje? Czy my sami też mamy na nie zwracać uwagę?

Niestety używana w Polsce urzędowa skala jakości powietrza daleko różni się od norm zalecanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Znacznie różnią się także polskie normy informowania i alarmowania o zanieczyszczeniach w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej.

Przykładowe zalecenie WHO odnośnie dopuszczalnych stężeń dobowych wynosi 50 μg/m3 dla pyłów zawieszonych PM10. (Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne takie jak węglowodory aromatyczne (WWA) m.in. benzo(a)piren, metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Cząstki te różnią się wielkością, składem i pochodzeniem). W Polsce istnieje obowiązek ostrzegania o podwyższonym stężeniu, gdy przekroczenia stężenia dobowego dla cząstek PM10 wynoszą 200 μg/m3– jest to tzw. poziom informowania. Oznacza to, że w Polsce obowiązek informowania występuje dopiero po 4-krotnym przekroczeniu normy WHO.

Z kolei obowiązujący obecnie w Polsce poziom alarmowy dla zanieczyszczeń powietrza cząstkami PM10 wynosi 300 μg/m3 średnio-dobowo. Dla porównania we Francji, gdy zanieczyszczenie powietrza cząstkami PM10 osiąga poziom 80 μg/m3 średnio-dobowo, ogłaszany jest alarm smogowy. Poziom alarmowy obowiązuje w Polsce dopiero po 6-krotnym przekroczeniu normy ustalonej przez WHO.

Warto ściągnąć na telefon aplikację Zanieczyszczenie Powietrza (na Androida) lub Plume Air Report (na iOS) i samodzielnie monitorować sytuację.

Jaki jest wpływ smogu na nasze zdrowie? Co smog oznacza dla mieszkańca dużego miasta, który codziennie dojeżdża do centrum do pracy lub szkoły?

Smog powoduje wiele poważnych schorzeń:

• choroby układu oddechowego, w tym np.: rak płuc, astmę, alergie oddechowe, infekcje i stany zapalne dróg oddechowych, idiopatyczne włóknienie płuc, zatorowość płucną, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP),
• choroby układu krążenia - destabilizacja całego układu, w tym np.: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia w przepływie krwi przez mózg, zawały serca, udar mózgu,
• choroby onkologiczne, w tym rak płuc.

Kto może być szczególnie zagrożony smogiem - dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze? Czy ktoś jeszcze?

Prócz wymienionych powyżej grup zagrożone są osoby, które już cierpią na schorzenia układu sercowo-naczyniowego lub pulmonologicznego.

Jak najlepiej chronić takie osoby?

Dorośli mogą nosić maski antysmogowe, natomiast w przypadku małych dzieci, którym nie można zakładać masek, jedynym sposobem jest unikanie wychodzenia na „świeże” powietrze w dni epizodów smogowych. Generalnie lepiej unikać przebywania w takie dni na zewnątrz, szczególnie, jeśli należy się do któreś z wymienionych grup.

Jakich masek antysmogowych używać?

Można kupić maseczkę uznanych marek. Przy wyborze warto zwrócić uwagę na rozmiar, rodzaj, koszt i efektywność filtra, oraz własną aktywność fizyczną (rowerzysta, biegacz, spacerowicz przy ruchliwych ulicach).

Można też zastosować maski jednorazowe do zastosowań przemysłowych np. firmy 3M model Aura 9332+. Wybierzmy maseczkę z filtrami oznaczonymi jako P3, FFP3, N99, HEPA. Taka maska to niewysoki koszt, a w zależności od czasu ekspozycji na zanieczyszczenia i ich poziomu stężeń może być użyta kilkakrotnie.

Maska powinna dobrze przylegać do twarzy, z możliwością dopasowania na podbródku oraz na nosie, a także posiadać minimum dwie regulowane gumki. Zaparowaną maskę po użyciu należy wysuszyć.

Czy możemy coś sami zrobić, żeby smogu nie było lub aby znacznie zmniejszyć jego poziom? 

Rozwiązanie problemu smogu nie obejdzie się bez wymiany pieców na niskoemisyjne, gazowe albo elektryczne oraz wprowadzenia przepisów w zakresie wymogów dotyczących paliw - są podstawowe rozwiązania, które doprowadzą do eliminacji poważnych zanieczyszczeń powietrza.

Konieczna jest rewizja dotychczasowej polityki transportowej w kierunku uprzywilejowania transportu zbiorowego. W Warszawie większość zanieczyszczeń wytworzonych na terenie miasta pochodzi z transportu kołowego, przez co stołeczny smog jest problemem zdecydowanie całorocznym – nie znika bowiem wraz z końcem sezonu grzewczego. Ruch kołowy, wzorem zachodnich stolic Europy, powinien być sukcesywnie „wyprowadzany” z centrum poprzez zwiększenie opłat za wjazd oraz parkowanie samochodów, a także wprowadzenie stref ograniczonego ruchu samochodowego.

Jeśli chodzi o nas samych, ważne jest to, abyśmy mieli świadomość, że smog nie bierze się znikąd lub z bliżej nieokreślonych zakładów przemysłowych. Przesiądźmy się z auta na komunikację miejską i zwracajmy uwagę, czym opalamy domowe piece. Porzućmy myślenie, że "jeśli tylko ja przesiądę się na autobus, to smog w moim mieście się nie zmniejszy" - z wiadomych powodów.

Dlaczego o smogu zrobiło się głośno dopiero ostatnio? Czy wcześniej go nie było lub było go mniej?

Wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza w Polsce istnieje od wielu lat. Problemy i wypracowane rekomendacje ich rozwiązania zostały ujęte w raporcie Najwyższej Izby Kontroli z 2014 roku. Badaniami objęto okres od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2014 oraz stan faktyczny w okresie wcześniejszym, jeżeli miał on bezpośredni związek z badanymi zagadnieniami. Pełny raport można przeczytać na stronie NIK.

Warunki meteorologiczne (niskie temperatury, brak wiatru, inwersja temperatury) oraz wieloletnie zaniedbania w zakresie prac nad jakością powietrza przyczyniły się do tego, że styczeń oraz luty 2017 były wyjątkowo złe. Ciężką pracą lokalnych alarmów smogowych i ruchów obywatelskich temat smogu przedarł się do mediów i szerszej świadomości społecznej, dlatego możemy mieć wrażenie „smogowej histerii”.

Dziękujemy za rozmowę!